​Thái tử Ả Rập Xê Út Mohammed bin Salman phát biểu tại Diễn đàn Đầu tư Ả Rập Xê Út ở Trung tâm Kennedy, Washington, Hoa Kỳ, ngày 19/11/2025. AP - Evan Vucci

Hôm 25/12/2025, ngày lễ Giáng Sinh, thay cho phần điểm các nhật báo Pháp, RFI Việt ngữ xin điểm một số bài báo trên nguyệt san Le Monde Diplomatique số ra tháng 12, với ba đề tài: Dự án thành phố tương lai trên sa mạc Ả Rập Xê Út có thể sẽ chỉ là lâu đài trên cát, Đảo Maurice ngưng xuất khẩu khỉ phục vụ cho nghiên cứu y khoa, Dân Bhutan rời bỏ xứ sở được mệnh danh “quốc gia hạnh phúc nhất thế giới”.

Số báo cuối năm của nguyệt san Le Monde Diplomatique chú ý đến một trong những dự án xây dựng lớn nhất thế giới tại vùng tây bắc Ả Rập Xê Út, do Thái tử Mohammed bin Salman "MBS", 40 tuổi, con trai của Quốc vương Salman bin Abdulaziz Al Saud, khởi xướng.

Được đặt tên là Neom, có nghĩa là "tương lai mới", đây là một khu phát triển mới trải dài từ Vịnh Aqaba đến các dãy núi trong Ả Rập Xê Út, bao phủ 26.500 km vuông, xấp xỉ diện tích của vương quốc Bỉ. Mục tiêu của Thái tử Mohammed bin Salman là xây dựng một siêu đô thị công nghệ cao ở trung tâm của một khu phức hợp đô thị được thiết kế để vượt trội về mặt đổi mới sáng tạo so với các thành phố kết nối, với lối kiến ​​trúc tương lai như Songdo ở Hàn Quốc hay Woven City ở Nhật Bản.

Dự án Neom, với chi phí ban đầu ước tính là 500 tỷ đô la, là một phần của “Tầm nhìn 2030”, một kế hoạch cải cách đầy tham vọng mà Thái tử “MBS” khởi xướng vào năm 2016 nhằm bắt đầu quá trình chuyển đổi năng lượng, giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ và phá vỡ hình ảnh cực kỳ bảo thủ của  Ả Rập Xê Út. Năm 2024, xuất khẩu dầu mỏ của Ả Rập Xê Út đạt khoảng 217 tỷ đô la, chiếm 40% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Mục tiêu Thái tử “MBS” là giảm tỷ lệ này xuống còn 10% GDP vào năm 2030. 

Khu phức hợp đô thị Neom sẽ không thiếu một thứ gì, từ sân bay, bến du thuyền, khách sạn hạng sang, cho đến tàu cao tốc, những tòa tháp kính và thép nơi đặt các trung tâm doanh nghiệp, các cơ sở hậu cần và tuyến vận chuyển hàng hải. 

Hiện có khoảng 140.000 công nhân, trong đó có hàng ngàn người từ nước ngoài, đang làm việc trong khu vực này. Còn người dân địa phương thì đã được yêu cầu rời đi đổi lấy tiền bồi thường. Theo số liệu chính thức, chính quyền đã di dời khoảng 6.000 thành viên của bộ tộc Huwaitat, vốn đã sinh sống trong khu vực này hàng thế kỷ. Những người từ chối rời đi đã bị bắt, một số bị kết án tù hoặc tử hình.

Đằng sau vẻ ngoài công nghệ cao này, các nhân viên của Neom mô tả một môi trường hà khắc, với áp lực liên tục và điều kiện làm việc khó khăn. Họ không ngần ngại bày tỏ sự nghi ngờ về tính khả thi của dự án. Trong tất cả các dự án ngoạn mục của Neom, The Line đã gây ra nhiều tranh cãi nhất. Thành phố nằm theo chiều dài 170km theo dự kiến sẽ được xây dựng giữa hai bức tường cao 500 mét, cách nhau 200 mét, với mặt tiền tráng gương phản chiếu bầu trời và biển cát. Một tuyến tàu cao tốc sẽ chạy xuyên qua đó, kết nối hai đầu trong vòng 20 phút. 

