Hình ảnh đồ họa cờ của Palestine và cờ của Israel trên nền cảnh các tòa nhà bị phá hủy tại dải Gaza. © AP

Trong bối cảnh chiến tranh Gaza, ngày càng có nhiều quốc gia công nhận Nhà nước Palestine, lên tới 145 trên trong số 193 thành viên của Liên Hiệp Quốc, trong đó có Pháp và Anh, bất chấp sự phản đối của Hoa Kỳ và Israel. Giải pháp hai Nhà nước, với kỳ vọng chấm dứt cuộc chiến khiến hơn 65 000 người thiệt mạng ở dải Gaza, liệu có thực sự khả thi ?

Sau nhiều năm làm việc về hồ sơ Palestine, hai chuyên gia đàm phán kỳ cựu, Robert Malley, từng là cố vấn của tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton về vấn đề Israel- Ả Rập và Husein Agha, thành viên của phái đoàn Palestine vừa cho ra mắt cuốn sách “Tomorrow is Yesterday”. Cuốn sách tường thuật những cảnh hậu trường trong tiến trình hòa bình do Hoa Kỳ dẫn đầu từ những năm 1990, và làm sáng tỏ về giải pháp hai Nhà nước Palestine và Israel, hiện đang được thúc đẩy ở Liên Hiệp Quốc.

Ngoài việc thừa nhận những thất bại qua các cuộc đàm phán, hai tác giả cố gắng đưa ra những bài học từ quá khứ, “để hình dung một tương lai chung” cho cả Israel và Palestine. Nhà báo của đài Leela Jacinto của France 24 đã thực hiện cuộc phỏng vấn với ông Robert Malley, RFI xin biên dịch.

Cuốn sách “Ngày mai là ngày hôm qua”, được ra mắt trong bối cảnh Pháp và Ả Rập Saudi, phối hợp cùng nhau thực hiện một chiến dịch nhằm công nhận Nhà nước Palestine ở Liên Hiệp Quốc, với hy vọng chấm dứt chiến tranh ở Gaza. Ông đánh giá như thế nào về sáng kiến này ?

Tôi hiểu rằng một số người Palestine sẽ coi đây là một chiến thắng. Tuy nhiên, đa số vẫn cho rằng đó chỉ là một kiểu đánh lạc hướng, một chính sách mang tính biểu tượng được lặp lại, nhưng không có gì thay đổi trên thực địa. Công nhận một Nhà nước chưa tồn tại và việc người Israel không cho phép tồn tại, không thay đổi cuộc sống của một người Israel hay một người Palestine nào.

Điều này có thể làm hài lòng một số lãnh đạo Tây phương, nhưng không cải thiện được tình hình của những người Palestine hiện đang phải khổ cực ở Gaza hay ở Cisjordanie. Cùng với Hussen Agha, chúng tôi đều cho rằng đó chính là điều không ổn trong tiến trình hòa bình : một chính sách mang tính biểu tượng, khoa trương bên ngoài, nhưng không tạo ra thay đổi trên thực địa. Tôi không nghĩ rằng người Palestine, hiện đang phải chịu khổ sở, lại mạnh miệng kêu gọi thừa nhận một Nhà nước không tồn tại, và còn lâu mới có thể ra đời.

Tựa đề của cuốn sách ‘Ngày mai là ngày hôm qua’ ngụ ý chúng ta quay trở lại hàng thập niên trước đây, có lẽ là 8 thập niên, ở thời điểm mà những người Palestine lại buộc phải đi tị nạn, bị tấn công ngay tại nơi trú ẩn được cho là của họ, bị tước đoạt tài sản và phải chịu đựng những gian khổ không thể diễn tả thành lời. Đối với người Israel, kinh qua ngày 7 tháng Mười năm 2023 là cuộc tấn công tồi tệ nhất nhắm vào người Do Thái kể từ cuộc diệt chủng trong Đệ Nhị Thế Chiến. Người Israel cảm thấy rằng sự tồn tại của họ trên đất Israel đang bị đe dọa.

