Tết Trung Thu được tổ chức vào ngày rằm tháng 8 âm lịch. Tuy là cùng vầng trăng của ngày giữa tháng âm lịch nhưng nhiều người cho rằng trăng rằm tháng 8 thì tròn hơn và sáng hơn những đêm rằm của các tháng khác. Điều này có thật không?

Ông Đặng Vũ Tuấn Sơn, Chủ tịch Hội Thiên văn và Vũ trụ Việt Nam cho biết, việc trăng rằm tháng 8 Âm lịch (tức đêm Trung Thu) tròn và sáng nhất trong năm là một niềm tin phổ biến ở người Việt Nam, nhưng sự thực thì không hẳn là vậy.

Ông Đặng Vũ Tuấn Sơn cho biết, khoảng cách trung bình từ Mặt Trăng tới Trái Đất là 384,000 km. Nhưng vì quỹ đạo của nó trên thực tế là hình elip nên Mặt Trăng có lúc ở gần và có lúc ở xa hơn một chút so với khoảng cách này. Thông thường, mỗi năm thường có 1, 2 hoặc có thể 3 lần mà Trăng tròn rơi vào đúng thời điểm Mặt Trăng đang ở gần điểm cận địa (điểm gần Trái Đất nhất trên quỹ đạo của nó). Khi đó từ Trái Đất, chúng ta thấy Trăng lớn hơn và sáng hơn một chút, và gọi hiện tượng đó là siêu Trăng. Tuy nhiên, siêu Trăng cũng không có sự ưu tiên nào cho tháng 8 Âm lịch cả, và vì thế hoàn toàn không có việc cứ rằm tháng 8 thì Trăng sáng hơn.

Riêng với người Việt tại Úc, nếu ai có thắc mắc tương tự như người trong nước, nhà khoa học thiên văn Jonti Horner, thuộc Đại học Southern Queensland, có câu trả lời.

Giáo sư Horner nói rằng nếu bạn bước ra ngoài vào đêm rằm Trung Thu và nghĩ, “Trăng đêm nay tròn, to và sáng, trông đẹp quá”, bạn không phải là người duy nhất.

Theo Google Trends, các tìm kiếm liên quan

đến Mặt Trăng đã tăng hơn 60% trong tuần qua tại Úc, dẫn đầu là Tây Úc và Queensland.

Về mặt kỹ thuật, Mặt Trăng hiện đang ở trạng thái "trán khuyết" (trước Trung Thu), nghĩa là thời điểm trăng tròn nhất đã qua, và giờ đây nó bắt đầu trông nhỏ hơn. Nhưng nó vẫn khá ngoạn mục.

Giáo sư Horner là một giảng viên thiên văn học của năm nhất, nơi dành nhiều thời gian để thảo luận về Mặt Trăng, sau đây là câu trả lời của Giáo sư Horner cho một số câu hỏi phổ biến nhất về Mặt Trăng gần đây.

Trăng tròn sáng hơn trăng khuyết bao nhiêu lần?

Bạn có thể nghĩ rằng trăng khuyết (trăng khuyết đầu hoặc trăng khuyết cuối, tùy thuộc vào vị trí của bạn trong các “pha”) sáng bằng một nửa trăng tròn. Tuy nhiên, nếu cộng tất cả ánh sáng được phản xạ từ Mặt Trăng đến chúng ta trên Trái Đất, thì trăng khuyết sáng kém hơn trăng tròn gần một nửa. Trên thực tế, trăng tròn sáng hơn trăng khuyết khoảng sáu lần.

Lý do chính cho điều này nằm ở bóng tối. Khi Trăng tròn, Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và Mặt Trăng. Vì vậy, khi bạn nhìn Mặt Trăng mọc vào buổi tối, Mặt Trời vừa lặn, phía sau lưng bạn.

Điều đó có nghĩa là mặt Trăng hướng về Trái Đất được chiếu sáng hoàn toàn. Với Mặt Trời ở phía sau lưng chúng ta, bóng của các vật thể trên Mặt Trăng hướng ra xa chúng ta, khuất khỏi tầm nhìn. Vì vậy, chúng ta thấy phần lớn Mặt Trăng được chiếu sáng, đẹp và sáng.

Tuy nhiên, vào thời điểm trăng khuyết, Mặt Trời chiếu sáng Mặt Trăng từ một phía nên các miệng núi lửa, núi non, đá và sỏi trên Mặt Trăng đều tạo ra bóng. Điều này làm giảm lượng ánh sáng chiếu vào bề mặt Mặt Trăng, do đó ít ánh sáng phản chiếu về phía chúng ta hơn so với dự kiến.

