Các nhân viên an ninh đi ngang qua một biểu ngữ ở lối vào của một hội trường trong cuộc họp của Hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC) tại Diamniadio ở Dakar, Senegal, vào ngày 29/11/2021. (Seyllou / AFP qua Getty Images)
Châu Phi sau gần hai thập kỷ kết thân với ĐCSTQ đã tỉnh ngộ. Bẫy nợ khiến Châu Phi mất mát các vị trí, các cảng chiến lược, mất mát chủ quyền với tài nguyên, chưa kể ý thức hệ và tư tưởng tự do, dân chủ; Châu Phi đang thức tỉnh. Cuộc thương chiến với Trump đã khiến Trung Quốc cạn kiệt ngoại hối. Bằng chứng là khoản tiền đầu tư vào Châu Phi sụt giảm mạnh mẽ kể từ 2017. Lúc này, ngay cả với các chính phủ Châu Phi tham nhũng hay các chính trị gia thân với chế độ Bắc Kinh, việc Bắc Kinh không còn tiền cũng khiến họ trở mặt lạnh nhạt...
Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc-Châu Phi năm nay được tổ chức tại Dakar, thủ đô của Senegal, một quốc gia Tây Phi. So với những năm trước, tầm quan trọng và quy mô của diễn đàn đã giảm xuống.
Nhiều nguyên thủ quốc gia của các nước châu Phi hoàn toàn không tham gia. Hầu hết các quan chức được cử đi đều là quan chức cấp bộ trưởng. Các nền kinh tế Châu Phi đã không còn coi trọng diễn đàn. Coi đây như một cuộc họp làm việc cấp Bộ thông thường.
Trong vai trò chủ trì, ĐCSTQ cử Bộ trưởng Bộ Ngoại giao và Bộ Thương mại tham gia. Ông Tập Cận Bình phát biểu qua video. Các phương tiện truyền thông của ĐCSTQ đưa tin về sự kiện này nói rằng Trung Quốc-châu Phi đang “tìm kiếm cơ hội mới” trong trao đổi giao thương và đầu tư.
Thông điệp ‘cơ hội mới’ khiến người ta liên tưởng rằng các cơ hội cũ đã không thể phát triển; thậm chí biến mất sau nhiều thập kỷ. Rõ ràng, ĐCSTQ cần phải tìm kiếm cơ hội mới. Có vẻ như, ĐCSTQ đang gặp khó khăn trên chính trường quốc tế. Trung Quốc đang đánh mất dần các đồng minh truyền thống của mình. Những nỗ lực, tham vọng và sự chăm chỉ của Trung Quốc ở Châu Phi có vẻ là vô ích; Bắc Kinh đang phải đối mặt với tổn thất cả nguồn nhân lực và tài chính ở châu lục đen.
Các công nhân xây dựng đường bộ Sri Lanka làm việc dọc theo một con đường ở Colombo hôm 05/08/2018. Ngân hàng trung ương Sri Lanka vào ngày 3 tháng 8 thông báo họ đã có được bảo đảm khoản vay 1 tỷ USD của Trung Quốc khi hòn đảo, một mắt xích chính trong Sáng kiến Vành đai và Con đường đầy tham vọng của Bắc Kinh, phát triển quan hệ chặt chẽ hơn với nền kinh tế lớn nhất Á Châu . (Ảnh: Larkruwan Wanniarachchi / AFP / Getty)
Dự án “Một vành đai, một con đường” của ĐCSTQ đã đặt các nước Đông Nam Á như Sri Lanka, Thái Lan và Malaysia vào rủi ro nợ công; nợ nước ngoài quá lớn so với năng lực trả nợ và quy mô nền kinh tế.
Những sự thật này khiến Châu Phi tỉnh ngộ. Ngày càng nhiều quốc gia Châu Phi bắt đầu nhận ra rằng sự viện trợ của ĐCSTQ mang đặc điểm của chủ nghĩa tân thực dân. Cùng với tham vọng đàn áp chính trị, thôn tính chủ quyền, các quốc gia Châu Phi buộc phải lo lắng rằng họ đang dần trở thành thuộc địa; nơi cung cấp các nguồn tài nguyên cho sự tham lam vô tận của ĐCSTQ. Nhiều chính phủ Châu Phi bắt đầu vạch rõ ranh giới với ĐCSTQ.