Vậy là chúng ta lại chứng kiến ​​ bạo lực và tàn bạo trắng trợn từ cả hai phía. Vì sao tình hình lại trở nên như vậy? Bởi vì tiến trình hòa bình, vốn được cho là sẽ dẫn đến một thỏa thuận cuối cùng, thực chất chỉ là một bức bình phong với vô số lời lẽ sáo rỗng, xa rời thực tế mà người Israel và người Palestine đang phải trải qua.

Việc Pháp phối hợp với Ả Rập Saudi thúc đẩy sáng kiến tại Liên Hiệp Quốc có mở đường cho vai trò lớn hơn của các quốc gia Ả Rập ?

Hiện nay, hơn bao giờ hết, có nhiều lý do để các nước Ả Rập can dự nhiều hơn, bởi phong trào Palestine hoàn toàn thiếu vắng lãnh đạo. Không còn một ban lãnh đạo dân tộc Palestine đủ năng lực hành động. Vì thế, không gian đã rộng mở cho sự can thiệp của các nước Ả Rập.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu họ có thực sự muốn như vậy không. Những quốc gia đã ký Thỏa thuận Abraham vẫn chưa tận dụng đòn bẩy này để gây sức ép với Israel. Liệu họ sẽ làm điều đó trong tương lai? Đây chính là một trong những vấn đề được nêu ra trong cuốn sách này. Trước kia, xung đột vốn là giữa Israel và thế giới Ả Rập, trước khi trở thành vấn đề thuần tuý Israel-Palestine, và hiện nay chúng ta lại chứng kiến những dư âm của thời kỳ đó.

Nhưng hiện tại, chúng ta chưa biết liệu các nước Ả Rập có xử dụng triển vọng bình thường hoá quan hệ với Israel, không phải vì lợi ích song phương, mà vì lợi ích của người Palestine và chính nghĩa Palestine hay không.

Chưa có lộ trình cụ thể về vấn đề này. Các nhà lãnh đạo Ả Rập nhận thức rõ những đòn bẩy mà họ nắm giữ. Vấn đề là, liệu họ có sẵn sàng xử dụng chúng, bất chấp những rủi ro như bị trả đũa, hay đối mặt với căng thẳng từ Washington. Ưu tiên cấp bách lúc này là chấm dứt những gì đang diễn ra ở Gaza. Có những giải pháp ít nhất có thể tiến tới mục tiêu đó, nhưng điều kiện cần thiết là quyết tâm chính trị.

Chính đề của cuốn sách là gì ?

Câu hỏi trọng tâm của cuốn sách là: ý nghĩa của những năm tháng tìm kiếm giải pháp giữa người Israel và người Palestine là gì? Chúng tôi cho rằng có một sự lệch pha căn bản giữa tiến trình hoà bình do Hoa Kỳ dẫn dắt và thực tế mà người Israel cùng người Palestine phải trải qua. Đó là một cuộc đối thoại của những người điếc. Chính vì lẽ đó, rất ít điều thay đổi và chúng ta lại quay về tình trạng cũ, như thể về mặt ngoại giao, chưa từng có điều gì thực sự diễn ra.

Vấn đề đặt ra hiện nay là liệu chúng ta có sẵn sàng phá vỡ những huyễn tưởng ấy và chấp nhận một cách tư duy sáng tạo hơn, để suy nghĩ về cách người Israel và Palestine sẽ cùng chung sống, đồng thời hãy ngừng lặp đi lặp lại câu thần chú “giải pháp hai Nhà nước”, coi đó là kết quả khả thi duy nhất.

Giải pháp đó đã không hiệu quả trong quá khứ, ngay cả khi bối cảnh thuận lợi hơn rất nhiều so với hiện nay: từng có một ban lãnh đạo Palestine thực sự, Israel chưa bị tổn thương sâu sắc với một chính phủ cực hữu, và các hoạt động định cư chiếm đóng Do Thái chỉ là một phần nhỏ so với hiện tại. Ở hầu hết mọi phương diện, các điều kiện trong quá khứ đều tốt hơn. Vậy mà kết quả vẫn như cũ.

