(Ảnh: nghiencuuquocte.org)

Nguồn:  Ian Bowers and Henrik Stålhane Hiim, “Lousy Deterrence Options on the Korean Peninsula”, War on the Rocks, 04/11/2024

Biên dịch: Viên Đăng Huy | Hiệu đính: Nguyễn Thế Phương (nghiencuuquocte.org)

Trong một buổi lễ long trọng vào tháng Tám năm nay, Bắc Hàn đã tổ chức lễ bàn giao 250 bệ phóng tên lửa có khả năng nguyên tử cho các đơn vị quân đội tiền tuyến. Trước đám đông dân chúng, nhà lãnh đạo Kim Jong-un tuyên bố rằng Bắc Hàn cần tăng cường khả năng răn đe nguyên tử và các bệ phóng là “vũ khí tấn công chiến thuật hiện đại” do “cá nhân ông thiết kế”.

Một tháng sau, Tổng thống Yoon Suk-yeol hứa rằng vũ khí thông thường của Nam Hàn, cùng với sự răn đe mở rộng của Mỹ, sẽ có thể răn đe Bắc Hàn. Nam Hàn đã theo đuổi chiến lược phản công thông thường trong gần một thập kỷ, trong đó họ tìm kiếm khả năng nhắm mục tiêu phủ đầu vào vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn. Ngoài ra, chiến lược này đe dọa các nhà lãnh đạo Bắc Hàn bằng các hình phạt nặng nề. Tuy nhiên, bất chấp việc giới thiệu các loại vũ khí mới, chẳng hạn như tên lửa đạn đạo Hyunmoo-5, chiến lược răn đe của Nam Hàn đang gặp khó khăn nghiêm trọng.

Như việc Bắc Hàn khai triển các bệ phóng hỏa tiễn mới đã chứng thực, Nam Hàn đã thấy mình đang trong một cuộc chạy đua vũ trang bất đối xứng mà không thể giành chiến thắng. Cho dù Nam Hàn giới thiệu bất kỳ khả năng thông thường nào, vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn sẽ luôn chiếm ưu thế. Sự bất đối xứng cơ bản này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự ổn định khủng hoảng trên Bán đảo Triều Tiên. Động lực này, và phản ứng có thể dự đoán được của Bình Nhưỡng đối với chiến lược của Seoul, cung cấp một bài học cảnh tỉnh cho các chủ thể khác quan tâm đến khả năng phản công thông thường, chẳng hạn như Nhật Bản.

Tất cả các lựa chọn chiến lược của Nam Hàn đều tệ. Trong khi phản công thông thường đang phản tác dụng, thì việc theo đuổi vũ khí nguyên tử là một con đường đầy nguy hiểm. Hơn nữa, trong khi Nam Hàn có thể cố gắng xoa dịu căng thẳng với miền Bắc, thì việc hướng tới giải giáp có thể là một việc làm ngu ngốc. Do đó, sự răn đe mở rộng là lựa chọn thay thế kém tệ nhất cho Nam Hàn. Tuy nhiên, niềm tin vào liên minh đang bị xói mòn. Mỹ sẽ cần phải xây dựng các chính sách quản lý liên minh của mình một cách cẩn thận, trấn an Nam Hàn đồng thời tránh đẩy nhanh một động lực vũ trang đang xấu đi.

Khoản đầu tư lãng phí?

Chính phủ Nam Hàn tiếp tục đầu tư một phần đáng kể ngân sách quốc phòng vào khả năng phản công quân sự (counterforce) và phản công phi quân sự (countervalue) của mình. Khi kết hợp, những khả năng này, còn được gọi là hệ thống ba trục, bao gồm các hệ thống chỉ huy và kiểm soát, cảm biến và vũ khí như tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình nhằm vô hiệu hóa khả năng nguyên tử của Bắc Hàn đồng thời trừng phạt giới lãnh đạo của nước này. Ngoài ra còn có một thành phần phòng thủ tên lửa nhằm đánh chặn các tên lửa sắp tới của Bắc Hàn. Tất cả những khả năng này sẽ sớm được đặt dưới sự chỉ huy của Bộ Tư lệnh Chiến lược mới thành lập, cơ quan không chỉ chịu trách nhiệm kiểm soát một số lượng lớn các hệ thống trên khắp các quân binh chủng mà còn thực hiện việc tích hợp nhiều hơn các hệ thống thông thường của Nam Hàn với khả năng nguyên tử của Mỹ.

Có rất nhiều vấn đề với cách tiếp cận này. Đầu tiên, phản công thông thường cực kỳ khó thực hiện, ngay cả đối với một đối thủ nguyên tử yếu. Trong giai đoạn đầu của chương trình vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn, khi nước này sở hữu một số lượng nhỏ tên lửa nhiên liệu lỏng cần thời gian để chuẩn bị phóng, Nam Hàn có thể đã có cơ hội thành công ở một mức độ nào đó trong một cuộc tấn công phản công. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khả năng vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn đã được cải thiện đáng kể và kho vũ khí, đặc biệt là tên lửa tầm ngắn của họ đã mở rộng nhanh chóng. Do đó, phản công thông thường trên Bán đảo Triều Tiên đã gần như không thể hoạt động được. Để ngăn chặn một cuộc tấn công nguyên tử của Bắc Hàn, Nam Hàn sẽ phải tấn công hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng nghìn mục tiêu trong một khung thời gian bị hạn chế nghiêm trọng. Có thể cho rằng, Bắc Hàn chