.png)
Getty Images/BBC
Tác giả, Thương Lê
Vai trò, BBC News Tiếng Việt
Việc Việt Nam trở thành đối tác của BRICS gợi lên nhiều câu hỏi về ý nghĩa của bước đi này cho chủ nghĩa đa phương vốn đã là dấu ấn của đối ngoại Việt Nam.
Hôm 14/6, Bộ Ngoại giao Việt Nam xác nhận việc trở thành nước đối tác của BRICS, sau thông báo của Brazil – quốc gia đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên của nhóm này năm 2025.
Với quyết định này, Việt Nam trở thành quốc gia thứ 10 được công nhận là "đối tác" của nhóm, bên cạnh Belarus, Bolivia, Cuba, Kazakhstan, Malaysia, Nigeria, Thái Lan, Uganda và Uzbekistan.
Với vai trò mới, Hà Nội sẽ được mời tham dự một số cuộc họp và sáng kiến của BRICS, một nhóm đa phương tập hợp 11 nền kinh tế của Nam Địa cầu (Global South), tùy thuộc vào sự đồng thuận từ các thành viên chánh thức của nhóm.
Bên cạnh những lợi ích, các nhân vật quan sát Việt Nam lâu năm nhận định với BBC News Tiếng Việt rằng động thái này cũng mang lại cho quốc gia 100 triệu dân những rủi ro, cũng như những tình huống hóc búa để đối phó với cuộc tranh hùng giữa các cường quốc trên toàn cầu.
Vì sao Hà Nội chỉ quyết định tham gia BRICS với tư cách đối tác thay vì thành viên chánh thức? Việt Nam sẽ nhận được những lợi ích cụ thể gì và đối mặt với những thách thức nào?
BBC News Tiếng Việt trao đổi với các nhân vật quan sát Việt Nam lâu năm để giải đáp các câu hỏi trên.
BRICS là gì?
Từ một từ viết tắt do chuyên gia kinh tế học Jim O'Neill đặt ra vào năm 2001 để chỉ các quốc gia đang phát triển hàng đầu, nhóm BRICS đã có một chặng đường phát triển đáng kể trong thập niên qua.
Ra đời vào năm 2006, BRIC gồm bốn thành viên sáng lập là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Năm năm sau, họ kết nạp thêm Nam Phi, viết thêm chữ "S" cuối cùng vào từ viết tắt ban đầu là BRIC.
Trong nhiều năm, các chuyên viên phê bình của Tây phương đã xem nhẹ BRICS, coi đó là một tổ chức không mấy quan trọng.
Tuy nhiên, trên thực tế, sự quan tâm dành cho BRICS đang ngày càng tăng, khi nhóm này từ lâu đã tự định vị mình như một lựa chọn thay thế cho các mô hình quản trị toàn cầu do Tây phương dẫn dắt.
Với việc kết nạp thêm Ai Cập, Iran, Ethiopia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Ả Rập Saudi, và Indonesia trong vòng hai năm 2024 và 2025, nhóm này chiếm đến 40% dân số toàn cầu (khoảng 3,3 tỷ người) và khoảng 1/4 GDP thế giới.
Ngày nay, BRICS đang trở nên nổi bật và có ảnh hưởng hơn, nhờ vào việc tận dụng sự bất mãn ngày càng lớn đối với các chánh sách và hệ thống tài chánh Tây phương.
Giáo sư Alexander L. Vuving, từ trung tâm nghiên cứu an ninh Á châu - Thái Bình Dương Daniel K. Inouye (Daniel K. Inouye Asia-Pacific Center for Security Studies), thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, nhận định với BBC News Tiếng Việ, "Tổ chức BRICS thực ra là một diễn đàn của các cường quốc và các nước hạng trung không phải Tây phương."
Trong khi đó, Giáo sư danh dự Carl Thayer, Đại học New South Wales, lưu ý với BBC News Tiếng Việt rằng BRICS không phải là một tổ chức "được thể chế hóa."
Giáo sư Thayer nói, "Họ không có ban thư ký, không có trụ sở thường trực. Nhóm này hoạt động trên sự đồng thuận. BRICS không thể đưa ra chánh sách và bắt tất cả các thành viên phải tuân theo."
"Nhưng họ có điểm chung về cách điều hướng và định hướng lại trong một thế giới đang có nhiều lực cản với toàn cầu hóa – điều vốn có lợi cho các nước đang phát triển – và họ có thể tiếp tục thúc đẩy toàn cầu hóa".
.png)
Từ trái qua: Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Brazil Michel Temer chụp ảnh chung tại hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 10 vào năm 2018. Ảnh: Getty Images
Đối tác của BRICS là gì?
Tương tự như vị trí "quan sát viên", đối tác BRICS (BRICS partnership) là một cơ chế hợp tác mở rộng của nhóm này, chánh thức ra đời vào tháng 10/2024 tại Hội Nghị Thượng đỉnh Kazan, Nga, nhằm thu hút thêm nhiều quốc gia gắn kết với nhóm này mà không trao cho họ tư cách thành viên đầy đủ (BRICS membership).
