T ại Úc châu, người sinh sống từ lâu trên quốc gia này chỉ bao gồm dân bản địa gọi là Aboriginals và người dân đảo Torres Strait; ngày nay gọi chung là “First National People” (người đầu tiên trên đất nước). Trong khi đó tại Việt Nam, giữa những sắc dân sống từ lâu trên giải đất hình chữ S, ngoài người Việt (được gọi là người Kinh) còn có 54 sắc tộc khác trong đó có người Thái bao gồm ba nhóm Thái Trắng (Tày khao), Thái Đen (Tày đăm) và Thái Đỏ (Tày đèng).

Tổ tiên của dân tộc Thái có mặt ở Việt Nam cổ xưa từ lâu -         khoảng cuối thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyên – tập trung tại khu vực Tây Bắc (Sa pa) VN. Theo David Wyatt, trong cuốn “Thailand: A short history” (Thái Lan: Lịch sử Tóm lược), người Thái xuất xứ từ phía nam Trung Quốc, có cùng nguồn gốc với các nhóm dân ít người bây giờ như Cho- ang, Tày, Nùng. Dưới sức ép của người Hán và  người Việt ở phía bắc và phía đông, người Thái dần di cư về phía nam và tây nam. Người Thái di cư đến Việt Nam trong thời gian từ thế kỷ VII đến thế kỷ XIII. Trung tâm của họ khi đó là Điện Biên Phủ (Mường Thanh).

Người Thái ở Việt Nam có những phong tục tập quán rất đặc trưng, thu hút được sự chú ý của du khách nước ngoài khi đến Việt Nam.

Ngày nay, người Thái với dân số 1.8 triệu, đa số cư trú ở vùng thung lũng các tỉnh như Sơn La (37% của tổng số), Nghệ An (20%), Thanh Hóa (15%), Điện Biên (12%) và ít hơn 10% tại Lai Châu, Yên Bái, Hòa Bình, Đắk Lắk.

Nhà ở

Người Thái ở nhà sàn thường theo bốn loại kiến trúc:

-Nhà sàn có mái tròn, hình dáng như một cái mai rùa, hai đầu mái hồi có biểu tượng khau cút.

-Nhà sàn có 4 mái, mặt sàn hình chữ nhật gần vuông và hiên nhà có lan can.

-Nhà sàn dáng dài và cao, gian nhà ở dưới biểu tượng khau cút sẽ dùng làm tiền sảnh.

-Nhà sàn có mái thấp, hẹp lòng, gần giống với nhà sàn của người Mường.

Trang phục

Trang phục thường ngày của nam giới thường là áo cánh ngắn, cổ tròn, xẻ ngực và không có cầu vai. Họ sẽ mặc cùng với một chiếc quần xẻ đũng. Vào các ngày lễ, tết thì họ mặc loại áo dài xẻ nách có màu chàm, đầu quấn khăn và chân đi guốc. Còn trong tang lễ thì họ mặc nhiều loại áo sặc sỡ tương phản màu sắc với ngày thương.

Phụ nữ Thái Trắng mặc áo cánh ngắn màu sáng (trắng, hồng, xanh lá,…), cổ áo “chữ V” cùng với váy đen không hoa văn. Áo sẽ được điểm xuyến ong, bướm, ve,… Mặc cùng với váy kín màu đen. Vào dịp lễ, tết thì họ mặc loại áo dài đen thân thẳng và nách áo được trang trí theo kiểu đáp 2 mảng hoa văn trong bố cục hình tam giác.

Duyên phận của trai gái tùy theo trái Còn có lọt qua vòng tròn trên đầu cây nêu

Trang phục ngày thường của phụ nữ Thái Đen sẽ là áo ngắn màu tối (chàm hoặc đen), cổ áo dáng tròn và đứng. Khăn đội đầu của họ được gọi là “piêu” thêu hoa văn trang trí theo phong cách từng mường. Trang phục lễ, tết của họ là các loại áo xẻ nách, chui đầu, nhiều màu sắc và hoa văn trang trí đa dạng hơn Thái Trắng.

Các cô gái quay tơ, thêu thùa, các chàng trai thổi kèn, gảy đàn bên sàn Hạn Khuống có ánh lửa bập bùng để cùng nhau hát hò giao duyên

Cưới xin

Trước kia, người Thái có tục ở rể tức là người chồng sẽ về cư trú ở nhà vợ sau khi cưới; khi hai vợ chồng có con thì chuyển về sống ở nhà chồng. Hiện nay thì tục cưới xin này đã không còn, cặp vợ chồng mới tự chọn nơi sinh sống. Khi các cô gái Thái lấy chồng thì họ phải búi tóc ngược lên đỉnh đầu. Tục lệ này thường thấy ở nhóm người Thái Đen.

Tang chế

Dân tộc Thái quan niệm người chết vẫn tiếp tục “sống” ở thế giới bên kia. Do đó, ma chay là lễ tiễn họ về với “mường trời” gồm 2 phần:

-Pông: Quá trình phúng viếng để tiễn linh hồn người mất đến cõi hư vô. Sau đó thi thể sẽ đem chôn ở rừng.

-Xống: Quá trình gọi linh hồn người mất về ngụ tại gian thờ cúng tổ tiên trong nhà.

Văn hóa

Người Thái có chữ viết  từ rất sớm nên các tác phẩm văn học, các bài dân ca hay luật lệ đều được ghi chép lại trên   lá cây hoặc giấy bản. Hai tác phẩm thơ ca nổi tiếng của họ là Xống chụ xon xao (Tiễn dặn người yêu) và Khun Lú Nàng Ủa (Chàng Lú nàng Ủa). Dân tộc Thái rất yêu thích ca hát và nhảy múa. Đặc biệt là “khắp”, nó là lối ngâm thơ hoặc hát theo lời thơ, có thể kết hợp với đệm đàn và múa. Ngoài ra, Hạn Khuống và Ném Còn là hai đặc trưng văn hóa độc đáo và thú vị của người Thái.

Hạn Khuống là sàn hát giao duyên giữa nam và nữ có ánh lửa bập bùng diễn ra thâu đêm vào dịp lễ hội.

Ném Còn là trò chơi giữa nam nữ trong dịp lễ hội, năm mới. Các chàng trai dựng cây nêu bằng tre cao trên 10 thước, phía trên có một vòng tròn để làm đích cho các cô ném “quả còn” do chính bàn tay khéo léo của các cô tạo nên từ vài ba tuần trước – bên trong quả còn nhét đầy các thứ như cỏ mềm, giẻ rách, hoặc các hạt bông; bên ngoài là vải bọc có màu sắc rực rỡ.

Các món ăn đặc trưng của người Thái tại VN

Ẩm thực

Người Thái chế biến món ngon rất tinh tế và khéo léo khi kết hợp nhiều loại thực phẩm, gia vị hài hòa nhau để tạo nên sự đặc trưng cho ẩm thực vùng miền. Các món ăn như xôi nếp, cơm lam, rượu cần, các loại đồ nướng, … là những nổi bật cho ẩm thực của người dân nơi đây./.