Điều thú vị là, bề mặt thực tế của Mặt Trăng không phản chiếu nhiều như vậy. Nếu Mặt Trăng và Sao Kim ở cạnh nhau và bạn phóng to để xem độ sáng bề mặt của một mảng trên Sao Kim và so sánh với độ sáng bề mặt của một mảng trên Mặt Trăng, bạn sẽ thấy mảng trên Sao Kim sáng hơn. Nó phản chiếu nhiều hơn vì Sao Kim có rất nhiều mây giúp phản chiếu ánh sáng trở lại Trái Đất.

Nhưng vì Mặt Trăng gần Trái Đất hơn, nó trông lớn hơn Sao Kim, nên tổng lượng ánh sáng phản chiếu trở lại chúng ta cũng lớn hơn. Khi bạn nhìn lên vào ban đêm, Mặt Trăng sẽ có vẻ sáng hơn nhiều so với Sao Kim.

Còn một lý do nữa khiến trăng tròn sáng hơn - và đó được gọi là hiện tượng xung đối. Khi Trăng tròn (hoặc gần tròn), bề mặt chúng ta nhìn thấy dường như sáng hơn một chút so với mọi thời điểm khác. Mặc dù việc bóng tối bị che khuất là một phần của câu đố, nhưng điều đó không đủ để giải thích toàn bộ sự sáng lên của Mặt Trăng vào ban ngày hoặc khoảng thời gian quanh trăng tròn. "Sự gia tăng đối lập" là mảnh ghép cuối cùng trong câu đố khiến trăng tròn sáng hơn nhiều so với trăng lưỡi liềm. Đây cũng là điều chúng ta thấy ở tất cả các vật thể đá và băng khác trong Hệ Mặt Trời.

Tại sao Mặt Trăng đêm rằm sáng tỏ?

Tại thời điểm đọc trang báo này, chúng ta đang còn 8 ngày nữa là đến trăng tròn, vì vậy nó trông to lớn và sáng trên bầu trời. Nó trông lớn hơn rất nhiều so với mọi thứ khác trên bầu trời đêm vì nó ở gần chúng ta, và sáng như vậy vì nó phản chiếu ánh sáng từ Mặt Trời.

Nhưng Mặt Trăng đang di chuyển ra xa Trái Đất với tốc độ gần 4cm mỗi năm. Ngày xưa, nó sẽ còn to lớn và sáng hơn nữa. Nếu chúng ta tồn tại khi Trái Đất còn non trẻ, nó sẽ ở gần Trái Đất hơn nhiều. Tuy nhiên, Mặt Trời khi đó kém sáng hơn một chút, vì vậy thật khó để nói chính xác Mặt Trăng sáng đến mức nào.

Nhưng với đa số người Tây phương, họ lại cho rằng Trăng trong dịp lễ Phục Sinh (Chúa Jesus sống lại) là Trăng tròn nhất so với các vầng trăng đêm rằm (âm lịch) trong năm.

Không. Lễ Phục Sinh là Chủ nhật đầu tiên sau ngày trăng tròn đầu tiên sau ngày xuân phân.

Xuân phân là thời điểm trong năm khi Mặt Trời đi qua Đường Xích đạo trên bầu trời, đi từ Nam bán cầu sang Bắc bán cầu. Đối với các nhà thiên văn học, đây là thời điểm bắt đầu mùa xuân ở Bắc bán cầu; đối với những người ở Nam bán cầu, đây là thời điểm bắt đầu mùa thu thiên văn. Xuân phân thường rơi vào khoảng ngày 21 tháng 3.

Thời gian giữa hai lần trăng tròn liên tiếp là khoảng 29.5 ngày. Điều này có nghĩa là ngày lễ Phục sinh có thể thay đổi khá nhiều.

Trăng tròn kéo dài bao lâu?

Về mặt kỹ thuật, "khoảnh khắc" chính xác mà Mặt Trăng tròn nhất là khoảnh khắc nó nằm đối diện hoàn toàn với Mặt Trời trên bầu trời. Điều này xảy ra khoảng 29 ngày một lần. Đó là khoảnh khắc Mặt Trăng được chiếu sáng nhiều nhất.

Vậy hiện tượng này kéo dài bao lâu? Thực tế, đó chỉ là một tích tắc – khoảnh khắc trăng tròn cực đại chỉ thoáng qua.

Dù thế nào đi nữa, nếu bạn nhìn thấy trăng tròn và nghĩ rằng đó có thể là một đêm đẹp trời để hẹn hò, thì có lẽ bạn vẫn còn cả tuần nữa để Mặt Trăng trông thật ấn tượng và tuyệt vời trên bầu trời – đêm Trung Thu năm nay nhằm vào đêm 6 tháng 10. Bạn hãy ngắm trăng để thấy trăng tròn, to và sáng có gì khác không - nếu thời tiết cho phép./.

(Theo Giáo sư Jonti Horner, Vật lý Thiên văn, Đại học Nam Queensland)