Ca dao Việt có hai câu thơ lục bát “Trông mặt mà bắt hình dong, con lợn có béo thì lòng mới ngon” để dùng vào việc phán đoán người khác qua vẻ bề ngoài dựa trên trải nghiệm “heo có béo thì lòng nó mới ngon”. Có thể điều này cũng đúng - nhưng không phải đúng trăm phần trăm; bởi có những gương mặt ngổ ngáo nhưng tâm tánh hiền từ, tận tình giúp đỡ người khác; ngược lại có bộ mặt hiền lương nhưng trong lòng chứa cả bồ “dao nhọn” – chỉ chờ cơ hội là lợi dụng hoặc hại người khác.

Ai cũng biết, ruột (tức “bộ đồ lòng”) là phần nằm bên trong bụng – ngoài phương tiện khoa học như CT scan, Ultrasound…, chẳng thể nhìn thấy bằng mắt từ bên ngoài vì đã được che phủ bởi lớp da.

Thế nhưng, trong tiếng Việt có thành ngữ “Ruột để ngoài da” – nghĩa là “ruột nằm ra bên ngoài da” cách lộ thiên, không che, không giấu.

Nói theo nghĩa đen, bất luận điều gì phơi bày ra, không che đậy, không giấu giếm đều được mọi người nhận biết cách dễ dàng. Theo nghĩa bóng, “ruột để ngoài da” dùng miêu tả lớp người mau lẹ trong khi giao tiếp – nói năng huệch toẹt, không rào đón, không ứng dụng “uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”, rất có thể không nham hiểm.

Ruột và da là hai điều trái ngược. Ruột ở nơi kín đáo. Thậm chí “ruột tượng” để đựng tiền cũng được giấu kín sau lớp vải của lưng quần, cạp quần, hoặc áo phủ bên ngoài. Hiểu theo nghĩa bóng, “ruột” là nơi chứa đựng ý tưởng, tánh nết của con người; chẳng hạn “Cô ta là một người hẹp lòng, chặt ruột” - nghĩa là, cô ta “hóm hỉnh”, không thương cảm người khác và chẳng muốn giúp đỡ ai; lúc nào cũng ôm khư khư “ruột tượng”! Thế mà có người lại nói “tôi đi guốc trong bụng cô ả”, cứ làm như biết được lòng dạ của cổ! Không, chẳng đời nào đâu. Kinh Thánh có ghi rằng “Lòng người ta là dối trá hơn mọi vật, và rất là xấu xa: ai có thể biết được?” (Giê-rê-mi 17:9 ). Thật vậy, khó ai hiểu nổi lòng người! Trong khi đó, da thì “phơi” ra ngoài, chẳng có gì để giấu dẫu là một vết sẹo, một mụn cóc trên da cũng sẵn sàng “lộ thiên”.

Nay đem “ruột để ngoài da” thì chẳng khác gì trái “điều lộn hột”, không biết giữ kín, bảo mật công việc. Câu này ý chỉ những người “không kín mồm, kín miệng”, nói năng hay bộp chộp, chẳng biết ý tứ, không sợ phật lòng người nghe. Trải nghiệm “ruột để ngoài da” là một cảnh báo của người xưa trong nguyên tắc nhân dụng “chọn mặt gửi vàng”, tránh trao việc cơ mật cho những người thiếu cẩn trọng.

Trong sự giao tiếp, hợp tác làm ăn, “ruột để ngoài da” không phải là một lợi thế. “Ruột để ngoài da” không có nghĩa là “chân thật”, không có nghĩa là “thẳng như ruột ngựa” mà là nói không chín chắn – dễ mang về sự thua thiệt cho bản thân; dễ bị lợi dụng. “Ruột để ngoài da” có thể thuộc về “người giúp việc chân chất”; nhưng một ông chủ biết tính toán không thể nào lại để “ruột ở ngoài da” được!

Thấy người “ruột để ngoài da” cũng chớ nên cả tin và cũng đừng xem thường vì họ có thể tin được ở điểm này nhưng không nên dùng vào điểm khác. Lời cổ nhân dạy “dụng nhân như dụng mộc” có giá trị vượt thời gian là vậy.

Người có bản tánh “ruột để ngoài da” thường phơi bày tâm tư dễ nhận được sự cảm thông của người nghe; nhưng vì không đắn đo nên lắm lúc lại làm buồn phiền cho người nghe qua sự hiểu lầm hoặc xúc phạm không đáng có. Ứng xử với tuýp người này, những gì tin được thì giữ lấy, những gì hồ nghi thì “bỏ ngoài tai” hoặc quá đáng thì góp ý xây dựng - có như thế mới tránh được phiền, giận; giữ sự giao tiếp được lâu dài.

Có một số lời khuyên được nêu ra để tránh rơi vào tình huống “ruột để ngoài da”.

• Nên suy nghĩ trước khi nói - nhanh mồm nhanh miệng chưa hẳn là điều tốt vì “lời nói ra không sao rút lại”, hãy nên “nói như đinh đóng cột”: có nói có, không nói không – bộc trực nhưng chân thật là chánh.
• Chớ “bạ đâu nói đó” vì thốt ra những lời “tùy tiện” dễ mất lòng người khác, gây nên hiểu lầm.
• Thận trọng nói ra những điều nên nói trong từng trường hợp một cách khéo léo, rõ ràng có căn nguyên.
• Không nói quá sự hiểu biết, sai sự thật.

“Lời nói chẳng mất tiền mua” nhưng đừng vì vậy mà nói ra những điều “không giá trị”. Cũng nhớ rằng “họa từ miệng mà ra”, do vậy phải thận trọng nếu muốn sử dụng cụm từ “ruột để ngoài da” cho phải lẽ và đúng lúc - nhất là trong việc kinh doanh, đối tác lúc nào cũng muốn “biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng”. ª

D. Đ. (Viết riêng cho Dân Việt News)