Công trình xây dựng The Line, dự kiến sẽ trở thành một "thành phố toàn cầu" với 9 triệu dân, đã thu hút hàng chục công ty kỹ thuật và xây dựng phương Tây. Nhưng theo Le Monde Diplomatique, rất khó có khả năng dự án này sẽ trở thành hiện thực, ít nhất là không ở quy mô ngoạn mục như mong muốn của Thái tử Mohammed bin Salman.  

Vào ngày 16/09/2025, Quỹ Đầu tư Công Ả Rập Xê Út đã tuyên bố đình chỉ dự án, sau khi quyết định thu hẹp quy mô dự án vào năm 2024 (3 km thay vì 170 km   và 300.000 cư dân thay vì 2 triệu trong công đoạn đầu tiên). Đầu tháng 11, Financial Times đã tiết lộ là do những khó khăn về tài chính, cũng như khó khăn về kỹ thuật, họ đã buộc phải từ bỏ một số thành phần của The Line, bao gồm một tòa tháp 30 tầng dự kiến ​​sẽ được treo lơ lửng trên một kênh sẽ được đào trong sa mạc để tàu du lịch đi qua. Theo các kỹ sư, dự án Neom là một thảm họa chắc chắn.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Từ vùng Vịnh, mời quý vị cùng với chúng tôi chuyển sang vùng Ấn Độ Dương, đến với quốc gia quần đảo Maurice ( tiếng Anh là Mauritius ).

Maurice từ lâu là một trong số những nước hàng đầu thế giới về xuất khẩu loài khỉ linh trưởng (Primates) phục vụ thử nghiệm lâm sàng. Nhưng hoạt động này đã gia tăng mạnh mẽ kể từ năm 2020, sau khi Trung Quốc quyết định dành riêng đàn khỉ của mình cho ngành công nghiệp dược phẩm trong nước. Theo Le Monde Diplomatique, một bộ phận dân chúng đang phản đối việc xuất khẩu linh trưởng, vì muốn bảo vệ động vật, hoặc vì muốn phòng ngừa những rủi ro về sức khỏe.

Mặc dù Maurice đã nuôi giống khỉ đuôi dài từ những năm 1980, hoạt động này đã tăng mạnh kể từ năm 2020. Cho đến lúc đó, Trung Quốc là nước xuất khẩu hàng đầu các loài khỉ thí nghiệm, rất cần thiết trong nghiên cứu bệnh truyền nhiễm và virus học. Năm 2018, Trung Quốc đã xuất khẩu 30.000 con ra nước ngoài, chủ yếu là sang Hoa Kỳ. Nhưng kể từ đại dịch Covid-19, Bắc Kinh đã dành riêng các loài linh trưởng cho ngành công nghiệp dược phẩm của riêng mình. Do đó, Maurice  đã trở thành nhà cung cấp hàng đầu thế giới, với 15.097 con khỉ được xuất khẩu vào năm 2023, vượt qua Cam Bốt (13.305) và Việt Nam (3.405). Do việc nhân giống không đủ để đáp ứng nhu cầu, 2.500 con khỉ được cung cấp cho các phòng thí nghiệm trong cùng năm đó đã được săn bắt ở Maurice, cho dù Danh sách Đỏ các loài bị đe dọa của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) có bao gồm khỉ đuôi dài. 

Đối với một bộ phận trong 1,3 triệu cư dân Maurice, việc buôn bán động vật là trái với tín ngưỡng của nhiều người ở quốc gia quần đảo này. Le Monde Diplomatique trích lời một cư dân của Crève-Cœur, một ngôi làng nhỏ nằm bên rìa khu rừng, giải thích: “Trong tôn giáo của chúng tôi, khỉ là loài vật linh thiêng. Tôi không thể im lặng khi nghe thấy tiếng khóc của những con khỉ con bị bắt chỉ cách nhà tôi vài bước chân.” Một nửa dân số Maurice tự nhận theo đạo Hindu, tôn giáo lớn nhất sau Cơ Đốc giáo và Hồi giáo.Vào tháng 3/2024, trong một lễ hội quốc gia của người Hindu, một nhóm người hành hương đã trang trí kanwar (một tác phẩm bằng tre mô tả các vị thần) của họ bằng một bức ảnh con khỉ có dòng chữ “Hãy giúp tôi”, một thông điệp chính trị cực kỳ hiếm gặp trong loại lễ hội này.

