Than phiền dường như mỗi ngày một gia tăng, khi người đời gặp quá nhiều hoàn cảnh không mong muốn cứ nối đuôi nhau đến quấy rầy cách dồn dập.

Người dân Úc hiện bực bội về giá sinh hoạt qua1 cao nên hay than thở. Hết điện đến thực phẩm, lây sang nhiều thứ khác, và nghe nói qua năm giá tiêu thụ nước sạch cũng tăng nữa.

Chính phủ Liên bang Úc triển khai chương trình cho phép người mua nhà lần đầu tham gia thị trường bất động sản với khoản đặt cọc 5% khởi sự từ đầu tháng 10. Sáng kiến này được thiết kế để giúp việc sở hữu nhà dễ dàng hơn, đặc biệt là đối với những người Úc trẻ tuổi, những người có thể gặp khó khăn trong việc tiết kiệm để có khoản đặt cọc lớn hơn. Vậy là, nhiều người Úc chưa hề làm chủ bất động sản trong đời rất mừng, vội nộp đơn tham gia. Thế nhưng, khi đi tìm nhà thì hỡi ôi, giá nhà nhích lên, 5% để dành cho một căn nhà “lý tưởng” nay so với giá thị trường thì không còn là 5% nữa mà đã tụt xuống dưới 5%. Chỉ còn nước ngẩng mặt lên mà than trời!

Thông thường, chúng ta phàn nàn, than phiền, trách cứ về những hoàn cảnh mà chúng ta cảm thấy bất lực và thực sự không mong đợi. Thời tiết vào Xuân có những ngày nóng quá 33 độc C, hay có những đêm xuống dưới 11  độ C, làm chúng  ta khó chịu, vậy là có tiếng than “ông trời khắc nghiệt”.

Trước những điều phiền toái, chúng ta thường trút cơn giận lên nó thay vì tìm cách giải quyết do đó đưa chúng ta vào trạng thái nhẹ thì phàn nàn, trung bình thì chỉ trích và nặng hơn cả là tức giận để “chửi mèo, mắng chó” hay “giận cá, chém thớt”.

Nếu trước mọi sự, giữ được thái độ “phàn nàn” không thôi, cũng đỡ vì phàn nàn an toàn hơn, ít hậu quả hơn. Nhân viên văn phòng hay than phiền hoặc phàn nàn “Sếp lớn”. Lời than, tiếng thở đó cũng chưa hẳn là hại ai!

Trên thực tế, những người có địa vị cao cũng phàn nàn. Trong gia đình, vẫn thường có lời phàn nàn của ông bà, cha mẹ về các cháu, các con. Ở công hay tư sở, sếp hoặc trưởng phòng cũng phàn nàn cấp dưới, nhân viên.

Than phiền (hoặc phàn nàn, kêu trách) là cách diễn tả sự phiền muộn hay bất mãn, thường đối với thái độ và hành động của người khác, và ngay cả với chính Ông Trời.

Chuyện than phiền và phàn nàn không mới mẻ gì. Nó được phơi bày trong Kinh Thánh (phần Cựu Ước) cách nay trên 2 ngàn năm. Khi dân Israel đi trong vùng hoang dã, đã lầm bầm than trách vì những khổ cực của họ, thấu tới tai Thiên Chúa. Đức Chúa Trời nổi cơn thạnh nộ cho lửa cháy phừng phừng giữa đoàn dân (Dân số ký 11:1). Đoàn dân sau đó vẫn than vãn, đến nỗi Đức Chúa trời phải hỏi Môi-se và A-rôn, lãnh đạo của đoàn dân, rằng “Những người hung dữ nầy hay lầm bầm cùng ta cho đến chừng nào?” (Dân số ký 14:27).

Trong phần Tân Ước, khi Chúa Jesus cho biết Ngài từ trời xuống, trong vòng giữa những người nghe, có tiếng xầm xì phàn nàn “Ấy chẳng phải là Jêsus, con của Giô-sép, mà chúng ta đều biết cha mẹ người chăng?” (Giăng 6:42). Chúa Jesus bảo họ: “Các ngươi chớ lằm bằm với nhau” (Giăng 6:43).

Kho tàng ca dao trong cộng đồng Việt xa xưa, để lại vô số lời than thở.

Có cô oán than gặp phải người chồng vô tích sự, mở lời rằng:

“Vô duyên mua phải gương mờ

Bao giờ gương vỡ mà mua gương lành.”

Người không được may mắn, nhàn nhã, tự trách than:

“Thân hỡi thân, thân sao lận đận Mình trách mình, thời vận đảo điên.”

Hoặc:

“Thân em vất vả trăm bề

Sớm đi ruộng lúa tối về ruộng dâu. Có lược chẳng kịp chải đầu

Có cau chẳng kịp têm trầu mà ăn.”

