.jpg)
Tổng thống Putin ra lệnh nghiên cứu khả năng Nga thử nghiệm hạt nhân. Ảnh minh họa. AP © Kristina Kormilitsyna / Sputnik / Kremlin Pool via AP
Hôm 08/11/2025 ngoại trưởng Sergueï Lavrov tuyên bố Nga « nghiên cứu khả năng thử nghiệm hạt nhân theo lệnh tổng thống của dimir Putin ». Đây là bước kế tiếp từ khi tổng thống Hoa Kỳ, Donald Trump thông báo một cách mơ hồ cho khởi động lại « các chương trình thử nghiệm hạt nhân », rồi Washington bắn thử tên lửa đạn đạo xuyên lục địa Minuteman III từ căn cứ không quân Vandenberg tại California.
Ngoài những ghi nhận là thế giới đang lao vào một cuộc chạy đua hạt nhân và đối với châu Âu thì mối nguy hiểm nhất là những tính toán của Matxcơva. Nga Mỹ và chắc chắn là Trung Quốc đang mở ra một « thời đại mới về nguyên tử ». Nhưng « Gieo rắc nỗi sợ hạt nhân » cũng là một vũ khí rất lợi hại.
Tổng thống Putin hôm 26/10/2025, thông báo Nga đã thử nghiệm thành công tên lửa hành trình sử dụng động cơ hạt nhân Burevestnik. Trước đó nữa cũng Matxcơva thông báo đã thử nghiệm thành công ngư lôi hạt nhân Poseidon có tầm bắn 10.000km/giờ và lặn sâu 1.000 mét.
Chủ đích của Nga : Gieo rắc nỗi hoảng sợ
Trong bài viết đăng trên tạp chí chuyên về địa chính trị, Le Grand Grand Continent, chuyên gia về những rủi ro quốc tế Stéphane Audrand, ghi nhận : thực ra cả hai loại vũ khí mới này vừa được Matxcơva cho thử nghiệm và rầm rộ thông báo thành công không khiến các chuyên gia về vũ khi răn đe rúng động. Đây chỉ là một mảnh đất màu mở để truyền thông và các mạng xã hội đưa tin sai lệch, phóng đại nhằm góp phần « nuôi dưỡng tâm trạng sợ hãi » trong công luận. Đó có lẽ mới là mục tiêu chính của điện Kremlin.
Bằng chứng là, theo tác giả bài viết : Từ năm 2018, việc Nga tiếp tục phát triển cái gọi là « vũ khí của Manezh » tức là « một thế hệ vũ khí chiến lược mới, rất lợi hại : nguy hiểm hơn khủng bố và cả vũ khí răn đe ». Cha đẻ của thuyết này là Sergeï Karaganov, người được xem là « quân sư » của tổng thống Vladimir Putin trong lĩnh vực địa chính trị ».
Bản chất của tính « răn đe »
Chuyên gia Pháp Stéphane Audrand trước hết nhắc lại tính chất của « vũ khí răn đe » : sở dĩ công luận luôn rúng động khi nhắc đến « vũ khí hạt nhân », « bom nguyên tử » … bởi đấy là những « vu khí hủy diệt hàng loạt » và khả năng đó « đáng tin cậy » đồi thời bên sở hữu loại vũ khí này « chứng minh họ sẵn sàng » huy động những công cụ đó trong « khuôn khổ một học thuyết rõ ràng ».
Có như vậy các đối thủ tiềm tàng mới hiểu là họ sẽ phải trả giá đắt nếu vượt qua lằn ranh đỏ. Từ đầu Chiến Tranh lạnh, « chiến lược răn đe của Matxcơva luôn dựa trên cam kết trả đũa trong trường hợp bị tấn công, chứ không chỉ là phòng thủ mạnh mẽ ». Trong suối thời kỳ đó, Liên Xô luôn phóng đại những thiệt hại đối với châu Âu nếu kịch bản tệ hại nhất xảy. Matxcơva cũng luôn lợi sụng « nỗi sợ hạt nhân » để chia rẽ NATO làm suy yếu tính chính danh của chiến lược răn đe. Chuyên gia người Pháp này nhấn mạnh : cũng chính vì « mục tiêu của Matxcơva không phải là răn đe bằng một phép tính lý trí, mà là giành lợi thế nhờ khai thác nỗi sợ hãi nguyên thủy về hạt nhân và khai thác những điểm yếu cố hữu của các xã hội dân chủ (…) » mà có lẽ Vladimir Putin đã sử dụng lại lá bài này từ khi ông đưa quân Nga xâm chiếm Ukraina, tháng 2/2022.
Khả năng răn đe : Lời nói và việc làm
Từ đầu chiến tranh Ukraina, các giới chức cao cấp nhất tại Matxcơva đã nhiều lần mang « vũ khí răn đe » ra để đe dọa.
Tháng 9/2024 điện Kremlin công bố chiến lược mới về hạt nhân với 4 điểm then chốt : Học thuyết mới mở rộng đối tượng bị răn đe hạt nhân ; Hạ thấp ngưỡng sử dụng vũ khí hạt nhân ; Mở rộng danh mục các « mối đe dọa » cần phải sử dụng đến vũ khí hạt nhân để đối phó và sau cũng, Matxcơva vẫn khẳng định vũ khí hạt nhân là biện pháp sau cùng, nhưng công khai nhìn nhận đây là công cụ để « bảo vệ chủ quyền đất nước » và đương nhiên quyết định sau cùng vẫn thuộc về tổng thống Vladimir Putin.
