Tôi sinh ra tại miền Bắc, thời niên thiếu vẫn thường được xem múa sư tử vào dịp Tết Trung Thu. Lúc đó, tôi sống tại Hải Phòng, trên đường Bonard, nhìn ngang qua Vườn Hoa Con Cóc. Đúng tối Rằm tháng 8 (âm lịch), tôi phải chạy ra đường để chờ đón đoàn múa sư tử phát xuất từ đình Lạc Viên, khu Bạch Thái Bưởi đi lên. Đoàn này múa dọc theo các con phố, đi cắt ngang đoạn đầu của đường Cát Dài, khu Tám Gian (gần ga tàu hỏa Hải Phòng) và vòng ngược vào đường Bonard. Bây giờ, tôi có thể nhắc lại góc cạnh của Hải Phòng vì nó vẫn in đậm trong tâm trí tôi, nhưng kỳ thực ít ai còn nhớ hoặc không biết tí   gì về ngày đó bởi Hải Phòng ngày nay đông đúc và mở rộng, thay đổi địa danh nên khác hẳn 70 năm trước.

Thành viên của đoàn múa sư tử không quá năm người gồm 2 người phụ trách

– một đội đầu sư tử, một cầm dải vải dài gắn từ phía sau đầu sư tử - đuôi chẳng ra đuôi, mình chẳng ra mình – để vẩy theo nhịp múa của người đội đầu sư tử; một người khác đập chủm choẹo hòa chung với âm thanh của người đánh trống tạo nên “cắc, cắc, tùng, chòeng, tùng, chòeng, cắc, cắc” và cứ thế lập đi lập lại; người thứ năm không tham dự trong phần vụ múa sư tử nhưng lại khá quan trọng vì chính ông tiếp xúc với chủ nhà để xin cho đoàn lân múa và ra giá tiền thưởng. Nước bọt không thôi mà có sức mạnh tạo được tiền, còn những người tốn hao sức lực chỉ biết cắm cúi làm. Tôi thấy là lạ! Khi lớn lên, tôi mới hiểu có những lúc “nước lã mà vã nên hồ” là thế đó.

Tôi nhớ rất kỹ về một đêm Trung Thu, đoàn sư tử được chủ nhân của một biệt thự mở cổng mời vào biểu diễn ngay trong phòng khách. Lại tiếng “cắc, tùng” đánh lên, người đội đầu sư tử phấn kích đưa tay nâng cao đầu sư tử. Ngay lúc đó, đèn điện trong phòng vụt tắt, quạt trần đột ngột quay vù vù rất mạnh… Mọi người nhốn nháo nhưng vẫn nghe rõ tiếng phạch, phạch. Vài phút sau, đèn điện sáng trở lại… đầu sư tử cụt mất sừng! Lối “đùa giai” ấy thực sự là “cười trên cái đau khổ của người khác”, vậy mà tầng lớp trưởng giả thời đó vẫn thích thú với kiểu cười của họ!

Sau hiệp định Geneva 1954, tôi được cha mẹ đưa vào miền Nam, sống tại Sài Gòn. Những năm đầu ở vùng đất mới, tôi không được nghe đến cụm từ “múa sư tử” nhưng lại được xem “múa lân” vào dịp Tết Trung Thu và nhất là dịp Tết Nguyên Đán. Với sự hiểu biết đơn sơ của tuổi “ten”, sư tử và lân có hai tên gọi khác nhau, chắc chắn cũng là hai con vật khác nhau và điệu múa hẳn nhiên khác nhau. Lòng tôi tiếc  nuối “sư tử” vô cùng! Nhưng ở lâu rồi quen, uống nước nơi nào, tập tục sẽ lần hồi hòa nhập theo nơi đó.

Cái điều tôi không hiểu, đoàn lân ở miền Nam còn kèm thêm ông bụng phệ, cầm quạt phe phẩy, gương mặt tươi rói và ngộ nghĩnh, ai nhìn vào cũng mắc cười. Đất miền Nam dễ sống – vì tôi thấy bố mẹ tôi bỏ lại miền Bắc tất cả cơ ngơi, sản nghiệp, “vô Nam” với hai bàn tay trắng nhưng vẫn nuôi được chị em chúng tôi gồm 5 trẻ dưới 13 – nghĩa là chúng tôi chỉ biết ăn và phải học, chẳng giúp được gì cho cha mẹ. Ông Địa trong đoàn múa lân quan trong vì đem niềm vui cho người xem, trong khi lân múa là xua đuổi “xúi quẩy” và dẫn đường cho ấm no, hạnh phúc đến. Ông Địa phản ảnh cái cười của miền Nam là cười cởi mở, bao dung, chào đón. Dân từ nơi xa tới định cư vẫn có thể hòa nhập để “làm lại từ đầu” và “an cư lạc nghiệp”. Tất nhiên, lần hồi tôi cũng biết “đi xem múa lân”, chứ không chờ “đoàn múa sư tử” nữa; tuy chỉ chữ “nhất” tôi vẫn không phát âm chuẩn là “nhứt” được và thỉnh thoảng lại nói “dzô vào”!

Cuộc đời không dừng một chỗ, nó luôn thay đổi theo tháng năm và uyển chuyển theo nơi chốn. Đoàn múa lân (hay múa sư tử) bây giờ rất đông, chẳng chỉ có một đầu lân mà còn có cả ba: lân cha, lân mẹ và lân con; lại còn thêm một con rồng uốn khúc dài hơn 10 thước. Điệu múa lân cũng không đơn giản theo tiếng “cắc, tùng” nhưng âm thanh giờ đây phát ra từ một dàn có khi tới 24 trống gồm cả to cả nhỏ - người đánh rất đồng bộ và âm tiết dồi dào. Lân không còn chỉ có một người đội đầu lân múa, một người cầm mình lân vẫy vẫy mà cả hai đều được đầu và thân lân phủ kín, bốn chân của hai người biến thành bốn chân lân. Lân múa đa dạng và còn nhảy trên đầu cọc gọi là “Mai Hoa Thung” hay leo cọc cao vài chục thước để lấy tiền thưởng treo trên cao.

Đoàn múa lân ngày nay mang nặng tính cách kinh doanh, Đoàn chẳng những chỉ múa lân vào dịp Trung Thu, Tết Ta nhưng bất cứ một cửa hàng khai trương, một buổi tiệc sinh nhật hay cưới hỏi nếu chủ nhân muốn có lân đến biểu diễn (mang lại niềm vui và may mắn) có thể mời đoàn lân với một giá tiền thỏa thuận giữa đôi bên.

Hình ảnh múa sư tử chỉ còn trong ký ức, ngày nay mọi sự đã tiến xa rồi!

N. R., Trung Thu 2025