Nhập giang tùy khúc, nhập gia tùy tục

Câu tục ngữ “Nhập giang tùy khúc, nhập gia tùy tục” nghe qua thì rất dễ hiểu mặc dù đó là chữ Nho (Hán - Việt) bao gồm những chữ quen thuộc: Nhập = vào, Giang = sông, Tùy = làm theo, Khúc = đoạn, Gia = nhà, Tục = thói quen.

Dường như câu nói này bắt nguồn từ người Trung Hoa khi họ viết 入家隨俗，入江隨曲, cụ thể là: "vào nhà, nên theo phong tục; vào sông, uốn theo khúc quanh".

Tuy nhiên khi người Việt chúng ta sống tại nước ngoài thì việc ứng dụng câu tục ngữ trên đây không còn là việc đơn giản nữa.

Trước hết, “nhập giang tùy khúc, nhập gia tùy tục” đại ý người xưa khuyên chúng ta khi vào nhà ai thì nên theo nền nếp, tục lệ của nhà ấy mà sống cho hòa thuận, được lòng người; còn đi thuyền trên dòng sông phải biết chỗ sâu, chỗ cạn, chỗ có đá ngầm, chỗ khúc quanh co hầu giữ cho thuyền đi êm ả, không vướng mắc rắc rối, khó khăn. Một câu dạy về phép xử thế thật tuyệt vời nếu chúng ta sống nơi quê hương mình – nơi mình lớn lên và trưởng thành không có khác biệt về văn hóa, tập quán giữa mình và cộng đồng.

Người Anh có 1 câu rất rõ ràng "When in Rome, do as the Romans do"(họ làm sao, mình làm vậy -mình đối với người ngoài, chứ không phải mình đối với người mình - cái khôn của người Ăng-lê là ở điểm này).

Khi sinh sống ở nước ngoài, giữa một xã hội có lối sống và phong tục không hẳn như ở nước nhà thì việc áp dụng câu nói trên cần phải nhận định cho rõ những gì phải “tùy khúc”, những gì phải “tùy tục” bằng không thì con người mình đã bị “đồng hóa”.

Câu nói trên khẳng định một phạm vi giới hạn là “nhà”. Giả sử chúng ta đến nhà người bạn Úc, họ kể chuyện huyên thuyên hết điều này đến điều khác… tới xế trưa chúng ta đứng dậy ra về; không được mời hoặc giữ lại để dùng bữa ăn. Không sao, tập tục của họ là vậy. Còn như khi bạn thân đến chơi nhà mình, nếu câu chuyện kéo dài tới giờ ăn, lẽ thường là chúng ta giữ bạn lại dùng bữa “có gì ăn đó, không khách sáo” mà nay “tùy thuộc tập tục” của người Úc trên đất Úc để theo họ thì bản tánh hiếu khách, mến bạn của chúng ta vô hình chung đã tan chảy! Con cái người Úc gặp người lớn chỉ “Hey” nhưng con cái người Việt thuộc gia đình gia giáo thì “cúi đầu, khoanh tay, dạ thưa nghiêm chỉnh”. Chúng ta có thể điều chỉnh thể thức cho nhẹ đi phần nào nhưng chẳng thể để mất cái “tôn ti trật tự” giữa người lớn và trẻ em như của người Tây phương - bởi lẽ họ có một chữ “you” cho mọi thứ bậc xưng hô nhưng chúng ta giàu hơn họ.

Một sinh viên Việt qua New Zealand học, tên Nguyễn Vũ Hiểu Minh, có chia sẻ trên Face Book cá nhân như sau:

“Sinh ra và lớn lên ở Việt Nam, cuộc sống của tôi chảkhác gìnhững đứa trẻbình thường khác. Qua những năm tháng lớn lên và trải nghiệm, tôi học cách ăn, nói vàsống như những đồng bào khác của mình. Tôi học dùng đũa và cách tôn trọng người lớn bằng cách chào họ như một ai đó quan trọng mỗi khi gặp. Tôi luôn nghĩ rằng những gìngười lớn nói làđúng vàthường không hỏi tại sao họ nghĩ như vậy. Khi ở Việt Nam, tôi từng nghĩ rằng ai có hình xăm hoặc tóc nhuộm màu mè là những người không tốt trong xã hội.