Các hành vi của Nga từ 2022 đến nay cũng thường xuyên cho thấy là bất chấp các khó khăn do chiến tranh Ukraina đặt ra, Matxcơva vẫn thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận theo lịch trình, tổng thống Vladimir Putin vẫn giám sát các cuộc thử nghiệm vũ khí mới, kể cả vũ khí siêu thanh hay các chương trình thử nghiệm nguyên tử …
Tác giả bài viết trên báo mạng Le Grand Continent cho rằng trong mục tiêu duy trì nỗi sợ hạt nhân đó, từ năm 2023, Sergueï Karaganov đã tuyên bố cần xây dựng một chiến lược « răn đe và đe dọa » dựa trên khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân.
Nhà địa chính trị này và cũng là cố vấn của tổng thống Putin tin là Hoa Kỳ « sẽ không trả đũa để bảo vệ châu Âu ». Ông đồng thời xem nhẹ khả năng răn đe của hai cường quốc nguyên tử châu Âu là Anh và Pháp. Gần đây, Karaganov thậm chí còn cho rằng đã đến lúc Matxcơva phải « mạnh dạn hơn nữa » và tăng tốc chiến lược « gieo rắc nỗi sợ hạt nhân ». Sergueï Karaganov là một trong những người thúc đẩy việc sửa đổi học thuyết hạt nhân của Nga, hồi mùa thu năm ngoái.
Vũ khí hạt nhân : Từ công cụ « răn đe » đến mục tiêu « khủng bố »
Một câu hỏi then chốt khác liên quan đến tính hiệu quả trong mục đích « răn đe » và « khủng bố » của Nga.
Stéphane Audrand, một nhà tư vấn độc lập về những rủi ro quốc tế đưa ra trả lời như sau : Đúng là không ai muốn gây sự với Matxcơva mà phương Tây, đứng đầu là Mỹ đã tránh né hết sức « can thiệp trực tiếp vào Ukraina » và cũng trong một thời gian dài, Âu Mỹ vẫn như con đà điều, cố tự thuyết phục rằng Vladimir Putin thể nào cũng « nghĩ lại » và mãi đến tận mùa đông 2021-2022 phương Tây vẫn không xem Nga là một mối đe dọa « tức thời » cho nên chưa cần vội chống lưng cho Ukraina.
Dù vậy lời lẽ và những hành động của Nga luôn đem lá bài hạt nhân ra hù dọa, cũng không đủ sức ngăn chận Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Kỳ (ít ra là cho đến khi tổng thống Donald Trump nhậm chức) cung cấp vũ khí cho Ukraina.
Điều đó không cấm cản chiến lược gieo rắc nỗi sợ hạt nhân của Matxcơva đã ngấm vào công luận châu Âu, đặt cả châu lục này trong thế bất an. Tháng 11/2024 Nga tấn công Ukraina bằng tên lửa siêu thanh Orechnik, đã tạo nên một làng sóng hoảng loạn tại Đức và nhiều quốc gia bắc Âu. Dân chúng đua nhau đi tìm những « hầm chống bom và buncker. Trong sự hoảng sợ đó, châu Âu hướng tới một dự án xây dựng bức tường chống drone, nhờ vào « tiềm năng về công nghệ » của khối tư bản.
Chiến lược khai thác nỗi sợ hãi đó của Nga có phần hiệu quả. Hơn nữa Matxcơva tận dụng thời cơ, khối NATO hiện nay đang trong thế như « rắn không đầu » với một Donald Trump trong Nhà Trắng và một Pete Hegseth ở Lầu Năm Góc.
Thuốc giải vũ khí hạt nhân : Vượt qua học thuyết Karaganov ?
Trong hoàn cảnh đó, đối với Châu Âu, phải chăng « liều thuốc giải độc hiệu quả nhất » là vượt qua được học thuyết của Sergeï Karaganov ? Phân tích của tác giả trong phần trả lời khá thú vị, bởi ngoài những phương tiện về « kỹ thuật », tài chính, ngoài khả năng quân sự, ngoại giao… còn có một yếu tố quan trọng khác xoay quanh câu hỏi, liệu rằng Châu Âu có muốn đảm nhiệm lấy trách nhiệm tập thể cùng nhau bảo đảm an ninh -qua đó là sự tồn tại của chính mình, hay giao phó trọng trách đó cho một đối tượng « bên ngoài » ???
Laurent Vilaine chuyên về địa chính trị, Đại Học Công Giáo Lyon trên trang mạng báo The Conversation khẳng định, với Nga, « vũ khí hạt nhân không còn là một công cụ răn đe mà đã trở thành một phương tiện để gây áp lực và hù dọa trong một cuộc đối đầu đa chiêu, không chỉ về mặt quân sự mà còn cả trong các lĩnh vực tâm lý và thông tin (…) Vladimir Putin khai thác mối đe dọa hạt nhân để tác động đến tâm lý những đối thủ của nước Nga, xóa nhòa các tiêu chuẩn chiến lược tồn tại từ thời Chiến Tranh Lạnh đồng thời khẳng định vai trò trung tâm của bản thân trong thế cân bằng quyèn lực toàn cầu ».
Theo báo cáo gần đây nhất của Viện nghiên cứu Quốc tế vì Hòa bình (Sipri) ở Stockholm, Nga hiện nắm giữ 5.489 đầu đạn hạt nhân. Mỹ đứng thứ hai, với 5.177 đầu đạn. Trung Quốc trên nguyên tắc bị bỏ lại xa phía sau với 600 đầu đạn.
(Theo RFI)