Dường như khi phàn nàn, than trách về ai, người ta thường làm điều đó cách gián tiếp. Những trẻ em ngồi chung xe đi du lịch với cha mẹ, hỏi liên tục “Chúng ta đến nơi chưa?” thay vì trực tiếp chất vấn cha mình “Đi đâu mà xa vậy bố?”. Cư dân của một thị trấn thường “nói đùa bóng gió” về chất lượng cuộc sống hơn là viết thư bày tỏ với chính quyền sở tại vì cảm thấy mình “thấp  cổ bé miệng”! Khốn khổ cho những ai chỉ dám công kích người có thẩm quyền một cách kín đáo

– khiến bực giọc cứ luẩn quẩn mãi trong lòng!

Khi nào và ở đâu chúng ta phàn nàn?

Thông thường, phàn nàn xảy ra trước hoặc sau những lần đối phó khó chịu. Điều này khác với những cuộc cãi vã, bất đồng quan điểm hoặc đối đầu. Theo đó, chúng ta phàn nàn về một ngày làm việc vất vả vừa qua; chúng ta than vãn về một bữa tiệc sắp tới mà chúng ta "sẽ chẳng quen biết ai cả". Phần lớn, chúng ta mong đợi lời cằn nhằn của mình sẽ nhận được sự động viên tích cực từ người nghe, hoặc nếu không, là sự an ủi thụ động ("Tôi biết mà!").

Phàn nàn - giống như buôn chuyện - đã diễn   ra trong bối cảnh nói chuyện trực tiếp. Thời đại hiện đại xuất hiện những phong cách viết mới để “nhả ra sự phàn nàn”. Ví dụ như bảng câu hỏi ẩn danh và hộp thư góp ý. Những hình thức này mở rộng đáng kể trong thời đại Internet của chúng  ta, khi chúng ta thấy việc "đánh giá" trải nghiệm của mình tại các nhà nghỉ, nhà hàng, cửa hàng và văn phòng chuyên nghiệp là hoàn toàn phù hợp để chúng ta trút ra những phàn nàn qua hình thức “bình luận”. Mọi người, qua hình thức này, tha hồ chỉ trích cách “vô danh” (không cần để lại thông tin của người “góp ý, bình luận”) dẫu có gay gắt thế mấy cũng chẳng sao. Phương tiện này rất hữu ích để người hay phàn nàn “trút bỏ ưu phiền” – vì được tự do phàn nàn mà chẳng hại ai – vì người thu nhận bình luận cũng chẳng mấy khi quan tâm đến phàn nàn nếu họ không có ý “chỉnh sửa”.

Theo mức độ đó, ngày nay khi mà nhiều người đang sống trong một "nền văn hóa phàn nàn"

– “thăm dò online” là nơi mọi người cảm thấy thoải mái hơn khi bày tỏ những bình luận tiêu cực (phàn nàn có ác ý) so với những bình luận tích cực (phàn nàn để xây dững chỉnh sửa). Trong thời đại xã hội do truyền thông điều khiển, chúng ta cảm thấy bất lực trong việc kiểm soát các hoạt động của xã hội. Theo nghĩa đó, những lời phàn nàn là những hành động phản kháng nhỏ nhặt: “Chính phủ vô đạo đức và bất tài.” “Các tập đoàn vô hồn và tham lam.” “Hầu hết mọi người chỉ quan tâm đến bản thân mình.”

Người ta có thể lập luận rằng việc “chỉ trích, than phiền” qua trực tuyến là một dạng trút giận cảm xúc, và do đó hữu ích theo cách riêng của nó. Thực tế thì tác động của việc này rất khiêm tốn và ngắn ngủi. Gần như ngay lập tức, người ta lại trở về với sự u ám và bi quan để… sẵn sàng than phiền tiếp.

Một người khi có lời than thở, có tiếng phàn nàn hoặc thái độ chỉ trích dữ dỗi tất biết rõ nguyên nhân từ đâu? Có thể phát sinh từ các vấn đề như dịch vụ kém, hàng hóa chất lượng thấp, chi phí ẩn, lời hứa không thành, không hài lòng và đối xử không công bằng.

Để giải tỏa “ấm ức trong lòng” tốt hơn là bày tỏ trực tiếp với đối tượng cách chân tình hoặc qua người thứ ba đáng tin cậy để làm trung gian “hóa giải điều phiền muộn”. Còn như đó là than phiền lớn đối với chính quyền, đoàn thể, tổ chức, cơ sở sản xuất, cửa hàng, tiệm ăn… tốt hơn là chuyển than thở thành khiếu nại và trực tiếp đến doanh nghiệp hoặc qua cơ quan bảo vệ người tiêu dùng, cơ quan quản lý.

Giữ những lời phàn nàn trong lòng thực sự có thể gây hại cho sức khỏe. Những lời phàn nàn chất chứa sẽ dẫn đến mức độ căng thẳng gia tăng, ảnh hưởng đến cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp, và trong một số trường hợp, nó có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực cho cá nhân và gia đình. Hãy trút bỏ than van qua hình thức hiệu quả nhất để sống vui và sống khỏe./.

R. N. (Viết riêng cho Dân Việt News)