.

Hầu như khắp quốc gia trên thế giới, nước nào cũng có dân bản địa hay gọi là “Dân tộc anh em” như tại Việt Nam cho có vẻ thân thiện và tôn trọng. Dân bản địa là lớp người có mặt từ xa xưa; tại Úc gần đây gọi người bản địa là “The First Nation People” (Người đầu tiên thay vì Aboriginals – một từ trước đây dành riêng gọi dân bản địa tại Úc) để tỏ lòng biết ơn và tôn trọng họ hết mình của những người đến sau nhưng có công gây dựng và hình thành một quốc gia đầy đủ tiện nghi, công dân được sinh sống ấm no, phồn thịnh.

Người Yanomami vẽ mặt bằng thuốc nhuộm jenipapo đen tự nhiên và thuốc nhuộm urucum đỏ

Cuộc sống của mỗi sắc tộc bản địa ở mỗi vùng đất một khác. Tìm hiểu về cuộc sống của họ cũng là điều thú vị. Xin bắt đầu với dân bản địa của Ba Tây (Brazil), Trung Mỹ.

Theo chính phủ Ba Tây, hiện nay có khoảng 305 dân tộc bản địa sinh sống tại Ba Tây, tổng cộng khoảng 1.7 triệu người, tương đương 0.8% dân số của quốc gia này.

Từ rừng mưa Amazon đến rừng Đại Tây Dương và các khu vực đô thị, họ sống rải rác khắp đất nước, với nhiều lối sống khác nhau.

Nhiều người đang bị đe dọa bởi sự xâm chiếm và cướp bóc đất đai, nơi họ phụ thuộc vào để  sinh tồn.

Chính phủ đã công nhận hàng trăm vùng lãnh thổ cho người bản địa, bao phủ khoảng 13% diện tích đất liền của Ba Tây. Gần như toàn bộ diện tích đất được bảo tồn này (98.5%) nằm trong rừng Amazon, chỉ 1.5% nằm ngoài rừng, mặc dù gần một nửa số người bản địa Ba Tây sống ngoài rừng Amazon.

Những dân tộc sống ở thảo nguyên và rừng Đại Tây Dương ở phía nam, chẳng hạn như người Guarani và người Kaingang, và vùng nội địa khô cằn ở phía đông bắc như người Pataxo Hã Hã Hãe và Tupinambá, là những người đầu tiên tiếp xúc với người châu Âu khi họ đặt chân đến Ba Tây vào năm 1500.

Mặc dù đã tiếp xúc với xã hội của người Âu châu hàng trăm năm, nhưng trong hầu hết các trường hợp, họ vẫn duy trì ngôn ngữ và phong tục của mình trước nạn xâm lấn liên tục vào đất đai của họ.

Sống biệt lập

Brazil là nơi sinh sống của nhiều nhóm người biệt lập hơn bất kỳ nơi nào trên hành tinh. Hiện nay, người ta ước tính có hơn 100 nhóm như vậy đang sống ở Amazon. Một số nhóm lên tới hàng trăm người và sống ở các vùng biên giới xa xôi thuộc bang Acre và trong các vùng lãnh thổ được bảo vệ như Vale do Javari, trên biên giới với Peru. Những nhóm khác là những mảnh vỡ rải rác, những người sống sót của các bộ lạc gần như bị xóa sổ bởi tác động của sự bùng nổ cao su và sự mở rộng nông nghiệp trong thế kỷ trước. Nhiều người, chẳng hạn như người Kawahiva du mục, với số lượng vài chục người, đang chạy trốn khỏi những người khai thác gỗ và chủ trang trại xâm chiếm đất đai của họ. Khi áp lực khai thác đất đai ngày càng tăng, tất cả các bộ lạc biệt lập đều cực kỳ dễ bị tấn công bạo lực (điều này rất phổ biến) và mắc các bệnh phổ biến ở những nơi khác như cúm và sởi, những căn bệnh mà họ không có khả năng miễn dịch.

