Tên lửa đạn đạo liên lục địa Đông Phong-5C của Trung Quốc đi qua Quảng trường Thiên An Môn trong cuộc duyệt binh ở Bắc Kinh vào ngày 3 tháng 9/2025. Sheng Jiapeng/China News Service/VCG qua Getty Images

Nguồn: Sam Roggeveen, “China’s Military Is Now Leading”, Foreign Policy, 03/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy (nghiencuuquocte.org)

Hiện tại, nhiều người đã chấp nhận rằng câu chuyện mà các quốc gia Tây phương từng kể về sự phát triển kỹ nghệ của Trung Quốc – rằng nước này chỉ là một kẻ bắt chước kỹ nghệ Tây phương, ăn cắp tài sản trí tuệ, và thành công của họ là nhờ trợ cấp lãng phí từ nhà nước – đã không còn phù hợp. Câu chuyện này vẫn còn một số yếu tố đúng, nhưng ít đúng hơn so với trước đây. Ngày nay, Trung Quốc là một nước đổi mới và dẫn đầu về kỹ nghệ trong các lĩnh vực như robot, xe điện, lò phản ứng phân hạch, quang năng, thiết bị bay không người lái, đường sắt cao tốc, và AI.

Nếu cần thêm bằng chứng, cuộc diễu binh ngày 3 tháng Chín vừa qua tại Bắc Kinh đã xác nhận rằng chúng ta phải có thêm kỹ nghệ quân sự vào danh sách này. Không còn đủ để nói rằng quân đội Trung Quốc (PLA), đang bắt kịp hoặc sao chép các thiết kế thiết bị quân sự nước ngoài. Trung Quốc hiện đang đổi mới và dẫn đầu. Quá trình này đang thay đổi vĩnh viễn cán cân quân sự khu vực vốn đã ưu tiên Mỹ và các đối tác của họ trong nhiều thập niên.

Cuộc diễu binh Ngày Chiến thắng, đánh dấu kỷ niệm 80 năm “cuộc kháng chiến chống Nhật của nhân dân Trung Quốc và cuộc chiến chống phát-xít toàn cầu”, là một màn trình diễn sức mạnh quân sự hiện đại của Trung Quốc và một cái nhìn thoáng qua về tương lai của họ. Trước đây, Trung Quốc thường không muốn phô diễn các thiết bị quân sự mới nhất của mình, nhưng tại sự kiện này, họ đã hé lộ (dù có chọn lọc) một phần.

Một trong những điểm nổi bật là màn trình diễn phi cơ sẽ phục vụ trên hạm đội hàng không mẫu hạm đang phát triển của Trung Quốc, hiện có ba chiếc nhưng có thể sẽ được đưa thêm vào ít nhất một siêu hàng không mẫu hạm chạy bằng năng lượng nguyên tử trong những năm tới, lớn và có năng lực tương đương với lớp Gerald Ford mới của Hải quân Mỹ. Bốn loại drone “người bạn đồng hành trung thành” mới đã được ra mắt – các drone tàng hình được thiết kế để bay cùng phi cơ có người lái và được chỉ huy bởi chúng. Và ít nhất bốn hệ thống hỏa tiễn chống hạm và tấn công mặt đất chưa từng thấy trước đây đã được trưng bày, cũng như một tiềm thủy đỉnh không người lái mới và ngư lôi mới.

Cuộc diễu binh chỉ là những tiết lộ mới nhất trong một năm đầy biến động đối với các nhà quan sát tổ hợp công nghiệp-quân sự của Trung Quốc. Ngay sau Giáng sinh năm 2024, các video và ảnh mờ bắt đầu xuất hiện trên mạng xã hội về hai tiêm kích cơ tàng hình mới trong các chuyến bay thử nghiệm. Vài tuần sau, Naval News đưa tin Trung Quốc đang chế tạo một loại sà lan chạy bằng năng lượng độc đáo với các cầu đường có thể mở rộng, cho phép các tàu chở máy móc dỡ hàng tại một địa điểm ven biển chưa được chuẩn bị. Các bức ảnh sau đó về các sà lan đang được thử nghiệm đã xác nhận rằng chúng sẽ rất phù hợp để đưa xe bọc thép hạng nặng lên bờ trong một cuộc tấn công Đài Loan.

Sau đó, vào cuối tháng 1/2025, Financial Times đã công bố các bức ảnh vệ tinh thương mại cho thấy Trung Quốc đang xây dựng một trung tâm chỉ huy quân sự mới ở ngoại ô Bắc Kinh, lớn hơn ít nhất 10 lần so với Lầu Năm Góc. Vào tháng 5/2025, Pakistan và Ấn Độ đã tham gia một trận không chiến liên quan đến 125 phi cơ trên khu vực tranh chấp Kashmir; lực lượng không quân của Pakistan đã xử dụng thiết bị của Trung Quốc, dựa trên bằng chứng hạn chế, dường như đã thể hiện được năng lực đáng tin cậy.

