Nói đến người cao tuổi, người ta nghĩ ngay tới đau yếu, bệnh tật. Người “buồn đời” thì cho rằng “sinh, lão, bệnh tử”, lo chi cho mệt; người “yêu đời” thì “biết để đề phòng, giam nguy cơ bệnh tật”.

Tại Úc, dữ liệu thống kê cho thấy, sa sút trí tuệ (dementia) hiện tại là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ hai và rất có thể chuyển thành nguyên nhân gây tử vong hàng đầu; thực tại, ở phụ nữ, sa sút trí tuệ đang là nguyên nhân tử vong hàng đầu.

Thống kê ước tính, vào năm 2025, Úc có khoảng 433,300 người đang mang trong người căn bệnh sa sút trí tuệ. Nếu không có sự ngăn ngừa, điều trị hữu hiệu, con số này có thể leo lên 812,500 người vào năm 2054.

Tại Úc:

-Cứ 12 người từ 65 tuổi trở lên thì có 1 người mắc chứng sa sút trí tuệ.

-Cứ 5 người từ 90 tuổi trở lên thì có 2 người mắc chứng sa sút trí tuệ.

-Tỷ lệ mắc chứng sa sút trí tuệ cao gấp 3 đến 5 lần ở người Úc bản địa.

Chi tiết hơn cho thấy, 2 trong 3 người sa sút trí tuệ vẫn sống chung với người thân; 54 phần trăm những người ở tại các cơ sở chăm sóc người cao tuổi vướng mắc sa sút trí tuệ.

Sa sút trí tuệ là gì?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa chứng sa sút trí tuệ là một hội chứng dẫn đến suy giảm khả năng suy nghĩ, vượt quá những gì được dự đoán từ những hậu quả thông thường của quá trình lão hóa.

Chứng sa sút trí tuệ có thể ảnh hưởng đến: trí nhớ, suy nghĩ, hành vi, giao tiếp, phán đoán và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Chứng sa sút trí tuệ có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai ở mọi lứa tuổi; tuy nhiên, nó phổ biến nhất ở những người từ 65 tuổi trở lên. Mặc dù lão hóa làm tăng nguy cơ mắc chứng giảm trí nhớ, nhưng nó không phải là một phần bình thường của quá trình lão hóa.

Chứng sa sút trí tuệ khởi phát sớm mô tả bất kỳ dạng mất trí nhớ nào ảnh hưởng đến người dưới 65 tuổi. Trẻ em cũng có thể bị sa sút trí nhớ do tổn thương não tiến triển hoặc rối loạn di truyền (hiếm gặp) gây ra.

Các loại sa sút trí tuệ bao gồm: bệnh đãng trí (Alzheimer), sa sút trí tuệ mạch máu, sa sút trí tuệ thể Lewy, sa sút trí tuệ trán thái dương, sa sút trí tuệ liên quan đến rượu, sa sút trí tuệ khởi phát sớm; và bệnh chấn thương não mạn tính (CTE).

Những quan niệm sai lầm

Có một số quan niệm sai lầm về sa sút trí tuệ.

Có người cho rằng sa sút trí tuệ là một phần bình thường của quá trình lão hóa. Sự thật không phải vậy. Sa sút trí tuệ là một bệnh lý về não có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai. Không phải tất cả người cao tuổi đều mắc chứng sa sút trí tuệ.

Chứng mất trí nhớ và bệnh đãng trí (Alzheimer) là một. Sự thật: Bệnh Alzheimer chỉ là một dạng của chứng sa sút trí nhớ. Bệnh Alzheimer là dạng phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ. Hơn 100 tình trạng bệnh lý có thể gây ra chứng sa sút trí tuệ.

Chỉ người cao tuổi mới mắc chứng mất trí nhớ. Sự thật cho thấy bất kỳ ai cũng có thể được chẩn đoán mắc chứng sa sút trí tuệ. Nếu được chẩn đoán mắc chứng sa sút trí tuệ khi dưới 65 tuổi, thì đó được gọi là chứng sa sút trí tuệ khởi phát sớm. Ước tính có gần 29,000 người Úc đang sống chung với chứng này, bao gồm những người ở độ tuổi 30, 40 và 50.

Có người lầm tưởng sa sút trí tuệ chỉ là hay quên. Nhưng sự thật sa sút trí tuệ không chỉ là hay quên. Sa sút trí tuệ ảnh hưởng đến mỗi người một cách riêng biệt. Nó có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ, tâm trạng, hành vi cũng như trí nhớ, đủ để gây trở ngại cho cuộc sống xã hội hoặc công việc của của người mắc chứng bệnh này. Mất trí nhớ trong sa sút trí tuệ khác với việc thỉnh thoảng quên; nó dai dẳng và tiến triển, không chỉ thỉnh thoảng.