Vì vậy, việc nghĩ rằng đột nhiên quay trở lại một nguyên tắc vốn đã dẫn đến ngõ cụt hoặc là sự mù quáng, hoặc là thiếu hiểu biết hoàn toàn, hoặc thậm chí là một dạng dối trá. Như đã phân tích trong cuốn sách, ranh giới giữa mù quáng, ảo tưởng và dối trá đôi khi rất mong manh.

Quan điểm cá nhân của ông về vấn đề này sau nhiều năm nỗ lực ngoại giao là gì ?

Cuốn sách không thực sự đề cập đến vấn đề này. Đó cũng là một sự thừa nhận thất bại trên phương diện cá nhân. Kể từ khi xuất hiện giải pháp hai Nhà nước mà Hussein từng phản đối, sau đó lại ủng hộ, chúng tôi đã tham gia vào gần như tất cả các giai đoạn của tiến trình đó. Một phần của cuốn sách xuất phát từ kinh nghiệm này, dù không phải là hồi ký, nhưng kinh nghiệm cá nhân của chúng tôi thấm nhuần trong từng trang viết.

Chúng tôi không tự nhận rằng : “Đó là giải pháp”. Chúng tôi cũng không biết, và điều mà chúng tôi đang cố gắng làm là phá vỡ những lối tư duy truyền thống và các giáo điều cũ, vẫn chi phối hiện tại.

Dù muốn hay không, phương thức khả dĩ nhất là việc tiếp tục duy trì nguyên trạng. Nguyên trạng được cho là “không bền vững này”, đã kéo dài hàng thập niên và ngày càng bám rễ sâu hơn mỗi ngày. Mô thức thực tế nhất vẫn là một hình thức mà Israel thống trị, mà trong đó, người Palestine sống với những mức độ bất bình đẳng về quyền lợi.

Cũng có những tình huống khả dĩ khác, tốt hơn hoặc tệ hơn. Có mô thức về mặt đạo đức được chấp nhận hơn. Có mô thức lại bị lên án, ví dụ như việc thanh lọc sắc tộc, hay một thể chế liên bang, hoặc một Nhà nước hai dân tộc như một số người đề xướng.

Mục tiêu của chúng tôi không phải là khẳng định phương thức nào tối hưu hay đáng mong đợi nhất. Chúng tôi chỉ muốn nói rằng hãy chấm dứt việc chối bỏ thực tại, bằng cách lặp đi lặp lại rằng chỉ có một giải pháp duy nhất. Hãy tạm dừng và thử hình dung những tiềm năng khác.

Hãy để những người Palestine và Israel, cùng với các bên liên quan khác tự vạch ra con đường mới. Nhưng rõ ràng, cần phải có một hướng đi khác, bởi con đường mà hai bên đang theo đuổi hiện nay, chỉ dẫn đến thêm nhiều chết chóc, tàn phá, và những bi kịch.

Ông cảm thấy nên bi quan hay lạc quan về tương lai của vấn đề Israel – Palestine ?

Tôi nghĩ rằng vào thời điểm này, nếu ai nói lạc quan về vấn đề này sẽ là ngây thơ, hoặc dối trá. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một kiểu lạc quan tỉnh táo. Đó là nhìn nhận những thất bại trong quá khứ và tìm kiếm những con đường khác. Tôi thực sự tin rằng người Palestine và Israel sẽ buộc phải tìm ra cách để chung sống với nhau và có thể sẽ cần phải một hoặc hai thế hệ sau, nhưng không có lối thoát nào khác.

Israel sẽ không bao giờ đạt được trạng thái bình thường nếu vấn vấn đề Palestine chưa được giải quyết. Người Palestine cũng sẽ không bao giờ thực hiện được những khát vọng, mong muốn của mình nếu không chấp nhận sự tồn tại và các quyền của dân tộc Do Thái. Chúng ta không có một giải pháp cụ thể nào, nhưng chúng tôi tin rằng con đường hướng tới việc chung sống hoà bình là khả dĩ. Có lẽ không phải là thế hệ của chúng tôi là thế hệ tiếp theo, hoặc là thế hệ sau nữa, họ sẽ tìm ra câu trả lời cho tình huống nan giải này.

(Theo RFI)

(Phụ đính, Báo Dân Việt)