.jpg)
(Ảnh: SCMP)
Govi Snell in Ho Chi Minh City, Vietnam
Published: 2nd Jun 2025
Cù Tuấn biên dịch
Tóm tắt: Đề xướng xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Hà Nội - TP.HCM của Vingroup và Thaco đều đòi hỏi sự hỗ trợ đáng kể của nhà nước
-----
Hai tập đoàn lớn nhất Việt Nam đang cạnh tranh để nắm dự án cơ sở hạ tầng lớn nhất nước này cho đến nay: tuyến đường sắt cao tốc trị giá 67 tỷ đô-la Mỹ nối thủ đô Hà Nội ở phía bắc với Thành phố Hồ Chí Minh - trung tâm kinh tế phía nam.
Tập đoàn Vingroup và Tập đoàn Trường Hải (Thaco) đã tham gia đấu thầu xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam dài hơn 1.500 km (930 dặm). Nhưng cả hai đều đang tìm kiếm sự hỗ trợ đáng kể từ nhà nước - dưới hình thức các khoản vay không tính lãi suất hoặc đầu tư tài chính do chính phủ bảo lãnh.
Các đề xướng này đã đặt ra câu hỏi về tình huống vượt chi phí và rủi ro khi người nộp thuế Việt Nam cuối cùng phải trả các chi phí này.
Dự án đường sắt cao tốc này ban đầu được đề xướng vào năm 2010, nhưng đã bị Quốc hội Việt Nam bác bỏ vào thời điểm đó do chi phí quá cao.
Nhưng sau hơn một thập kỷ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, chính phủ Việt Nam đã phê duyệt kế hoạch vào tháng 11 năm 2024 như một phần trong nỗ lực hiện đại hóa hệ thống đường sắt từ thời Pháp thuộc và đưa đất nước "vào kỷ nguyên tăng trưởng mới", theo tuyên bố của Bộ trưởng Giao thông vận tải.
Các đề xướng được đệ trình vào tháng trước, diễn ra sau lời cam kết của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm về việc thúc đẩy khu vực tư nhân của nước này trong bối cảnh cạnh tranh trong khu vực đối với các hợp đồng cơ sở hạ tầng quy mô lớn ngày càng gia tăng - bao gồm cả từ các tập đoàn lớn do nhà nước Trung Quốc hậu thuẫn đang thống trị việc phát triển đường sắt cao tốc trên khắp khu vực sông Mekong.
Nhưng các nhân vật quan sát cảnh báo rằng hàng tỷ Mỹ kim tiền tài trợ của chính phủ mà hai tập đoàn trong nước đang nhắm đến có thể gây ra rủi ro nghiêm trọng cho Việt Nam và giới lãnh đạo nước này.
Ông Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, người quan tâm nghiên cứu đến chính trị Việt Nam, cho biết, “Đây là một dự án rất, rất quan trọng liên quan đến tương lai của Việt Nam”.
Ông mô tả quy mô của tuyến đường sắt được đề nghị là "nổi bật" và cảnh báo rằng tổng chi phí có thể tăng lên tới 100 tỷ đô-la Mỹ.
Ông nói thêm: “Nếu dự án này gặp bất kỳ vấn đề nào - ngay cả vấn đề nhỏ nhất - thì nền kinh tế Việt Nam và sự ổn định của chế độ cũng có thể phải chịu tổn thất rất lớn”.
1. Cuộc đua song mã
Vingroup – tập đoàn lớn nhất Việt Nam do Phạm Nhật Vượng - người giàu nhất nước này - điều hành – là đơn vị đầu tiên bày tỏ mong muốn xây dựng tuyến đường sắt này mặc dù trước đó họ chưa có kinh nghiệm xây dựng đường sắt.
Ông Vượng thành lập công ty con Vinspeed vào đầu tháng 5 “với mục tiêu phát triển ngành đường sắt cao tốc tại Việt Nam”, tập đoàn này cho biết trong một tuyên bố gửi tới bản tin South China Morning Post.
Trong khi Phạm Nhật Vượng xây dựng nên khối tài sản chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản, thì kể từ đó, Vingroup đã đa dạng hóa vào hầu hết mọi lĩnh vực của nền kinh tế, bao gồm giáo dục, chăm sóc sức khỏe, khách sạn và công nghệ. Ông cũng là CEO của VinFast, thương hiệu ô tô toàn cầu đầu tiên của Việt Nam. Công ty này đang gặp khó khăn ở nước ngoài, khi công bố khoản lỗ 3,2 tỷ đô-la Mỹ vào năm ngoái.
Không hề nao núng, dự án đường sắt mới của ông Vượng đặt mục tiêu "hoàn thành toàn bộ tuyến đường vào tháng 12 năm 2030 - chỉ 5 năm kể từ khi bắt đầu xây dựng, và nó đang chờ phê duyệt", Vingroup cho biết. Nếu thành công, Vinspeed cho biết họ cũng sẽ vận hành tuyến đường sắt và phát triển các khu dân cư dọc theo tuyến.
