Thủ tướng Olaf Scholz cùng các quan chức Đức chơi Bosseln với Peter Carlsson, giám đốc điều hành Northvolt, nhân dịp lễ khởi công một nhà máy của công ty Thụy Điển gần Heide, Đức, ngày 25/03/2024. AFP - RENE SCHRODER

Cạnh tranh trên thị trường xe hơi điện tại Âu Châu ngày càng quyết liệt vào lúc khối 27 nước hướng đến mục tiêu ngừng bán xe hơi chạy xăng dầu kể từ 2035. Bình điện, chiếm đến 40% giá trị của một chiếc xe điện, là đối tượng đọ sức chủ yếu, trong bối cảnh các sản phẩm Trung Quốc đang ngày càng lấn át doanh nghiệp Âu châu trên sân nhà. Việc công ty chuyên sản xuất bình điện Thụy Điển Northvolt tuyên bố phá sản cuối tháng 11/2024 gây chấn động toàn châu lục.

Tin dữ với Âu Châu: Northvolt, từ ảo tưởng huy hoàng đến tan hoang

Tính đến năm 2022, công ty Northvolt, được thành lập năm 2016, đã thu hút được tổng cộng 15 tỉ đô-la đầu tư. Trong số các nhà đầu tư chính có các hãng xe hơi lớn của Đức như Volkswagen, BMW et Volvo, của Mỹ như Goldman Sachs, BlackRock, hay JP Morgan Chase… Chính phủ Canada, Liên Hiệp Âu Châu, Đức, Ba Lan và Thụy Điển tài trợ và cấp tín dụng tổng cộng khoảng 5 tỉ đô-la. Các hãng xe hơi lớn như Volkswagen, BMW, Scania, đã đặt hàng Northvolt hơn 50 tỉ đô-la.

Ảo tưởng lên đến đỉnh điểm vào năm 2023. Vào thời điểm đó, nhiều người từng tin tưởng Âu châu kể từ 2027 sẽ không còn phụ thuộc vào Trung Quốc về bình điện xe hơi. Không lâu sau đó, mọi thứ bắt đầu sụp đổ. Sau một loạt sự cố về an toàn, sản xuất thiếu hụt nghiêm trọng, thời hạn giao hàng bị trễ. Trước khi tuyên bố phá sản, công ty chỉ còn 30 triệu đô-la tiền mặt, đủ dùng cho một tuần, và gần 6 tỉ đô-la nợ.

Sự sụp đổ của Northvolt cho thấy các khoản trợ cấp hào phóng của nhà nước và khu vực tư nhân cũng như nhu cầu lớn của thị trường hoàn toàn không đủ để cho một công ty thành công trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ bình điện cho xe (EV). Chính sách tài trợ quy mô lớn thiếu căn cứ của chính quyền Âu châu, gây ảo tưởng, bị xem là một lý do chính dẫn đến thất bại.

Đầu tư quá dàn trải, nhân lực kém chất lượng, lãng phí… : Các nguyên nhân thất bại

Về các nguyên nhân nội tại hàng đầu khiến Northvolt sụp đổ, nhiều nhân vật quan sát ghi nhận là do hãng đã đầu tư ồ ạt và quá dàn trải đối với « toàn bộ chuỗi giá trị của bình điện » (toute la chaîne de valeur de la batterie), từ khâu nguyên liệu đến khâu sản xuất cũng như tái chế, điều khiến công ty « bị phân tán năng lực và tiền rót vào bao nhiêu cũng không xuể » (Les Echos). Nhà báo Richard Milne, phụ trách Văn phòng Bắc Âu và vùng biển Baltic của Financial Times, kể lại không khí tại công ty sau khi khánh thành nhà máy đầu tiên năm 2022 :

« Họ quyết định sẽ sớm xây dựng nhà máy thứ hai tại Thụy Điển trong một liên doanh với Volvo Cars. Họ cũng muốn xây dựng nhà máy thứ ba tại Đức và nhà máy thứ tư tại Canada. Đồng thời, họ có một nhà máy lưu trữ năng lượng tại Ba Lan, một liên doanh tái chế với công ty Hydro của Na Uy. Như vậy, họ đang phải cố gắng thực hiện cùng lúc nhiều dự án lớn. Tôi có cảm giác rằng họ đang cố gắng gần như là chạy đua để có một loạt dự án trước khi bắt tay xem xét kỹ từng dự án. Họ cứ khẳng định họ có thể làm được mọi thứ ».

Vào thời điểm Northvolt bên bờ sụp đổ, nhà báo Richard Milne cùng đồng nghiệp đến tận công ty trực tiếp tìm gặp các nhân chứng, và rút ra một số kết luận như sau:

« Lý do trước hết là Northvolt đã thuê một ban quản lý kém cỏi. Rất nhiều người, và đặc biệt là ở cấp trung, thực sự không biết đủ về những gì họ đang làm. (…) Vì vậy, các kỹ sư bình điện người Nhật hoặc Nam Hàn đảm nhiệm các chức vụ cấp cao nhất, nhưng bên dưới họ, có hàng nghìn vị trí khác và như chúng ta biết, ở Âu châu, người ta không có nhiều kinh nghiệm về lĩnh vực này. Vì vậy, công ty phải tuyển dụng rất nhiều nhân lực quản lý cấp trung, có thể có kinh nghiệm về nhà máy, hoặc có thể có kinh nghiệm về xe hơi, nhưng lại không có kinh nghiệm sâu sắc về bình điện như người Á châu.