Người Guarani, nhóm dân bản địa đông nhất hiện nay (khoảng 40,000 người), nhưng họ còn rất ít đất đai. Trong 100 năm qua, gần như toàn bộ đất đai của họ đã bị chiếm cứ và biến thành những mạng lưới rộng lớn, khô cằn với các trang trại chăn nuôi gia súc, cánh đồng đậu nành và đồn điền mía. Nhiều cộng đồng bản địa bị nhồi nhét vào các khu bảo tồn quá tải, và những cộng đồng khác sống dưới những tấm bạt bên đường cao tốc. Các thủ lĩnh của họ đang bị nhắm mục tiêu và sát hại một cách có hệ thống bởi các nhóm dân quân tư nhân gồm những tay súng được các chủ trang trại thuê để ngăn chặn họ tái chiếm đất đai của tổ tiên. Nhiều người Guarani đã chết dần mòn trong tuyệt vọng vì không có một tương lai ý nghĩa nào.

Những người có lãnh thổ lớn nhất là 30,000 người Yanomami, sống tương đối biệt lập, chiếm giữ 9.4 triệu ha ở phía bắc Amazon, một khu vực có diện tích tương đương với tiểu bang Indiana của Hoa Kỳ và lớn hơn Hungary một chút.

Một gia đình biệt lập ở miền tây Amazon, Brazil

Bộ tộc Amazon lớn nhất ở Brazil là Tikuna. Nhóm nhỏ nhất bao gồm Akuntsu, gồm ba phụ nữ, những người sống sót cuối cùng sau nhiều thập kỷ bị thảm sát bởi những người chăn nuôi gia súc và những người bên ngoài khác, và Pirip- kura biệt lập, những người bị đe dọa bởi những người khai thác gỗ bất hợp pháp và đất đai của họ chưa được chính phủ phân định, vi phạm luật pháp Brazil và quốc tế.

Sinh kế

Hầu hết các bộ lạc sống hoàn toàn dựa vào rừng, thảo nguyên và sông ngòi bằng cách kết hợp săn bắt, hái lượm và đánh cá. Họ trồng cây để làm thực phẩm và thuốc men, đồng thời sử dụng chúng để xây nhà và chế tạo các vật dụng hàng ngày.

Các loại cây lương thực chính như sắn, khoai lang, ngô, chuối và dứa được trồng trong vườn. Các loài động vật như lợn lòi peccary, lợn vòi và khỉ, cùng các loài chim như chim curassow bị săn bắt để lấy thịt.

Bộ tộc Amazon nhỏ nhất chỉ có một người đàn ông sống trong ngôi nhà này ở miền tây Brazil. Khi ông qua đời vào năm 2022, cuộc diệt chủng người dân của ông đã hoàn tất

Một số bộ lạc, như người Matis, sử dụng ống thổi dài với phi tiêu tẩm độc để bắt mồi. Hầu hết sử dụng cung tên, một số cũng sử dụng súng săn. Các loại hạt, quả mọng và trái cây như quả açai và quả cọ đào thường xuyên được thu hoạch và mật ong được ưa chuộng.

Một gia đình Zo'é đang thư giãn trên chiếc võng làm từ sợi hạt Brazil.

Cá, đặc biệt là ở Amazon, là một loại thực phẩm quan trọng. Nhiều người bản địa sử dụng thuốc độc cá hoặc timbó để làm choáng và bắt cá. Người Enawene Nawe, những người không ăn thịt đỏ, nổi tiếng với những con đập gỗ tinh xảo gọi là 'waitiwina' mà họ xây dựng trên các con sông nhỏ hàng năm để bắt và hun khói một lượng lớn cá. Nghi lễ Yãkwa của họ gắn liền với các con đập đánh cá và đã được công nhận là một phần di sản quốc gia của Brazil.

Một số dân tộc - như người Awá và Maku ở phía tây bắc và một số bộ lạc biệt lập - là những người du mục săn bắn hái lượm. Họ sống theo nhóm gia đình nhỏ và ít sở hữu, điều này cho phép họ di chuyển nhanh chóng qua rừng. Họ có thể dựng lều từ cây non và lá cọ chỉ trong vài giờ.

Giống như tất cả các dân tộc bản địa khác, họ mang trong mình bản đồ tinh thần vô cùng chi tiết về vùng đất, địa hình, hệ động thực vật và những địa điểm săn bắn tốt nhất. Người Awá đôi khi đi săn vào ban đêm bằng đuốc làm từ nhựa cây maçaranduba.

Ông Peccary Awá nói “Khi các con tôi đói, tôi chỉ cần vào rừng và tìm thức ăn cho chúng”./.