​Quốc kỳ Ba Tư trước tòa nhà lò phản ứng của nhà máy điện nguyên tử Bushehr, phía nam Ba Tư, ngày 21 tháng Tám năm 2010. AP - Vahid Salemi

Ngày 18/10/2025, Ba Tư tuyên bố không còn bị ràng buộc bởi các « hạn chế » liên quan đến chương trình nguyên tử đất nước, đồng thời tái khẳng định tiếp tục đối thoại ngoại giao. Các phát biểu này của Ba Tư được đưa ra đúng vào ngày thỏa thuận quốc tế đúc kết năm 2015 chính thức hết hạn.

Được ký kết tại Vienna, thủ đô Áo năm 2015 giữa Ba Tư với các bên Anh, Pháp, Đức, Mỹ, Nga và Trung Quốc, hiệp ước này sau đó đã được Liên Hiệp Quốc thông qua bằng Nghị quyết 2231.

Được biết đến dưới tên gọi JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action – Kế hoạch Hành động Toàn diện chung), văn bản này có mục tiêu kiểm soát các hoạt động hạt nhân của Teheran, bị nghi ngờ phát triển võ khí nguyên tử dưới vỏ bọc nguyên tử dân sự. Đổi lại, cộng đồng quốc tế dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đang bóp nghẹt nền kinh tế đất nước.

Nhưng vào năm 2018, thỏa thuận đã trở nên vô hiệu khi Hoa Kỳ thời chánh quyền Trump nhiệm kỳ thứ Nhứt đơn phương rút khỏi JCPOA, và tái lập các trừng phạt chống Ba Tư. Để trả đũa, Ba Tư rút dần khỏi các cam kết được dự trù trong kế hoạch. Tình hình trở nên tồi tệ với việc Hoa Kỳ cùng Do Thái ném bom các cơ sở nguyên tử Ba Tư trong tháng 06/2025.

Ngày 28/09/2025, Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc bật đèn xanh cho việc tái lập các trừng phạt quy định trong hiệp ước theo yêu cầu của ba nước Anh, Pháp và Đức, còn được gọi là nhóm E3. Ba nước Âu Châu này lên án Ba Tư vi phạm hiệp ước qua việc tăng tỷ lệ chất uranium làm giàu cao gấp 40 lần so với giới hạn do JCPOA quy định.

Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (AIEA), uranium làm giàu của Ba Tư đã hiện ở mức 60% thay vì chỉ ở mức 3,67% như quy định trong JCPOA, và hiện đang tiến gần đến ngưỡng kỹ thuật 90%, đủ để chế tạo bom nguyên tử.

Trong tuần rồi, nhóm E3 cho biết quyết tâm khởi động lại đối thoại với Ba Tư, nhắm đến một « thỏa thuận toàn diện, bền vững và có thể kiểm chứng », để bảo đảm rằng Ba Tư sẽ « không bao giờ có được võ khí nguyên tử ». Đề nghị này đã bị phía Teheran bác bỏ mạnh mẽ. Ngoại trưởng Ba Tư, Abbas Araghchi nhấn mạnh, một thỏa thuận toàn diện đòi hỏi phải có những cuộc đàm phán toàn diện, nhưng cho đến hiện tại, Teheran « chưa bao giờ có được những cuộc đàm phán như thế ».

Hôm qua, Nga, Trung Quốc và Ba Tư đã gửi thư đến Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc và Hội Đồng Bảo An, tuyên bố thỏa thuận nguyên tử Ba Tư đã kết thúc, và như vậy, cũng chấm dứt việc Hội Đồng Bảo An xem xét vấn đề nguyên tử Ba Tư.

Theo hãng thông tấn Anadolu của Thổ Nhĩ Kỳ, nước này chỉ trích nhóm E3 vì những điều mà họ mô tả là « vi phạm pháp luật và thủ tục » nhằm kích hoạt cơ chế « snapback », tức khôi phục các lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc đối với Ba Tư theo nghị quyết 2231.

(Theo RFI)