Trung Quốc cho thấy mọi dấu hiệu đều muốn một tổ hợp công nghiệp-quân sự hoàn toàn do mình tự sản xuất. Và giới lãnh đạo Trung Quốc đã công khai tuyên bố tham vọng xây dựng một quân đội đẳng cấp thế giới vào giữa thế kỷ. Tất nhiên, điều đó đòi hỏi nhiều hơn là chỉ kỹ nghệ, và loạt vụ thanh trừng các sĩ quan cấp cao gần đây cho thấy có những vấn đề nghiêm trọng về tham nhũng và hiệu suất trong PLA.

Nhưng ít nhất là về mặt kỹ nghệ, đã có đủ bằng chứng về tham vọng từ lâu. Trung Quốc bắt đầu hiện đại hóa vào đầu những năm 1990, và kể từ đó, PLA đã trải qua sự chuyển đổi kỹ nghệ nhanh chóng nhất so với bất kỳ lực lượng quân sự nào kể từ Thế chiến II. Những tiết lộ kể từ tháng Mười hai năm 2024 chỉ củng cố xu hướng này và nên đặt ra câu hỏi liệu tham vọng của Trung Quốc có còn bị đánh giá thấp hay không.

Câu hỏi lớn hơn là, Trung Quốc muốn gì với tất cả sức mạnh quân sự đó?

Một tình huống là họ đang xây dựng một lực lượng để trực tiếp thách thức Mỹ với một tư thế quân sự thực sự toàn cầu. Nước Úc xa xôi đã nếm thử các năng lực mới của Trung Quốc vào tháng 2/2025 khi Hải quân PLA cử một hạm đội chiến hạm đi vòng quanh lục địa. Điều đó đã gửi đi một thông điệp rằng sức mạnh quân sự của Trung Quốc hiện có tầm với mới.

Tuy nhiên, nếu có một kết luận rộng lớn để rút ra từ những tiết lộ trong chín tháng qua, thì đó là Trung Quốc chỉ chủ yếu tập trung vào việc thể hiện sức mạnh quân sự của mình ở Thái Bình Dương, chứ không phải toàn cầu. Phần lớn các thiết bị mới mà chúng ta đang thấy không được thiết kế rõ ràng cho mục đích đó.

Tất nhiên, các thiết bị như vậy có thể được xử dụng cho nhiều mục đích. Và không có gì phải bàn cãi rằng trong vài thập niên qua, Trung Quốc đã tăng đáng kể năng lực xử dụng sức mạnh quân sự ở khoảng cách xa. Họ đang xây dựng một hạm đội phi cơ vận tải chiến lược đáng gờm, cho phép họ khai triển nhân sự và trang thiết bị vòng quanh thế giới một cách nhanh chóng. Gần đây hơn, họ đã bắt đầu phát triển hạm đội tiếp nhiên liệu trên không; một hạm đội như vậy từ lâu đã là một thuộc tính quan trọng trong năng lực của Mỹ để thể hiện sức mạnh không quân trên toàn cầu. Và Trung Quốc hiện có hàng chục chiến hạm “biển xanh” được thiết kế để hoạt động trên đại dương (trái ngược với các tàu ven biển “biển nâu”), bao gồm cả hàng không mẫu hạm và tàu tiếp tế để giữ hạm đội trên biển.

Nhưng sau đó, hãy xem xét rằng Trung Quốc đã không thiết lập thêm căn cứ nước ngoài nào khác bên cạnh căn cứ mà họ đã mở tại Djibouti vào năm 2017; họ còn nhiều năm nữa mới có thể khai triển một oanh tạc cơ có tầm bay liên lục địa; và họ không có thứ giống như mạng lưới liên minh toàn cầu của Mỹ. Các tiêm kích cơ mới, sà lan đổ bộ, thiết bị bay không người lái và hệ thống hỏa tiễn đã xuất hiện trong năm nay cũng không cho thấy sự tập trung quá lớn vào việc thể hiện sức mạnh toàn cầu. Chúng chủ yếu sẽ củng cố vị thế của Trung Quốc trong khu vực lân cận của họ.