Chính phủ Congo và Uganda bắt đầu công khai chỉ trích ĐCSTQ. Các chính phủ này nói rằng sáng kiến “Một vành đai, một con đường” (BRI) của ĐCSTQ ở châu Phi đã đẩy đất nước của họ vào cuộc khủng hoảng nợ.
Cộng hòa Congo cũng sẽ lấy lại quyền phát triển khoáng sản đã cấp cho ĐCSTQ để ngăn chặn ĐCSTQ tiếp tục lấy tài nguyên địa phương. ĐCSTQ khai thác mỏ coban ở Cộng hòa Congo, nhưng không thực hiện được nhiều hợp đồng đầu tư hạ tầng quy mô lớn. Sự thất hứa của ĐCSTQ với Congo bao gồm 31 bệnh viện và 2 trường đại học!
Việc ĐCSTQ lạm dụng xây dựng bừa bãi và khoe khoang trong nước đã lan sang châu Phi. Uganda không có khả năng hoàn trả khoản vay khổng lồ cho ĐCSTQ. Tồi tệ hơn, ĐCSTQ không có kế hoạch đàm phán lại các điều khoản cho vay với Uganda. Quyền kiểm soát sân bay quốc tế duy nhất của đất nước có thể sẽ sớm thuộc về Bắc Kinh… vì nợ.
Tất nhiên, cũng có những kẻ không nghe lời và thất hứa; điều này khiến ĐCSTQ phải đau đầu. Các nguồn tin nói rằng ĐCSTQ muốn tiếp quản cảng Mombasa ở Kenya; cũng thông qua giăng bẫy nợ như với Congo. Nhưng chính phủ Kenya vào đầu năm nay đã phủ nhận việc sử dụng cảng này như một tài sản để vay tiền của ĐCSTQ cho việc xây dựng một tuyến đường sắt. Chính phủ Kenya nói rằng ngay cả khi việc trả nợ còn thiếu, cảng Mombasa sẽ không rơi vào tay ĐCSTQ.
Liệu ĐCSTQ có gửi một số chiến lang và tàu sân bay đến tịch biên và lấy lại cảng không? Có lẽ rằng ĐCSTQ không biết phải làm gì, và họ cũng không dám làm.
Tờ "Le Monde" của Pháp cho rằng "bữa tiệc hợp tác giữa ĐCSTQ và châu Phi đã kết thúc"; đối với người Trung Quốc và châu Phi thì cảm thấy hơi "vỡ mộng". Mọi người đều nhận ra rằng tiêu tiền không đủ để kích thích phát triển kinh tế.
Trong mắt các nước châu Phi, ĐCSTQ không hề giúp đỡ họ. Không những vậy, ĐCSTQ còn trở thành một đế quốc thực dân mới khác sau khi lực lượng thực dân Anh và Pháp rút lui. Tệ hơn nữa, bọn thực dân mới này còn tệ hơn rất nhiều so với bọn thực dân; không hề có khái niệm pháp quyền và nhân quyền gì cả, lại sinh ra nhiều thói hư tật xấu trong xã hội nơi nó xuất hiện!
ĐCSTQ vào Châu Phi vào năm 2000, bắt đầu đầu tư mạnh mẽ. Chế độ này sử dụng BRI để gài bẫy nợ các nước Châu Phi nhằm lấy các nguồn tài nguyên như khoáng sản, hải cảng và sân bay ở Châu Phi.
Theo dữ liệu từ Trung tâm Phát triển Quốc tế, từ năm 2000 đến năm 2011, đầu tư của ĐCSTQ ở châu Phi chủ yếu tập trung vào tài nguyên thiên nhiên, khoáng sản, mỏ dầu và cơ sở hạ tầng. Đúng vậy! 4 tỷ USD đầu tư vào dầu mỏ, quặng sắt và xây dựng đường xá ở Mauritania; cho vay 2,6 tỷ dự án khoan dầu ở Equatorial Guinea; cho vay xây dựng đập 2,2 tỷ USD ở Ethiopia; và kế hoạch hợp tác tài chính 2,2 tỷ USD với Nam Phi.
Theo dữ liệu từ Viện Brookings và Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ, các quốc gia mục tiêu đầu tư lớn nhất của ĐCSTQ ở Châu Phi là Nigeria, Angola, Ethiopia, Kenya, Zambia, Nam Phi, Congo, Cameroon và Mozambique. Tính chung, các quốc gia này chiếm 65% đầu tư của ĐCSTQ ở châu Phi.