Vấn đề thứ hai là tiêu chuẩn an toàn kém. Hiện tại, như chúng ta thấy, điều này đã được biết đến với những cái chết thương tâm như vào năm 2023. Vấn đề thứ ba là rất nhiều máy móc, mà tôi thấy khi tham quan một nhà máy Norvolt vào năm 2022, đến từ các công ty Trung Quốc hoặc Nam Hàn. Northvolt khá phụ thuộc, thậm chí có thể nói là phụ thuộc quá mức, vào những máy móc đó. Một số máy móc chủ yếu mà họ sử dụng cần đến rất nhiều kỹ sư Trung Quốc và Nam Hàn c có mặt tại chỗ để lắp đặt và vận hành. Và họ dường như đã phải ở đó trong một thời gian rất dài. (…)

Vấn đề thứ tư : Đây là một công ty có quá, nhiều tiền nhưng lại không có cách thức để giới hạn việc sử dụng tiền, có thể gọi đó là « sử dụng sai vốn ». Công ty đã đốt tiền một cách không cần thiết. Họ đã trả quá nhiều cho các nhà cung cấp để hoàn thành mọi việc ngay trong ngày hôm nay, trong khi lẽ ra có thể giảm một nửa số tiền chi ra, nếu chấp nhận đợi thêm một tuần hoặc lâu hơn. Có nghĩa là công ty đã muốn hoàn thành mọi việc theo thời hạn không thực tế, chỉ là để đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư, thay vì làm đúng cách ».

Nhu cầu thị trường, giá cả : Những dự báo chiến lược sai lầm

Vấn đề thứ hai là tiêu chuẩn an toàn kém. Hiện tại, như chúng ta thấy, điều này đã được biết đến với những cái chết thương tâm như vào năm 2023. Vấn đề thứ ba là rất nhiều máy móc, mà tôi thấy khi tham quan một nhà máy Norvolt vào năm 2022, đến từ các công ty Trung Quốc hoặc Nam Hàn. Northvolt khá phụ thuộc, thậm chí có thể nói là phụ thuộc quá mức, vào những máy móc đó. Một số máy móc chủ yếu mà họ sử dụng cần đến rất nhiều kỹ sư Trung Quốc và Nam Hàn có mặt tại chỗ để lắp đặt và vận hành. Và họ dường như đã phải ở đó trong một thời gian rất dài. (…)

Vấn đề thứ tư : Đây là một công ty có quá, nhiều tiền nhưng lại không có cách thức để giới hạn việc sử dụng tiền, có thể gọi đó là « sử dụng sai vốn ». Công ty đã đốt tiền một cách không cần thiết. Họ đã trả quá nhiều cho các nhà cung cấp để hoàn thành mọi việc ngay trong ngày hôm nay, trong khi lẽ ra có thể giảm một nửa số tiền chi ra, nếu chấp nhận đợi thêm một tuần hoặc lâu hơn. Có nghĩa là công ty đã muốn hoàn thành mọi việc theo thời hạn không thực tế, chỉ là để đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư, thay vì làm đúng cách ».

Nhu cầu thị trường, giá cả : Những dự báo chiến lược sai lầm

Về « những bài học sau thất bại của Northvolt », theo tuần báo Anh The Economist, công ty Thụy Điển mắc các sai lầm tương tự như tập đoàn Mỹ Intel, công ty sắp nhận được 7,9 tỉ đô-la tài trợ của nhà nước, nhưng vẫn không thể bắt kịp Nvidia và TSMC, những công ty dẫn đầu ngành bán dẫn. Lý do là chủ yếu là vì công ty đã chi nhiều cho các đột phá trong nghiên cứu, nhưng không tìm ra được cách thương mại hóa.

Theo tuần báo kinh tế Anh, để khắc phục khoảng cách tụt hậu rất xa với Trung Quốc cũng như một số đối tác Á châu khác (như Nam Hàn và Nhật Bản), Âu châu và kể cả Mỹ cần chấp nhận để các công ty hàng đầu của Á châu trong lĩnh vực bình điện mở nhà máy tại đất nước mình, để qua đó học hỏi các công nghệ tiên tiến nhất, « tương tự như Á châu trước đây đã từng chào đón các công ty xuất sắc nhất của Tây phương ». 

Liên Âu không thể từ bỏ chính sách hướng đến gia tăng tự chủ về bình điện xe hơi, một trụ cột trong chính sách chuyển sang kinh tế Xanh, và « tự chủ chiến lược » của khối. Một trong những chính sách đầu tiên được Ủy Ban Âu Châu đưa ra những ngày đầu của nhiệm kỳ mới đầu tháng 12/2024 là dự án hàng tỉ euro khuyến khích các doanh nghiệp Âu châu giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong lĩnh vực bình điện xe hơi, về nguyên liệu thô, về linh kiện (đặc biệt là cathode và anode).  

Bên cạnh đó, nhiều sáng kiến liên doanh với Trung Quốc tiếp tục được khởi sự. Tập đoàn xe hơi Pháp – Ý – Mỹ Stellantis, đứng thứ hai Âu châu, hôm 09/12, thông báo kế hoạch xây dựng tại Tây Ban Nha một nhà máy bình điện LFP giá rẻ với đối tác Trung Quốc CATL, số một thế giới, với tổng trị giá hơn 4 tỉ euro. Theo báo Anh Financial Times, Liên Âu cũng đang có kế hoạch thúc đẩy các « chuyển giao công nghệ » tân tiến từ phía Trung Quốc trong lĩnh vực bình điện xe hơi, đổi lấy các tài trợ. Truyền thông nhà nước Trung Quốc (Global Times) ngay lập tức kêu gọi các công ty Trung Quốc không nhân nhượng trong lĩnh vực này.

(Theo RFI Việt ngữ)