Tất nhiên, tôi đãgiữsuy nghĩ đócho đến khi tôi đến New Zealand.

Khi sinh sống và học tập ở New Zealand, tôi học được hai điều quan trọng ở văn hóa của họ.

Điều thứ nhất đó là bạn không phải cúi đầu và tuyệt đối nghe lời người lớn để chứng tỏ bạn tôn trọng họ. Những điều tôi cần làm là ứng xử với họ một cách thân mật, tôi cóthểtranh luận bình đẳng với người lớn nhưng phải cảm ơn hoặc xin lỗi khi cần. Người New Zealand không quan tâm nếu tôi coi họ như bạn và gọi họ bằng tên thân mật. Tôi và các bạn cùng lớp luôn gọi thầy giáo của chúng tôi bằng tên thân mật: Tom.

Điều thứ hai tôi nhận ra lànhuộm tóc màu mè vàcóhình xăm không liên quan gìđến bản chất của một ai đó. Ở đây mọi người đều có cách làm đẹp của riêng mình và nhuộn tóc xanh đỏ hay xăm trên người chỉ là những cách để làm đẹp. Đây cũng là cách để người ta bộc lộ cá tính và thu hút sự chú ý mà thôi.”

Đó là đều mà sinh viên Hiểu Minh thấy và nghĩ. Còn như “tùy” vào đó để “theo” thì cần phải nhận định cho rõ điều gì nên theo và điều chẳng nên theo nếu muốn mình vẫn là người Việt – người Việt vốn đã từng được nhiều dân tộc trên thế giới ca tụng là lễ phép, lịch sự và hiếu khách, biết “ăn theo thuở, ở theo thì” để mau chóng có được nhà cửa, cơ sở làm ăn khi đến định cư tại xứ sở mới.

Nhiều người cao tuổi trong cộng đồng Việt gần đây cứ muốn về lại Việt Nam “cho qua tuổi già”. Các cụ cho rằng ở tuổi gần đất xa trời quá cô đơn, trở nên “vô tích sự” khi mà các cháu không quyến luyến với ông bà, không “đi thưa về dạ”, nhà hàng xóm dẫu cũng là người Việt cả nhưng “đèn nhà ai nấy sáng” sao mà nó lạnh lẽo, thờ ơ vậy! Điều này xảy ra chỉ vì câu tục ngữ “Nhập giang tùy khúc, nhập gia tùy tục” đã bị áp dụng thái quá. Mong rằng chúng ta nên lựa lọc việc hay, tốt nên theo; việc đi ngược với tuyền thống văn hóa Việt thì chẳng - ít ra trong cộng đồng Việt, trong gia đình Việt truyền thống văn hóa đẹp của dân tộc Việt mãi mãi được duy trì.

Trong xã hội với nhiều sắc dân do nhập cư, hai hình thức có thể xảy ra “hội nhập” và “hòa nhập”. Tại Úc, chính phủ Úc có đài SBS với chương trình Việt ngữ dành cho người Việt, chính phủ hỗ trợ cộng đồng Việt mở các lớp dạy Việt ngữ, chính phủ có thông dịch viên để mỗi khi nhà thương, xã hội, cảnh sát, tòa án cần người chuyển ngữ giúp người Việt không thông thạo Anh ngữ là có ngay… Chúng ta đang ở Úc - một quốc gia đa văn hóa, một xã hội “hội nhập” (salad bowl) không như tại Mỹ tuy cũng là một đất nước đa văn hóa nhưng họ muốn một xã hội“hòa nhập”(melting pot), nơi đó“Hi, John”, còn chúng ta “Dạ, con chào bác Ba”, khác nhau là vậy.