Vào tháng 3 năm 2023, 446 con khỉ đuôi dài được tìm thấy trong một nhà kho bỏ hoang ở Port Louis. Theo báo chí địa phương, những con linh trưởng này bị nhốt trong những chiếc lồng nhỏ và bị bỏ đói. Bà Daby xác nhận: “Việc phát hiện ra những con khỉ này, cùng với một số cuộc điều tra quốc tế liên tiếp, chính là tia lửa châm ngòi: đột nhiên các video của chúng tôi về nạn buôn bán khỉ nhận được nhiều lượt xem hơn trên mạng xã hội. Các hiệp hội đang tổ chức các cuộc biểu tình thu hút hàng trăm người. Con số này không lớn, nhưng nhiều hơn chúng tôi mong đợi ở một quốc gia hoàn toàn không có văn hóa huy động quần chúng.” 

Bên cạnh lý do tín ngưỡng còn có lý do sức khỏe cộng đồng. Le Monde Diplomatique cho biết, theo một nghiên cứu gần đây do tổ chức phi chính phủ về quyền động vật People for the Ethical Treatment of Animals (PETA) thực hiện, một số con khỉ do phòng thí nghiệm Charles River - chủ sở hữu trang trại Noveprim - nhập từ Maurice vào Bắc Mỹ đã có kết quả xét nghiệm dương tính với bệnh lao. 

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Từ vùng Ấn Độ Dương, mời quý vị đến với một quốc gia nhỏ bé nằm ngay giữa dãy núi Himalaya, đó là Bhutan, cho tới nay vẫn được mệnh danh là “quốc gia hạnh phúc nhất thế giới”

Bình lặng như bầu không khí trên những đỉnh núi, cách xa sự ồn ào náo nhiệt của các đô thị phương Tây, người dân xứ sở này được cho là gìn giữ lối sống truyền thống và có một khuynh hướng hạnh phúc đặc biệt. Tuy nhiên, theo Le Monde Diplomatique, thực tế nay lại khác hẳn, một thực tại pha trộn giữa Phật giáo, tiền điện tử và nạn thất nghiệp, với hậu quả là nhiều người đang rời bỏ đất nước. 

Năm mươi năm trước, đó chỉ là một ngôi làng nhỏ trên núi, bao quanh là những cánh đồng, nhưng ngày nay, quá trình đô thị hóa đã lan đến thung lũng nơi những sườn dốc vẫn còn rợp bóng cây. Thimphu vẫn là một thành phố yên tĩnh. Thủ đô của Bhutan, với 150.000 dân, không hề giống với những đô thị nhộn nhịp của châu Á. Những tòa nhà năm tầng mới xây dễ dàng đáp ứng nhu cầu của những cư dân mới đến từ vùng nông thôn và từ miền đông Bhutan. Mặt tiền của chúng kết hợp một số yếu tố kiến ​​trúc truyền thống (đồ gỗ chạm khắc quanh cửa sổ, tranh tường, v.v.). Không có những biển quảng cáo lòe loẹt dọc theo con đường bốn làn xe chạy xuyên qua thành phố. Rất ít các thương hiệu quốc tế được cấp phép hoạt động tại đây. Thay vào đó là các bảng quảng cáo giới thiệu Ngày Du học Úc được tổ chức bởi một trong những công ty môi giới việc làm, một lĩnh vực đang phát triển mạnh. Bởi vì ngày càng có nhiều người dân Bhutan rời bỏ quê hương. 

Năm 2024, Quốc vương Jigme Khesar Wangchuck thực hiện chuyến thăm chính thức đầu tiên tới Úc, để kêu gọi đồng bào mình trở về từ một quốc gia đã thu hút gần 1,5% dân số Bhutan vào năm trước đó. Cuộc di cư của người Bhutan đã tăng tốc kể từ đại dịch Covid-19: ước tính có ít nhất 50 ngàn người đã rời khỏi vương quốc, chiếm hơn 6% dân số. Trong suốt một thế kỷ, người dân Bhutan vẫn du học nước ngoài, chủ yếu là ở Ấn Độ, nhờ các học bổng của chính phủ với điều kiện học xong phải trở về nước. Giờ đây, hầu hết những người muốn di cư đều tự trang trải chi phí học tập, thường là bằng cách vay tiền. Sau đó, họ ở lại nước sở tại để làm việc. Hiện tượng này ngày càng lan rộng, và nhà nước không còn kiểm soát được luồng di cư của tầng lớp dân số trẻ và có trình độ học vấn cao. Thủ tướng Tshering Tobgay mô tả hiện tượng này là một “cuộc khủng hoảng hiện sinh” đối với đất nước ông.