Trong 20 năm qua, thương mại xuất nhập khẩu giữa Trung Quốc và các nước châu Phi đã tăng từ khoảng 20 tỷ USD năm 2002 lên hơn 200 tỷ USD năm 2014, tăng gấp 10 lần trong vòng 12 năm.
Ví dụ, đối với nhập khẩu của Trung Quốc từ châu Phi, trong năm 2017, nhiên liệu hóa thạch (dầu mỏ) lên tới 35 tỷ USD, tiếp theo là các khoáng sản và kali khác (10 tỷ USD), quặng đồng (4 tỷ USD) và gỗ (22 tỷ USD), và gốm kim loại (2 tỷ USD). Mặc dù nhập khẩu của Trung Quốc từ châu Phi tăng song song với xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi từ năm 2002 đến năm 2014, nhưng xuất khẩu của Trung Quốc sang châu Phi vẫn mạnh kể từ năm 2014, trong khi nhập khẩu của Trung Quốc từ châu Phi giảm nhanh chóng.
Nói cách khác, ĐCSTQ về cơ bản coi các nước châu Phi là nguồn cung cấp nguyên liệu thô và năng lượng, đồng thời trao đổi một lượng lớn sản phẩm công nghiệp xuất khẩu để lấy năng lượng và khoáng sản này. Về cơ bản, nó là để "khai thác" những "đồng bào châu Phi" này bằng cách dạy người dân ăn cá thay vì dạy người dân cách đánh cá.
Trong mười năm qua, đầu tư của ĐCSTQ ở châu Phi đã chuyển nhiều hơn sang Trung tâm dữ liệu và Sáng kiến thành phố thông minh. Từ Djibouti, Ethiopia và Kenya ở Đông Phi, đến Zimbabwe và Nam Phi ở Nam Phi, đến Ghana, Nigeria, Mali và Morocco ở Tây Phi, dọc theo rìa ngoài của lục địa Châu Phi, có tất cả các trung tâm dữ liệu của ĐCSTQ và mạng lưới.
Quyền lực của Đảng Cộng sản Trung Quốc gần như chiếm hầu hết các quốc gia ở châu Phi cận Sahara. Mặc dù ĐCSTQ không có công nghệ kỹ thuật số tiên tiến nhất có thể sánh ngang với Châu Âu và Hoa Kỳ, nhưng công nghệ của ĐCSTQ, chẳng hạn như thiết bị của Huawei, đủ để chiếm lĩnh thị trường Châu Phi với mức giá cạnh tranh.
Theo dữ liệu từ Viện Brookings và Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ, đầu tư của ĐCSTQ vào Nam Mỹ, Trung Đông và Bắc Phi, Châu Phi cận Sahara, Châu Âu và Châu Á-Thái Bình Dương trong suốt 14 năm từ 2005 đến 2018 và từ 2005 đến 2016 , đã tăng từ hơn 20 tỷ USD năm 2005, tăng chóng mặt lên gần 300 tỷ USD năm 2016. Xu hướng này giảm mạnh giai đoạn 2017 - 2018, chỉ còn khoảng 70 USD. Rõ ràng, cuộc chiến thương mại của Tổng thống Mỹ Trump và các lệnh trừng phạt thuế quan đối với ĐCSTQ vào thời điểm đó đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh về thu nhập ngoại hối và khả năng đầu tư của ĐCSTQ, vốn đóng một vai trò quan trọng trong bẫy nợ BRI của chế độ này.
Thức tỉnh
Về cơ bản mà nói, chiến lược châu Phi của ĐCSTQ không chỉ gây bất mãn cho người dân châu Phi, mà còn gây bất mãn trên toàn hành tinh. Các nước Châu Phi đã thức tỉnh và nhận ra chiến lược nuốt chửng Châu Phi của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Châu Âu và Hoa Kỳ đã nhận ra điều đó và hiện đang vẫy gọi Châu Phi.
Chương trình "Xây dựng trở lại tốt đẹp hơn cho thế giới" (B3W) do Biden khởi xướng đã sẵn sàng đầu tư vào 5-10 dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn trên khắp thế giới vào năm tới để cạnh tranh với sáng kiến BRI của ĐCSTQ.
Điểm khác biệt giữa kế hoạch của Mỹ và kế hoạch của Đảng Cộng sản Trung Quốc là ngoài việc hỗ trợ châu Phi xây dựng cơ sở hạ tầng, Mỹ còn cam kết tăng cường nâng cấp công nghiệp địa phương. Điều này rất hấp dẫn đối với các chính trị gia có tầm nhìn xa ở các nước châu Phi.