Do đó, trọng tâm nên là tham vọng khu vực của Trung Quốc hơn là sự hiện diện toàn cầu của họ. Đó là tin đặc biệt xấu cho Đài Loan, bởi vì cán cân quân sự ở đó rõ ràng đang nghiêng thêm về phía Bắc Kinh. Một bài báo gần đây trên tạp chí học thuật uy tín nhất về nghiên cứu sách lược, International Security, đã xem xét các xu hướng và đưa ra một số kết luận đáng báo động cho Đài Bắc và cho những người ở Hoa Thinh Đốn cho rằng Mỹ có lợi ích sống còn trong việc bảo vệ Đài Loan. Trong “Access Denied? The Sino-American Contest for Military Primacy in Asia” (Tạm dịch: Từ chối tiếp cận? Cuộc đối đầu giành quyền bá chủ quân sự Á châu giữa Trung Quốc và Mỹ), Nicholas Anderson và Daryl Press lập luận rằng chốt chặn của sức mạnh quân sự Mỹ ở Á châu - tiêm kích cơ của họ đóng tại Nhật Bổn và Guam - sẽ phải chịu tổn thất thảm khốc trong một cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan.

Bài báo phát triển một mô hình về thiệt hại sẽ gây ra cho các căn cứ không quân của Mỹ bởi các kho hỏa tiễn tầm ngắn và tầm trung lớn (và vẫn đang phát triển) của Trung Quốc trong 30 ngày đầu tiên của một cuộc chiến như vậy. Nó kết luận rằng ngay cả trong kịch bản thuận lợi nhất, Mỹ sẽ mất 45% lực lượng của mình trong tháng đầu tiên đó. Và đáng nhấn mạnh rằng bài báo chỉ xem xét tác động của các hỏa tiễn Trung Quốc được bắn từ các căn cứ trên đất liền; nó không xem xét tác động của các cuộc tấn công tăng cường từ không quân và hải quân Trung Quốc.

Anderson và Press đưa ra nhiều đề xuất khác nhau về cách Mỹ có thể khắc phục sự mất cân bằng ngày càng tăng này, mặc dù không có đề xuất nào có vẻ đặc biệt hứa hẹn. Cuối cùng, họ đề xướng rằng việc tư duy lại cơ bản hơn về sácg lược của Mỹ có thể là cần thiết. Hoa Thịnh Đốn nên xem xét chuyển từ tư duy thống trị quân sự sang tư duy là một người chơi hỗ trợ trong khu vực.

“Việc một cường quốc xa xôi là nhân tố quân sự thống trị ở Đông Á có thể không phải là một trạng thái cân bằng lâu dài, với sức mạnh kinh tế và kỹ thuật của các quốc gia Á châu khác”, các tác giả kết luận. Đây là một cách nói giảm, đặc biệt là khi người ta xem xét thế giới sẽ trông kỳ lạ như thế nào nếu vai trò của Mỹ và Trung Quốc bị đảo ngược. Nếu Trung Quốc là cường quốc chiếm ưu thế ở Tây bán cầu, để 70.000 binh sĩ đóng quân vĩnh viễn ở Canada và một nhóm tác chiến hàng không mẫu hạm ở Cuba, điều đó thực sự sẽ trông rất xa vời so với một “trạng thái cân bằng lâu dài”.

Để giải quyết cán cân quân sự xấu đi ở Đông Á, Mỹ có thể mở rộng đáng kể sự hiện diện của mình ở đó, nhưng dường như có rất ít triển vọng về điều đó. Trung Quốc đã hiện đại hóa quân đội của mình trong hơn 30 năm nay, mà không có một phản ứng đáng kể nào từ Mỹ. Tại sao chúng ta lại mong đợi điều đó sẽ thay đổi bây giờ? Và ngay cả khi Hoa Thinh Đốn có thể vượt qua sự ì ạch của mình, quốc gia Á châu nào sẽ đồng ý tiếp đón tất cả các lực lượng này, và quốc gia nào sẽ bảo đảm với Mỹ rằng họ sẽ cho phép lãnh thổ của mình được xử dụng trong một cuộc chiến chống lại Trung Quốc?

Cuối cùng, nếu Trung Quốc vượt qua những rào cản đó, Bắc Kinh gần như chắc chắn sẽ đáp lại bằng việc tăng chi tiêu quân sự của chính họ. Và như cuộc diễu binh ở Bắc Kinh đã nhắc nhở thế giới trong tuần này, một cuộc chạy đua võ trang giờ đây sẽ phát huy thế mạnh của Bắc Kinh, chứ không phải của Hoa Thinh Đốn. Một trạng thái cân bằng mới thực sự đang hình thành; chiến lược quân sự và chánh sách đối ngoại của Mỹ phải đuổi theo.

Sam Roggeveen hiện là giám đốc Chương trình An ninh Quốc tế tại Viện Lowy.

(Báo Nam Úc phụ đính)