Hiện tượng di cư ồ ạt khỏi Bhutan trái ngược với hình ảnh mà đất nước này đã có được trên trường quốc tế kể từ khi Bhutan đưa ra khái niệm gọi là chỉ số Hạnh phúc quốc gia (GNH), tập trung vào phúc lợi của người dân hơn là chỉ riêng tăng trưởng kinh tế. Hạnh phúc Quốc gia dựa trên bốn trụ cột: quản trị tốt, phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo tồn và phát huy văn hóa, và bảo vệ môi trường. 

Ngày nay, ở Bhutan tỷ lệ biết chữ đã đạt 98% trong giới trẻ và 72% đối với toàn dân. Giáo dục được cung cấp miễn phí bằng tiếng Anh và tiếng Dzongkha. Các bệnh như bệnh phong, bướu cổ và bại liệt đã được xóa sổ. Tuổi thọ trung bình khi sinh là 75 năm, cao hơn 4 năm so với mức trung bình toàn cầu. Quốc gia miền núi này tự hào với tỷ lệ 100% điện khí hóa và phủ sóng kỹ thuật số hoàn toàn. Vào ngày 13/12/2023, Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã công nhận những thay đổi này trong một nghị quyết đưa Bhutan ra khỏi danh sách các quốc gia kém phát triển nhất.

Tuy nhiên, vương quốc này đang đối mặt với những vấn đề mới. Sự tan chảy của các sông băng Himalaya đe dọa nhấn chìm toàn bộ các thung lũng. Người dân thường phải làm nhiều việc cùng lúc để kiếm sống, như người lái xe cho một trong những bộ trưởng kiêm luôn nghề lái taxi. Ông cho biết đây là một thực trạng phổ biến trong giới công chức. Sinh viên mới tốt nghiệp không tìm được việc làm và phải tìm đường ra nước ngoài kiếm sống. 

Theo Le Monde Diplomatique, chính thủ tướng Bhutan Tshering Tobgay cũng thấy rằng cần phải hành động khẩn cấp. Ông nhìn nhận: “Những công việc ở Úc, ngay cả đối với các vị trí thấp, cũng được trả lương cao hơn nhiều so với ở đây, cho nên dĩ nhiên là nhiều người muốn ra nước ngoài. Giải pháp duy nhất của chúng ta là tạo ra những công việc có thể cạnh tranh với những công việc ở Úc.”

Kế hoạch 5 năm 2024-2029 đặt mục tiêu đưa Bhutan trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2034. Nhưng sẽ không dễ mà đạt được mục tiêu đó. Đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành du lịch, một trong những trụ cột của nền kinh tế. Nguồn thu từ du lịch đã đột ngột cạn kiệt vào tháng 3/2020. Nền kinh tế sau đó đã sụt giảm 10%. Bhutan chỉ mở cửa trở lại cho khách du lịch vào tháng 9/2022 và vẫn chưa trở lại mức khách du lịch trước đại dịch. 

Tuy nhiên, báo chí Mỹ tiết lộ vào năm 2023 rằng Bhutan sở hữu lượng dự trữ tiền điện tử đáng kể, ước tính khoảng 13.000 bitcoin, với giá trị bằng đô la vượt quá một tỷ. Đây là kho dự trữ bitcoin thuộc sở hữu nhà nước lớn thứ năm trên thế giới, sau Hoa Kỳ, Trung Quốc, Anh Quốc và Ukraina. Một khoản tiền đáng kể đối với Bhutan, tương đương với hơn một phần ba GDP hàng năm của nước này. Bhutan đã thực hiện đợt bán bitcoin đầu tiên vào năm 2024, thu về hàng chục triệu đô la và đang thử nghiệm một phương thức mới để có được ngoại tệ.

(Theo RFI)