Khi trở thành đối tác của BRICS, Việt Nam có thể tham gia các phiên họp đặc biệt của hội nghị thượng đỉnh hay các cuộc họp của bộ trưởng ngoại giao, cũng như các sự kiện cấp cao khác, qua đó đóng góp vào các tài liệu chánh thức và tuyên bố chánh sách của nhóm này.
Tuy nhiên, quốc gia đối tác của BRICS sẽ không có quyền biểu quyết trong các vấn đề chung của nhóm.
Trong ASEAN, chỉ mới có Indonesia (Nam Dương) tham gia BRICS với tư cách thành viên chánh thức, còn Thái Lan và Malaysia (Mã Lai Á) đã tham gia với tư cách đối tác của nhóm vào đầu năm nay.
Chỉ trong năm 2024, có đến hơn 30 nước thể hiện mong muốn tham gia vào BRICS với tư cách thành viên hoặc đối tác, theo trang web chánh thức của tổ chức này.
Trước đó, Việt Nam đã nhiều lần thận trọng cho biết đang theo dõi tiến trình thảo luận về việc mở rộng thành viên của BRICS.
Giáo sư Thayer nói rằng quyết định quan trọng này của Việt Nam đã được đưa ra từ trước.
Theo ông, Việt Nam được Nga ''đích thân mời đến một cuộc họp" để trao đổi không chánh thức.
Ông Thayer nói, "Việc Việt Nam quyết định trở thành đối tác là một bước đi đầu tiên rất tích cực, thay vì gia nhập với tư cách thành viên chánh thức, họ có thể thăm dò tình hình".
.png)
Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại thành phố Kazan (Nga) vào ngày 23/10/2024. Ảnh: Getty Images
Lợi nhiều hơn hay hại nhiều hơn?
Theo các chuyên gia, lợi ích lớn nhất của Việt Nam trong việc trở thành quốc gia đối tác của BRICS là mở ra cầu nối với nhóm này.
Giáo sư Thayer nói, "Việt Nam đang mở rộng mạng lưới ảnh hưởng để mở cửa giao thương ở bất kỳ đâu có thể, trong bối cảnh toàn cầu hóa và thương mại tự do đang bị thách thức bởi quan thuế và chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc".
Ông diễn giải: "Nếu chỉ đơn phương làm việc với Tổng thống Mỹ Donald Trump thì Việt Nam sẽ không có bất kì không gian đàm phán nào. Nên bằng cách mở rộng thị trường, Việt Nam có thể giảm thiểu áp lực từ Trump."
Phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Việt Nam, Phạm Thu Hằng, thông báo việc Hà Nội trở thành đối tác của BRICS ''khẳng định chánh sách đối ngoại nhất quán của Việt Nam là độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế."
Bà Hằng cho biết, điều này có ý nghĩa tương tự với việc "tham gia tích cực vào các cơ chế đa phương như Liên Hợp Quốc, ASEAN, Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Á châu -Thái Bình Dương (APEC), Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng, Nhóm các nền kinh tế lớn (G20) mở rộng, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD)."
Tháng 5/2025, ASEAN đã mở rộng hợp tác với Hội đồng Vùng Vịnh để hướng đến Trung Đông. Trong khi đó, BRICS đại diện cho khu vực Nam Địa cầu.
Giáo sư Thayer nói, "Từ góc nhìn của Việt Nam, chủ nghĩa đa phương là cách ứng xử tốt hơn so với chỉ phụ thuộc vào việc làm việc đơn độc với Mỹ."
Ông cũng cho rằng bằng cách làm việc với hệ thống quốc tế công bằng, Việt Nam đang thay mặt cho nhiều quốc gia đang phát triển khác trong khu vực Nam Địa cầu.
Ông nói, "Do đó, Hà Nội sẽ có sự hỗ trợ về ngoại giao và chánh trị trong thời gian tới khi phải đối mặt với các hành động đơn phương từ Trump và chánh sách quan thuế của ông ta."
Trong khi đó, Giáo sư Alexander L Vuving lại nhấn mạnh đến lợi ích trước mắt về chánh trị, chiến lược khi Việt Nam trở thành quốc gia đối tác với BRICS là khi Hà Nội đàm phán quan thuế với Washington.
Ông Vuving nhận định, "Việt Nam sẽ phải nhượng bộ những cái gì đó thì Mỹ mới hạ thuế. Trong trường hợp đó, Việt Nam có thể bị nhìn nhận là ngả về phía Mỹ,".
"Nên khi Việt Nam có tư cách là quốc gia đối tác BRICS thì đó cũng là một tín hiệu để Việt Nam có thể nói chuyện dễ dàng hơn với Trung Quốc và Nga, rằng 'Tôi không đi theo Mỹ để chống lại ông đâu'."