Lại có quan niệm cho rằng nhôm gây ra chứng mất trí nhớ. Sự thật không có bằng chứng nào cho thấy nhôm gây ra chứng mất trí nhớ. Nhiều nghiên cứu khoa học đã khám phá điều này, và giới khoa học đồng thuận rằng nhôm không đóng vai trò cụ thể nào trong việc gây ra bệnh Alzheimer.

Người Việt thường cho rằng dầu dừa chữa được chứng giảm trí nhớ. Sự thật không có bằng chứng nào cho thấy dầu dừa chữa được chứng mất trí nhớ. Nhiều người cho rằng các thành phần trong dầu dừa có thể điều trị hoặc chữa khỏi bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, không có bằng chứng khoa học nào chứng minh những tuyên bố này.

Cuối cùng còn có lầm tưởng rằng tắm nước lạnh ngăn ngừa chứng mất trí. Sự thật không có bằng chứng nào cho thấy tắm nước lạnh ngăn ngừa chứng mất trí. Có bằng chứng cho thấy tình trạng viêm hoặc tình trạng cung cấp máu kém lên não ảnh hưởng đến bệnh Alzheimer, và những quá trình này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ. Tuy nhiên, chưa có bằng chứng nào chứng minh được mối liên hệ giữa việc tắm nước lạnh và khả năng bảo vệ chống lại bất kỳ dạng mất trí nào.

PHÒNG NGỪA CHỨNG SA SÚT TRÍ TUỆ

Để phòng ngừa, chúng ta nên áp dụng lối sống lành mạnh, kiểm soát các bệnh mãn tính và duy trì hoạt động tinh thần và xã hội.

Nghiên cứu chỉ ra rằng có tới 40% các trường hợp giảm trí nhớ có thể được phòng ngừa bằng cách giải quyết các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi. Dưới đây là một số chiến lược chính để giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ:

Chế độ ăn uống lành mạnh: Áp dụng chế độ ăn uống cân bằng, chẳng hạn như chế độ ăn kiêng (nhiều rau củ quả hơn thịt), có thể làm giảm đáng kể nguy cơ mắc chứng gảim trí nhớ. Những chế độ ăn này nhấn mạnh vào thực phẩm nguyên hạt, bao gồm trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt và chất béo lành mạnh, đồng thời hạn chế thịt đỏ, đường bổ sung và dầu không lành mạnh.

Hoạt động thể chất thường xuyên: Tập thể dục thường xuyên giúp duy trì lưu lượng máu lên não và giảm viêm. Các hoạt động như đi bộ, bơi lội hoặc khiêu vũ có thể mang lại lợi ích. Đặt mục tập thể dục vừa phải ít nhất 150 phút mỗi tuần.

Kích thích tinh thần: Giữ cho não bộ hoạt động thông qua các trò chơi xếp hình, đọc sách hoặc học các kỹ năng mới có thể giúp duy trì chức năng nhận thức. Tham gia các hoạt động xã hội và duy trì kết nối với bạn bè và gia đình cũng đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe não bộ.

Kiểm soát các bệnh mãn tính: Các bệnh lý như tăng huyết áp, tiểu đường và béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ.

Sức khỏe thính giác và thị lực: Việc giải quyết các vấn đề về thính giác và thị lực có thể làm giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Sử dụng máy trợ thính nếu cần và bảo vệ thính giác khỏi tiếng ồn lớn.

Hạn chế rượu bia và bỏ thuốc lá: Giảm lượng rượu bia tiêu thụ xuống không quá 12 ly tiêu chuẩn mỗi tuần và bỏ thuốc lá có thể cải thiện sức khỏe não bộ tổng thể và giảm nguy cơ mắc chứng giảm trí nhớ.

Giấc ngủ chất lượng: Ưu tiên giấc ngủ tốt, vì chất lượng giấc ngủ kém có thể làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức. Hãy cố gắng ngủ đủ 7-9 tiếng mỗi đêm.

Dạng sa sút trí tuệ dễ phòng ngừa nhất là sa sút trí tuệ mạch máu. Loại sa sút trí tuệ này có thể được phòng ngừa bằng cách giảm thiểu các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ và các tình trạng khác gây tổn thương mạch máu và giảm lưu thông máu.

Bằng cách thực hiện các chiến lược này, có thể chủ động thực hiện các bước để giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Không bao giờ là quá sớm hay quá muộn để bắt đầu thực hiện những thay đổi có lợi cho sức khỏe não bộ. Khám sức khỏe định kỳ với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cũng có thể giúp theo dõi và kiểm soát các yếu tố nguy cơ một cách hiệu quả./.