Công ty cho biết đang đàm phán với các đối tác "đường sắt tiên tiến" ở Trung Quốc, Đức, Nhật Bản và Tây Ban Nha với "mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển giao công nghệ" và ước tính đề xướng của công ty có thể giúp giảm tổng chi phí của dự án khoảng 6 tỷ đô-la Mỹ.
Tuy nhiên, Vinspeed chỉ đề nghị chi trả 20% chi phí và đang đề nghị một khoản vay không tính lãi từ chính phủ cho 80% còn lại - khoảng 49 tỷ đô-la Mỹ - trong thời hạn 35 năm.
"Một khoản vay lãi suất 0% trong 35 năm sẽ là điều chưa từng có", cố vấn chính sách công Rich McClellan, người sáng lập RMAC Advisory tại Hà Nội cho biết. "Đây là một đề xướng đầy tham vọng và là tuyên bố tự tin, táo bạo từ Vingroup".
Sau nhiều tuần xem xét kỹ lưỡng về cơ chế tài trợ của đề xướng, mốc thời gian và việc Vingroup thiếu chuyên môn về đường sắt - cũng như lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của tập đoàn này - đối thủ Thaco đã tham gia cuộc cạnh tranh với giá thầu tốt hơn vào ngày 27 tháng Năm.
Khác với Vingroup, Thaco, công ty chuyên sản xuất ô tô, đề nghị huy động 80% vốn thông qua các khoản vay từ các ngân hàng trong và ngoài nước. Tuy nhiên, công ty này cũng đang tìm kiếm sự bảo lãnh của Chính phủ đối với các khoản vay đó và yêu cầu Nhà nước chi trả lãi suất trong 30 năm.
Cả hai công ty đều muốn nhà nước giám sát việc giải phóng mặt bằng và các chi phí liên quan.
McClellan cho biết: “Việc Thaco tham gia vào thị trường này là một sự phát triển lành mạnh. Nó báo hiệu rằng Việt Nam đang áp dụng cách làm việc cạnh tranh và đa nguyên hơn”.
2. Dư luận bị chia rẽ
Một nữ doanh nhân tại Thành phố Hồ Chí Minh có hiểu biết về hồ sơ dự thầu chia sẻ với SCMP rằng đề nghị của Vinspeed đã bị rò rỉ một cách cố ý vào giữa tháng 5, nhằm mục đích đánh giá phản ứng không chính thức của công chúng đối với một công ty đang tiếp tục gây chia rẽ dư luận.
“Thông tin này không bị rò rỉ chỉ do sơ sót”, bà cho biết và yêu cầu được giấu tên vì tính nhạy cảm của vấn đề.
Trong khi thừa nhận những lời chỉ trích rộng rãi về mô hình tài trợ, thời gian biểu gấp gáp và việc thiếu kinh nghiệm về đường sắt của Vinspeed, bà vẫn bày tỏ sự tin tưởng vào tầm nhìn của ông Vượng.
“Ông Vượng liên tục thúc đẩy các dự án lớn, các siêu dự án hoặc các nhiệm vụ bất khả thi để hoàn thành chúng”, bà nói. “Tôi thực sự tin tưởng và tôn trọng tham vọng của ông ấy”.
Tuy nhiên, công chúng vẫn còn lo ngại về rủi ro tài chính.
Đỗ Thiên Anh Tuấn, chuyên gia kinh tế học tại Đại học Fulbright Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh, cảnh báo rằng việc Vinspeed yêu cầu nhà nước chi trả 80% chi phí dự án có thể tạo ra “gánh nặng nợ công khổng lồ”.
Ông cho biết, nếu chính phủ phát hành trái phiếu để tài trợ cho khoản vay thì “toàn bộ số tiền sẽ trở thành nợ công”.
“Ngoài ra còn có một rủi ro về mặt đạo đức”, ông nói thêm. “Nếu các công ty biết rằng họ đang xử dụng tiền công quỹ và không phải sợ rủi ro lãi suất, họ có thể mất đi động lực kiểm soát chi phí”.
Những người khác cũng nêu lên mối lo ngại về an toàn. Một cư dân trẻ tại Thành phố Hồ Chí Minh cho biết những người tố cáo các vấn đề an toàn liên quan đến xe VinFast đã bị sa thải vì chia sẻ mối lo ngại của họ trên mạng.
Người này nói và yêu cầu giấu tên, rằng: “Thành thật mà nói, tôi thậm chí còn không dám bước lên xe VinFast, huống hồ là tàu cao tốc mà Vinspeed đầu tư”.
Chuyên gia phân tách Nguyễn Khắc Giang cho biết dư luận về Vingroup bị chia rẽ sâu sắc, với những người chỉ trích đang cáo buộc tập đoàn này có chủ nghĩa thân hữu và gây ảnh hưởng quá mức đến nhà nước.
Nhưng ông hoan nghênh việc Thaco tham gia đấu thầu, cho rằng điều này có thể dẫn đến việc các tập đoàn hàng đầu của Việt Nam cuối cùng sẽ hợp tác trong dự án lớn này.
Ông Giang nói: "Đến cuối cùng thì chúng ta cũng sẽ thấy những công ty này hợp tác với nhau cùng làm".
(Phụ đính Dân Việt Newspaper danviet.com.au)
