Trong thời đại thương mại điện tử hiện đại, gian lận dân sự ngày càng phổ biến. Sự ra đời của ngân hàng trực tuyến, chữ ký số, giao dịch tự động (đôi khi được mô tả một cách thiếu thuyết phục là “hợp đồng thông minh”) và thậm chí cả tiền điện tử đã làm cho nguy cơ gian lận trở nên nghiêm trọng hơn.

Nạn nhân của gian lận thường rơi vào tình thế khó xử khi biết rằng mình đã bị đối xử sai trái, nhưng lại không chắc chắn về biện pháp pháp lý phù hợp để thu hồi tài sản bị chiếm đoạt.

Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, nạn nhân của gian lận có thể có các khiếu nại mang tính chất cá nhân và sở hữu. Nghĩa là, hành vi gian lận có thể dẫn đến việc các biện pháp khắc phục cá nhân được nhắm vào người thực hiện hành vi gian lận (tức là kẻ gian lận). Ngược lại, biện pháp khắc phục sở hữu có thể được nhắm vào tài sản mà kẻ gian lận nắm giữ, thay vì nhắm vào chính kẻ gian lận. Việc có sẵn biện pháp khắc phục tài sản hoặc cá nhân có thể rất quan trọng đối với nạn nhân của gian lận, đặc biệt là trong trường hợp bị đơn là kẻ lừa đảo mất khả năng thanh toán hoặc phá sản (hoặc có nguy cơ bị phá sản). Các khiếu nại pháp lý mà nạn nhân của gian lận có thể đưa ra rất nhiều và có thể bao gồm: vi phạm hợp đồng; hành vi gian lận; vi phạm nghĩa vụ ủy thác hoặc ủy thác; lấy trọn số tiền bồi thường đã nhận … vân vân và vân vân.

Người ta dám làm như vậy có thể một trong hai lý do hoặc cả hai – đó là “tham tiền” hay “đói tiền” và “làm liều” đúng như câu tục ngữ của người Việt “Đói ăn vụng, túng làm liều”.

Ăn vụng là hành động sai trái. Thức ăn chưa được mời đã lén lút xơi no bụng. Tiền bạc không thuộc về mình nhưng đang lúc thiếu thốn cũng nhắm mắt làm liều lấy trộm.

Câu tục ngữ “Đói ăn vụng, túng làm liều” chắc chắn được truyền tải trong dân gian người Việt từ lâu, chẳng dực trên luật pháp cấm đoán, chẳng dựa trên bài học đạo đức, nhưng người Việt xưa thấy chuyện đó diễn ra nơi mình cư ngụ… mất mát xảy ra, kẻ làm liều chấp nhận tra cùm vào chân, đánh bằng hèo đau điếng nhưng đói quá nên phải vụng trộm nếu thoát được thì đỡ khổ cho dạ dày chịu cảnh trống rỗng, cồn cào.

Ở Úc, khi mình biết rằng mình bị kẻ xấu lấy trộm hoặc “ăn vụng” thứ ma2mi2nh có phải mau mắn hành động tìm cách thu hồi – có thể qua pháp lý trước khi kẻ “làm liều” chuyển thứ mà chúng “ăn vụng” hoặc lừa đảo chuyển sang tay bên thứ ba.

Khi kẻ trộm chuyển tiền đánh cắp cho bên thứ ba, bên thứ ba cũng được coi là giữ tiền đánh cắp theo ủy thác cho nạn nhân, sau khi bên thứ ba biết về hành vi gian lận ban đầu. Rất có thể “bên thứ ba vô tội” – và như vậy thì… nạn nhân bị lừa khó đòi lại, nhất là bên thứ ba nhanh tay xài sạch sành sanh và chứng minh rằng không có liên quan gì tời kẻ “làm liều” và không biết gì tời vụ “ăn vụng”!

Trong xã hội Việt Nam trước khi mà câu tục ngữ “Đói ăn vụng, túng làm liều” hẳn rất nhiều người chịu mất của, chẳng thể thu hồi lại được vì chúng “ăn vụng” tài tình, chùi sạch miệng không để lại dấu vết; hoặc giả chúng là những tên “liều mạng”, đụng vào chúng thì nạn nhân của chúng lúc bấy giờ rất dễ “tiền mất, tật mang”.

Tại Úc, một khi gian lận bị phát hiện, nạn nhân phải hành động rất nhanh chóng.

Rủi ro cố hữu là tài sản bị đánh cắp hoặc chiếm đoạt được chuyển hoặc tẩu tán sang một khu vực pháp lý ở nước ngoài, nơi có thể khó (hoặc không thể) tiếp cận. Vì vậy, bước đầu tiên phổ biến đối với nạn nhân gian lận là cân nhắc việc xin một hình thức lệnh của Tòa án, thường được gọi là "lệnh phong tỏa".

Người nộp đơn xin lệnh phong tỏa tài sản sẽ cần chứng minh rằng họ có lý lẽ vững chắc để chống lại bị đơn và có nguy cơ một số tài sản nhất định có thể bị tẩu tán nếu lệnh không được ban hành. Thông thường, bị đơn sẽ không được thông báo về việc nộp đơn xin lệnh phong tỏa tài sản. Điều này nhằm đảm bảo bị đơn không tìm cách định đoạt hoặc di chuyển tài sản.

Hành vi “ăn vụng” và “làm liều” hiện nay vẫn nhan nhản khắp nơi. Xin kể lại một vụ điển hình tại Hà Tĩnh xảy ra hồi đầu năm nay.

Chỉ vì cần tiền thỏa mãn nhu cầu cá nhân, Nguyễn Văn Trọng (SN 1989, xã Kỳ Văn, huyện Kỳ Anh, Hà Tĩnh) đã bất chấp hậu quả, sa chân vào con đường bất chính…

Nguyễn Văn Trọng là bị cáo điển hình cho thói xấu “đói ăn vụng, túng làm liều”. Đứng trước hội đồng xét xử, y khai nhận, bản thân không có việc làm ổn định, thiếu tiền chi tiêu nên lầm đường lạc lối.

Các tài liệu có trong hồ sơ vụ án thể hiện, Trọng thường xuyên mang theo bộ dụng cụ phá khóa và sử dụng xe máy đi đến các nhà dân ở phường Kỳ Trinh và phường Kỳ Thịnh (thị xã Kỳ Anh) thăm dò, lợi dụng sơ hở rồi đột nhập “khoắng” tài sản. Chỉ trong khoảng thời gian ngắn (từ ngày 18/6 - 2/7/2024), Trọng đã gây ra 4 vụ trộm với tổng trị giá hơn 98 triệu đồng.

Trước tòa, Trọng xin lỗi và thố lộ: “Khi thực hiện các vụ trộm, bị cáo nhận thức được, nếu bị phát hiện sẽ phải trả giá đắt. Nhưng vì không có việc làm, cần tiền tiêu xài cá nhân nên đã nhắm mắt làm liều. Giờ đây, cho dù bị cáo có ân hận, thanh minh như thế nào đi chăng nữa, chắc cũng khó có thể lấy lại được niềm tin của mọi người. Nay trong thời gian ngồi tù mà tòa phán xử, bị cáo sẽ cố gắng cải tạo thật tốt”.

Vị thẩm phán nghe Trọng trần tình cho rằng Trọng đã biết rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật nhưng do lười lao động và túng thiếu nên bất chấp mà thực hiện hành vi phạm tội. Tòa tuyên 4 năm tù giam.

Đừng làm liều và đừng ăn vụng có phải đỡ khốn khổ biết bao! Dù có đói thì đầu gối cũng cố mà bò mới phải đạo lý… làm người!./.