Có lẽ chỉ rất ít người thực sự hiểu chúng ta. Ca dao Việt Nam có câu: “Dò song dò biển dễ dò, đố ai lấy thước mà đo lòng người”.

Kinh Thánh xác định không một ai hiểu được lòng người. Kinh Thánh mô tả lòng người tự cao, kiên định, khôn ngoan, ngu muội, siêng năng, thông sáng, kiêu ngạo, công bình, kính sợ,

“Vì thật là tự trong, tự lòng người mà ra những ác tưởng, sự dâm dục, trộm cướp, giết người” (Mác 7:21), và “Mưu kế trong lòng người ta như nước sâu” (Châm-ngôn 20:5a); cũng như văn hào Nguyễn Du viết rằng: “Bề ngoài thơn thớt nói cười, mà trong nham hiểm giết người không dao” (Truyện Kiều, câu 1815-16). Sứ đồ Phao-lô khẳng định “Vả, nếu không phải là thần linh trong lòng người, thì ai biết sự trong lòng người?” (1 Cô- rinh-tô 2:11).

Nói rằng người ta hiểu mình hoặc mình hiểu người ta, đó chỉ là sự đồng cảm hay mối liên hệ tình cảm có với nhau chứ không hẳn là hiểu được nhau? Câu nói “lòng người thẳng như ruột ngựa” chắc chắn không đúng. Trên thực tế, có khá nhiều yếu tố tác động trong lòng con người.

Hiểu người khác là nền tảng của sự đồng cảm. Sự tôn trọng đích thực chỉ có thể có khi chúng ta nỗ lực kết nối với người khác và hiểu cuộc sống, nhu cầu và cảm xúc của họ.

Hãy tưởng tượng một thế giới mà con người hành động như thể họ đang sống trong một tổ kiến. Mỗi người đều có một mục đích và mọi thành viên trong cộng đồng đều làm công việc của mình mà không có khát vọng hay động lực nào khác. Không ai lo lắng cho bất kỳ ai khác. Sự hiểu biết lẫn nhau là không tồn tại. Do đó, sự đồng cảm cũng không tồn tại, cũng như tất cả những cảm xúc khuyến khích sự chú ý, quan tâm, tình bạn và lòng vị tha.

Nếu không có những quá trình này, nhân loại như chúng ta biết sẽ không tồn tại. Đúng vậy, xung đột và nghịch cảnh cũng là những điều kiện của con người. Tuy nhiên, không có quá trình tinh thần và cảm xúc nào quan trọng để hòa hợp với nhau bằng việc biết cách hiểu. Trớ trêu thay, đây cũng là một trong những điều khó khăn nhất phải làm.

Nếu chúng ta thực sự hiểu người khác, chúng ta sẽ làm điều đó theo cách rất cụ thể, tự nguyện và không phán xét. Hôm nay, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào ý nghĩa của việc trở thành một người hiểu biết.

Biết cách hiểu người khác

Cảm thấy bị hiểu lầm rất khó chịu. Có lẽ chúng ta đã bắt đầu trải qua cảm giác khó chịu này từ khi còn nhỏ, khi cha mẹ, anh chị em, bạn bè hoặc giáo viên không hiểu những gì chúng ta đang trải qua. Khi chúng ta cảm thấy bị hiểu lầm, chúng ta thấy mình vừa tức giận vừa buồn bã. Trên thực tế, khi trưởng thành, những cảm xúc đó không thay đổi – nó vẫn còn đó và đôi khi nó tăng gấp nhiều lần so với thời niên thiếu.

Do đó, cảm thấy bị hiểu lầm là một trong những cảm xúc sâu sắc và đau đớn nhất. Nếu chúng ta đã từng trải qua điều đó, có lẽ chúng ta sẽ có động lực hơn nhiều để thấu hiểu và đồng cảm. Chúng ta muốn trau dồi kỹ năng đó, mặc dù một số người đã làm chúng ta thất vọng trên con đường này. Tuy nhiên, chúng phải làm tốt điều đó.

Như Johann Wolfgang von Goethe đã nói, "Một người chỉ nghe những gì họ hiểu". Mọi người thường chỉ kết nối với những người dễ hiểu nhất và đồng ý với các giá trị, ý tưởng và suy nghĩ của họ. Mặt khác, để hiểu người khác cần nỗ lực. Trên thực tế, điều đó thậm chí có thể liên quan đến lòng dũng cảm. Suy cho cùng, thấu hiểu có nghĩa là chúng ta phải khám phá, chấp nhận và kết nối với một người có suy nghĩ khác với mình.

Hiểu thực sự

Nếu muốn thực sự hiểu người khác, điều quan trọng là phải làm rõ một chi tiết quan trọng. Hiểu không giống như biết. Mọi người thường bị mắc kẹt trong “cái biết”. Nói cách khác, họ tập trung vào việc giải mã những gì người khác đang nói. Họ nhận thức được thông điệp và ý nghĩa của nó, nhưng không có gì hơn thế nữa.

Hiểu bao gồm một quá trình sâu sắc hơn nhiều. Không chỉ là hiểu những từ mà ai đó nói. Thay vào đó, đó là sử dụng sự đồng cảm để kết nối với thực tế độc đáo của người đứng trước mặt mình. Do đó, điều bạn nên ghi nhớ là quá trình này cực kỳ năng động và phức tạp.