Châu Âu cũng nhận thức rõ về nguy cơ thống trị của ĐCSTQ ở Châu Phi và thế giới; họ đã thực hiện các biện pháp tương tự. Ủy ban châu Âu đã công bố kế hoạch vào đầu tháng 12/2021 để đầu tư 300 tỷ euro (khoảng 340 tỷ USD) trên toàn cầu vào các dự án cơ sở hạ tầng, kỹ thuật số và khí hậu vào năm 2027.
Châu Âu nói rõ là họ làm thế để "thực sự" thay thế sáng kiến BRI của ĐCSTQ. Chương trình này, được gọi là "Cổng toàn cầu"; bao gồm chuỗi cung ứng, số hóa, y tế, khí hậu và năng lượng và giao thông vận tải của Châu Âu, cũng như giáo dục và nghiên cứu. "Cổng toàn cầu" sẽ cung cấp vốn cho các nước nhận tài trợ dưới hình thức viện trợ không hoàn lại, cho vay và bảo lãnh.
Nhiều chính phủ châu Phi, đặc biệt là các chế độ độc tài và chính phủ bất hảo thân cận với ĐCSTQ; nhiều chính trị gia Châu Phi nhận hối lộ và hối lộ từ ĐCSTQ. Tất nhiên họ biết mục đích của ĐCSTQ, biết rằng ĐCSTQ thiếu sự ủng hộ của quốc tế và cần các đối tác nhỏ để hỗ trợ chế độ này trên các diễn đàn quốc tế. Đổi lại, Châu Phi nhận được tiền đầu tư, hàng hóa và mặc cả giá với Trung Quốc.
Hoạt động hậu trường của Diễn đàn Trung Quốc - Châu Phi giống với hình ảnh những kẻ côn đồ nhỏ đòi chia phần chiến lợi phẩm từ những kẻ côn đồ lớn. ĐCSTQ hiện nay đang thiếu hụt ngoại hối, không thể làm theo ý mình; họ không thể tài trợ thêm nữa cho Châu Phi. Khi nhu cầu của bọn côn đồ nhỏ không được thỏa mãn, chúng sẽ trở mặt rất nhanh.
Tình hình chính trị ở các nước Châu Phi không ổn định, ngày càng có nhiều chính trị gia cấp cao cần giữ vị trí; nhu cầu lương thực ngày càng lớn. Bụng đói thì đầu gối sẽ bò; người dân bất mãn cuối cùng sẽ nổi dậy.
Ông Larry Sanger, người đồng sáng lập Wikipedia, khi nói về lý do tại sao Wikipedia thất bại và cách ứng phó, đã nói: “Bạn không thể đạt được sự đồng thuận với những người thù địch về mặt ý thức hệ.”
Chính phủ các nước châu Phi, mặc dù có nhiều hủ bại và độc tài, nhưng không ai trong số họ xấu xa như ĐCSTQ. Đặc biệt, tư tưởng của họ không có các yếu tố thâm căn cố đế của chủ nghĩa cộng sản. Họ ít nhiều bị ảnh hưởng bởi những thực dân phương Tây nguyên thủy, và họ có một số quan niệm và thói quen dân chủ.
Nhiều chính trị gia và nhân vật cao cấp ở các nước Châu Phi được học hành bài bản ở Châu Âu và Hoa Kỳ. Người dân các nước Châu Phi, Hoa Kỳ và các nước Châu Âu về cơ bản là cởi mở; không khép kín như ĐCSTQ và Triều Tiên.
Sự hiểu biết và yêu cầu của người dân châu Phi đối với hệ thống hợp đồng, ý tưởng hợp đồng, ý tưởng công bằng, pháp quyền và nhân quyền cao hơn nhiều so với "Tây Hàn". Bản chất cộng sản và hành vi chống lại con người của ĐCSTQ cuối cùng sẽ bị người dân châu Phi hắt hủi; bây giờ mới chỉ là bắt đầu.
Các tham vọng của ĐCSTQ ở châu Phi đang đi tới thất bại hoàn toàn và triển vọng thực sự không mấy khả quan.
Tác giả Tiến sĩ Tạ Điền, Giáo sư Marketing, Chủ tịch John Olin Palme, tại Trường Đại học Aiken, Đại học Nam Carolina, Hoa Kỳ.
Bài viết phản ánh ý kiến cá nhân của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
(Theo ntdvn.com)
