Khi nói đến đàn ông và đàn bà, người ta liên tưởng đến tình yêu nồng nàn và một mái ấm gia đình dẫu cho đó là “một túp lều tranh” nhưng vẫn có “hai quả tim vàng”.

Người Việt của nhiều thế hệ trước đã có câu “Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp” nói lên sự gắn bó của hai vợ chồng trong một gia đình có trách nhiệm lẫn nhau để vun bồi hạnh phúc.

Cái gì mà do Ông Trời tạo ra thì tất nhiên không thể chê vào đâu được – mọi sự đều hoàn hảo. Đức Chúa Trời dựng nên loài người gồm nam và nữ, cho phép họ ăn ở với nhau để duy trì nòi giống (Sáng Thế Ký 2:24). Chẳng những thế, lời Chúa trong Kinh Thánh còn răn dạy rằng chồng và vợ phải yêu thương nhau và có trách nhiệm lẫn nhau (1 Cô-rinh-tô 7:3-4).

Để hiểu thấu triết lý của người xưa trong câu tục ngữ “Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp”, chúng ta bắt đầu bằng việc “mổ xẻ” ý nghĩa của từng chữ theo thứ tự: nhà, bếp, đàn ông, đàn bà, vắng và quạnh - trong bối cảnh của thời mà câu tục ngữ này được hình thành.

Nhà: Theo truyền thống văn hóa và hoàn cảnh, ngày trước một gia đình thường gồm ông bà, cha mẹ và con cái cùng sống chung trong một mái nhà. Mái nhà không chỉ là nơi che nắng, che mưa, mà còn là nơi các thành viên trong gia đình sum họp, gắn bó với nhau trong tinh thần gia tộc; là nơi trẻ được nuôi nấng và giáo dục nên người; là nơi thờ cúng tổ tiên; nơi nương tựa cho những con trưởng thành khi sa cơ, thất thế trở về cầu cứu. Người Việt muốn có được một nếp nhà - chim có tổ, người có tông – để con cháu sau này nhớ về nguồn gốc. Nhà mang một giá trị quan trọng trong bản sắc văn hóa người Việt trước đây.

Bếp: Một căn nhà dù to hay nhỏ, đối với người Việt trong thời của câu tục ngữ “Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp” đều phải có một chỗ dùng làm bếp. Trong văn hóa Việt, bếp không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là nơi thể hiện tình yêu thương, sự chăm sóc giữa các thành viên gia đình. Căn bếp để lại rất nhiều kỷ niệm đáng nhớ và gắn kết tình cảm gia đình.

Đàn ông: Trong hoàn cảnh xã hội bấy giờ, người đàn ông chẳng những được xem là cột trụ của gia đình mà còn được tôn trọng tuyệt đối trong vị trí gia trưởng nhận trách nhiệm cung cấp nhu cầu đời sống cho gia đình, gánh vác công việc nặng nhọc hơn cả - nhưng trên hết là “chỉ huy” và “bảo vệ” từ vợ đến con.

Đàn bà: Ở vào thời xã hội phong kiến, hầu hết người phụ nữ đều “an phận thủ thường” trong nhà với vai trò chính là lo việc nấu nướng, chu toàn sạch sẽ trong nhà, gọn ghẽ ngoài vườn, chăm thêm bầy gà vịt, nuôi một lứa heo… Là người mẹ luôn vỗ về, nâng đỡ các con trong chức vụ "nội trợ".

Vắng: Trong ngôn ngữ Việt, chữ “vắng” có nghĩa là yên lặng, ít người qua lại hoặc không có sự hiện diện của ai đó.

Quạnh: Cũng có nghỉa là vắng vẻ (quạnh hiu) hay đơn độc (cô quạnh); thường dùng để chỉ về một không gian thiếu vắng sự sống động.

Xem như vậy, trong câu “Vắng đàn ông quạnh nhà”, vai trò của người đàn ông không được nhắc đến ở điểm nào ngoài điểm để nhà trở nên “vắng vẻ”. Dân gian cũng thường nói “Con có cha như nhà có nóc”, nay vắng mặt cha, con cái ắt thiếu người dạy bảo, răn đe hoặc bảo vệ; gia đình có thể thiếu hụt tiền bạc; việc nặng trong nhà không có ai đảm trách, gánh vác.

Mặt khác, người chồng (thời đó) vốn ở vào vị trí gia trưởng nay vắng nhà khiến nhà trở nên “quạnh hiu” – điều này tất nhiên nhà vắng vì thiếu đi một người. Nhưng “quạnh” cũng có nghĩa mất tiếng ồn ào. Nhiều ông gia trưởng thường la hét ra lệnh, la hét hạch sách, la hét mắng mỏ hoặc đòi thứ rượu này, muốn thứ nhắm kia. Mặt sau của câu nói âm thầm miêu tả bản chất “khó ưa” của một số người đàn ông thời “chồng chúa, vợ tôi”.

Trong khi đó, vế thứ hai của câu tục ngữ trên “Vắng đàn bà quạnh bếp” thì rõ ràng cho thấy bếp chẳng ai nhúm lửa (thời còn dùng củi, than) để chuẩn bị bữa ăn tươm tất cho cả nhà sau khi từ công việc đồng áng nặng nhọc trở về. Ca dao có câu “Mồ côi cha ăn cơm với cá, mồ côi mẹ lót lá mà nằm” nhắc đến tầm quan trọng của phụ nữ trong chức năng làm mẹ nếu thiếu vắng thì khổ cho đàn con.

Câu “Vắng đàn ông quạnh nhà, Vắng đàn bà quạnh bếp” tuy cùng chung một hoàn cảnh là “vắng đàn ông” (chồng/cha) và “vắng đàn bà” (vợ/mẹ); nhưng không hẳn có chung một nghĩa “thiếu 1 người” mà có thể miêu tả hai thực tế khác nhau: vắng đàn ông thì im tiếng nói; vắng đàn bà thì thiếu món ăn!

Tuy nhiên nếu hiểu theo nghĩa tốt cho quý ông, câu “Vắng đàn ông quạnh nhà, vắng đàn bà quạnh bếp” nhấn mạnh tầm quan trọng của cả hai giới trong việc chăm sóc gia đình sao cho ấm no, hạnh phúc, con cái được nuôi nấng khỏe mạnh, được dạy bảo nên người. Cả hai giới đều có vai trò và trách nhiệm bổ sung cho nhau, hợp tác với nhau không thể thay thế trong việc tạo dựng tổ ấm.

Ngày nay, câu này có thể không thích hợp mấy, Người đàn ông không thể độc tôn là trụ cột và ngườ phụ nữ đã “xông pha” bên ngoài, không thua gì nam giới. Cả hai đều kiếm ra tiề, việc bếp núc có thể gửi tin nhắn đặt món ăn, ghé lại tiệm quán là khi về nhà vợ chồng con cái sum vầy quanh bàn ăn thưởng thức các món ngon mà bếp vẫn… quạnh (lạnh)!

D. Đ. (Viết riêng cho Dân Việt News)