Nếu muốn quá trình này có hiệu quả, chúng ta phải áp dụng cái mà các nhà tâm lý học gọi là "thuyết tâm trí". Thuyết tâm trí là khả năng suy ra trạng thái tinh thần của người khác (suy nghĩ, nỗi sợ hãi, mong muốn và ý định, trong số những thứ khác). Bằng cách đó, chúng ta có thể hiểu lý do tại sao họ hành động theo một cách nhất định và thậm chí dự đoán các hành vi trong tương lai. Khi xử lý tất cả thông tin đó, chúng ta sẽ diễn giải chúng để có thể hành động phù hợp. Tất cả các cơ chế này kết hợp với nhau trong hành động hiểu biết về mặt tinh thần. Tuy nhiên, không được bỏ qua khía cạnh cảm xúc của sự hiểu biết.

Hiểu trước khi phán xét

Trong các cuốn sách của mình, Daniel Goleman nói rất nhiều về nhu cầu hiểu người khác. Tuy nhiên, ông chỉ ra rằng điều đó không chỉ có nghĩa là chúng ta có thể đoán ra suy nghĩ hoặc cảm xúc của người khác. Chỉ nhận ra rằng một người đang sợ hãi hoặc buồn là chưa đủ.

Sự hiểu biết thực sự không thể có nếu không có trái tim sẵn sàng và quan tâm. Do đó, lý thuyết về tâm trí vô dụng đối với trí tuệ cảm xúc nếu, ví dụ, tâm trí chúng ta ở nơi khác trong khi đối tác đang nói chuyện với mình. Ngoài ý chí và cảm giác chủ động muốn mở lòng với người khác và hiểu những gì họ nói, còn có những yếu tố khác:

• Lắng nghe chủ động. Phải tiếp thu người khác mà không có bất kỳ động cơ thầm kín nào. Lắng nghe chủ động có nghĩa là không chỉ chờ người khác ngừng nói để chúng ta có thể nói.
• Lắng nghe mà không phán xét. Biết cách hiểu người khác có nghĩa là kết nối với thực tế của họ mà không phán xét, định kiến hoặc dán nhãn.

Về mặt kỹ thuật, các nhà khoa học thần kinh đã có thể đọc được suy nghĩ của bạn trong nhiều thập kỷ. Nhưng điều đó không dễ dàng đâu. Đầu tiên, bạn phải nằm bất động trong lỗ hẹp của một máy quét MRI khổng lồ, có thể là trong nhiều giờ, trong khi bạn xem phim hoặc nghe sách nói.

Khi đó, máy sẽ đập và gõ khi ghi lại các mô hình thay đổi của lưu lượng máu trong não bạn - một đại diện cho hoạt động thần kinh. Các nhà nghiên cứu, sau đó sẽ cung cấp các cặp lưu lượng máu và khung hình phim hoặc lời nói từng khoảnh khắc cho phần mềm để tìm hiểu các đặc điểm về cách não bạn phản ứng với những thứ mà nó nhìn thấy và nghe thấy.

Nếu bạn đã chịu đựng những giờ phút ngột ngạt đó trong máy quét, phần mềm sẽ học cách tạo ra bản tái tạo riêng cho những gì bạn đã nhìn thấy hoặc nghe thấy, chỉ bằng cách phân tích cách máu di chuyển qua não bạn.

Tiến xa hơn nữa

Gần đây, các nhà nghiên cứu đã sử dụng công cụ AI tạo sinh, như Stable Diffusion và GPT, để tạo ra các bản dựng lại phim và podcast thực tế hơn nhiều, nếu không muốn nói là hoàn toàn chính xác, dựa trên hoạt động của tế bào thần kinh.

Để thực sự trải nghiệm thế giới qua đôi mắt của bạn, các nhà khoa học sẽ phải có khả năng suy ra không chỉ bộ phim bạn đang xem mà còn cả suy nghĩ của bạn về bộ phim đó, cảm giác của bạn và những gì nó gợi cho bạn nhớ đến. Những suy nghĩ và cảm xúc bên trong này khó tiếp cận hơn nhiều. Các nhà khoa học đã suy ra được đối tượng cụ thể nào, trong số hai khả năng, mà ai đó đang mơ thấy; nhưng trong các bối cảnh ít bị hạn chế hơn, những cách tiếp cận như vậy gặp khó khăn.

Đó là vì các thuật toán học máy cần cả tín hiệu não và thông tin về những gì chúng tương ứng, được ghép nối theo sự đồng bộ hoàn hảo, để tìm hiểu ý nghĩa của các tín hiệu. Khi nghiên cứu trải nghiệm bên trong, tất cả những gì các nhà khoa học phải làm là dựa vào những gì mọi người nói đang diễn ra bên trong đầu họ, và điều đó có thể đáng tin cậy. "Nó không giống như việc đo lường trực tiếp như một sự thật cơ bản về những gì mọi người đã trải qua", Raphaël Millière, giảng viên triết học tại Đại học Macquarie (Sydney, Úc), cho biết.

Để đáp ứng được yêu cầu khắt khe đó, các nhà khoa học như Millière đang kết hợp trí tuệ nhân tạo đương đại với các kỹ thuật có từ hàng thế kỷ trước, từ các chiến lược phỏng vấn triết học đến các phương pháp thiền định cổ xưa. Từng chút một, họ đang bắt đầu khám phá một số vùng não và mạng lưới tạo ra các chiều kích cụ thể của trải nghiệm con người. Millière cho biết: "Đó là một vấn đề khó nhưng đã đạt được một số tiến bộ. Tôi nghĩ rằng nó chắc chắn dễ giải quyết hơn là giải quyết bí ẩn lớn của ý thức"./.