​Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio (G), ngoại trưởng Congo Thérèse Kayikwamba Wagner (P) và đồng nhiệm Rwanda Olivier Nduhungirehe trong buổi ký kết thỏa thuận hòa bình tại Washington, Hoa Kỳ, ngày 27/06/2025. © AFP - MANDEL NGAN

Ngày 27/06/2025, hai quốc gia miền trung châu Phi, Cộng Hòa Dân Chủ Congo và Cộng Hòa Rwanda, đã ký kết một thỏa thuận hòa bình tại Washington. Liên Hiệp Quốc, Liên Hiệp Phi Châu hoan nghênh một « giai đoạn quan trọng » hướng đến hòa bình. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói đến một « thỏa thuận lịch sử ».

Thỏa thuận được ký kết giữa ngoại trưởng hai nước Cộng Hòa Dân Chủ Congo và Cộng Hòa Rwanda với sự chứng kiến của ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio. Cuối tháng 07/2025, tổng thống Congo Félix Tshisekedi và người đồng cấp Rwanda Paul Kagame được tổng thống Donald Trump mời tới Tòa Bạch Cung tham dự thượng đỉnh ba bên.

Thỏa thuận với sự bảo trợ của Mỹ mở ra viễn cảnh chấm dứt cuộc xung đột kéo dài từ gần ba thập niên nay tại Congo - cựu thuộc địa của Bỉ, quốc gia diện tích lớn thứ hai châu Phi, với hơn 100 triệu dân, -, khiến khoảng 6 triệu người chết, do bạo lực, đói khát, bệnh tật, hàng triệu người phải tha hương.

Nhiều thỏa thuận ngừng bắn bị vi phạm

Thỏa thuận « dự kiến triệt thoái các nhóm võ trang, bảo vệ thường dân, hồi hương người tị nạn ». Tuy nhiên, ngoại trưởng Congo Thérèse Kayikwamba Wagner thừa nhận đây mới chỉ là « điểm khởi đầu để hướng đến hòa bình ». Theo giới quan sát, từ nhiều năm nay, đã có nhiều thỏa thuận ngừng bắn tại Congo được ký kết, nhưng liên tục bị vi phạm, kể từ khi lực lượng nổi dậy M23, được Rwanda hậu thuẫn, hoạt động trở lại tại miền đông Congo từ năm 2021.

Đàm phán đang tiếp tục diễn ra tại Qatar giữa Congo và lực lượng M23. Theo một số nguồn tin của Reuters, Mỹ đã gây áp lực với Rwanda để buộc nước này rút các binh sĩ khỏi miền đông Congo trước thỏa thuận nói trên, nhưng Rwanda đã không nhân nhượng, và cũng không có dấu hiệu sẽ nhân nhượng trong những tháng tới.

Không khí hy vọng tin tưởng xen với hoài nghi cao độ

Từ Kinshasa, thủ đô Congo, thông tín viên Alexandra Brangeon, cho biết nhiều người đón nhận thỏa thuận hòa bình với sự bảo trợ của Mỹ với nhiều hy vọng trong lúc không ít người khác hoài nghi cao độ:

« Ở khu phố trung tâm của Kinshasa, hầu như mọi người đều đã nghe nói đến hiệp định hòa bình. Từ sáng nay, tất cả các đài phát thanh đều nói về chuyện này. Trên đường phố, quan điểm bất đồng lộ rõ.

‘‘Lần này có lẽ là tốt rồi’’, Joshua nói. Đối với viên chức hành chính này, sự tham gia của Mỹ và đặc biệt là của chính quyền Trump mang lại một số hy vọng. Ông nói thêm rằng đảng Cộng Hòa dường như ít dễ dãi với Rwanda hơn so với đảng Dân Chủ.

Nhưng Emmanuel, một nhân viên ngành ngân hàng trẻ tuổi, không chia sẻ quan điểm này. Ông cho rằng liên tục ký kết các thỏa thuận để làm gì, nếu chúng không được tôn trọng, trước khi nói thêm, nếu không có lệnh trừng phạt nào được áp dụng đối với Rwanda, họ sẽ vẫn lại tiếp tục hành xử như trước.

Vấn đề bồi thường và đền bù cho các nạn nhân chiến tranh ở miền đông đất nước gây lo ngại. Vấn đề dường như đã không được đề cập trong thỏa thuận hòa bình. Người dân Kinshasa nhấn mạnh rằng nếu không có công lý sẽ không có hòa bình. »

Miền đông Congo, khu vực giàu kim loại chiến lược bậc nhất

Miền đông Congo giáp với Rwanda là khu vực giàu tài nguyên, như cobalt, coltan, đồng và lithium. Quặng cobalt ở Congo - kim loại chiến lược với ngành công nghiệp bán dẫn - chiếm đến 60% trữ lượng thế giới.

Song song với các đàm phán về thỏa thuận hòa bình, chính quyền Congo đang đàm phán riêng với Mỹ về một thỏa thuận khai thác các kim loại chiến lược với mục tiêu nhận được sự bảo trợ về an ninh của Washington.

(Theo RFI)