Bên cạnh các lợi ích nhận được, Việt Nam được cho là sẽ phải đối mặt với rủi ro khi trở thành đối tác của một "đối trọng ngày càng lớn của các nước Tây phương ".
Là một diễn đàn hợp tác kinh tế do các nước Nam Địa cầu lãnh đạo, BRICS đang gia tăng ảnh hưởng khi tìm cách phi đô-la hóa và chuyển đổi hệ thống tiền tệ và tài chánh quốc tế.
Trước đó, Tổng thống Donald Trump đã nhiều lần đe dọa áp mức thuế 100% lên các nước thành viên BRICS nếu họ tạo ra một đồng tiền thay thế đồng USD trong vai trò là đồng tiền dự trữ toàn cầu.
Vì vậy, Giáo sư Thayer nhận định rằng "Việt Nam phải hành xử thật khéo léo".
Giáo sư Vuving cũng nhắc đến điểm này, song ông cho rằng rủi ro trước mắt là không quá lớn.
Giáo sư Vuving nói với BBC rằng, "[Tuyên bố của ông Trump] cũng chỉ là một lời đe dọa tạm thời, và BRICS chắc chắn là không đủ tiềm lực để lập ra bất cứ đồng tiền chung nào có thể soán ngôi đô-la Mỹ được. Đồng euro của EU cũng chưa đủ tiềm lực huống hồ là BRICS".
Ngoài ra, trên thực tế là các thành viên của BRICS cũng có những nước có chánh sách tương đối hữu nghị với Mỹ, như Ả Rập Saudi, UAE hoặc Ấn Độ… Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi - người có mối quan hệ gần gũi với Mỹ - đã nhiều lần khẳng định rằng ông không cố làm suy yếu đô-la Mỹ.
Còn trong các quốc gia đối tác cũng có các quốc gia trong ASEAN là Thái Lan và Malaysia, những nước mà các chuyên gia nói là "có tính toán riêng để đối phó với cuộc tranh hùng giữa các nước lớn".
Trong bối cảnh trên, Giáo sư Vuving cho rằng: "Tôi nghĩ đây là một điểm vàng cho Việt Nam để tối đa hóa lợi ích và tối thiểu hóa những rủi ro."
Trung Quốc hoan nghênh
Sau khi Việt Nam xác nhận trở thành quốc gia đối tác với BRICS, phía Trung Quốc đã có động thái hoan nghênh.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết sự tham gia của Việt Nam vào hợp tác BRICS không chỉ có lợi cho sự phát triển của Hà Nội mà còn phù hợp với lợi ích chung của các nước BRICS và Nam Địa cầu.
Phát ngôn viên Quách Gia Côn nói vào hôm 16/6 rằng, "Chúng tôi tin rằng Việt Nam sẽ có những đóng góp tích cực cho cơ chế BRICS."
Theo Giáo sư Thayer, Việt Nam có thể đóng góp cho BRICS trong bối cảnh các quốc gia hiện nay đều đang đối mặt với bài toán tăng cường thương mại, loại bỏ các rào cản phi quan thuế, hạn ngạch tùy tiện hoặc các biện pháp hạn chế mà từng quốc gia áp dụng, và tìm cách để cân bằng hoặc giảm bớt chúng.
Nhưng Giáo sư Vuving lại hoài nghi không rõ Việt Nam có thể đóng góp gì, hay BRICS sẽ có cơ chế như thế nào để các nước đối tác tham gia vào quá trình của nhóm.
Ông nêu quan điểm: "Theo tôi hiểu thì đây là một dạng gây thanh thế ngoại giao thôi. Chẳng hạn Nga bị cô lập trên thế giới nên họ muốn gây thanh thế rằng họ có rất nhiều bạn. Còn Trung Quốc mong muốn được coi là người anh cả của nhóm Nam Địa cầu và bản thân Trung Quốc cũng có định hướng ngoại giao là được coi là lãnh đạo của các nước Nam Địa cầu".
Khi Chủ tịch Tập Cận Bình sang thăm Việt Nam vào tháng 4/2025, một bài báo trên báo Nhân Dân (Việt Nam) dẫn lời ông Tập đề cao vai trò của các nước Nam Địa cầu và cũng đưa ra ý tưởng là Việt Nam và Trung Quốc cùng là hai anh em trong cùng gia đình Nam Địa cầu.
Tuy nhiên, bài báo dẫn lời ông Tô Lâm đáp lại cũng trên báo Nhân Dân (Việt Nam) lại không nhắc đến chuyện này.
Do đó, theo Giáo sư Vuving, khi Việt Nam trở thành một nước đối tác của BRICS thì Trung Quốc sẽ có động thái diễn giải động thái đó là Việt Nam ủng hộ Nam Địa cầu, hay Việt Nam sẽ đóng góp cho nhóm BRICS và Nam Địa cầu.
Ông nói, "Đó là điều Trung Quốc muốn tuyên truyền, muốn mọi người nghĩ như thế."
(Theo BBC)
(Dân Việt phụ đính)
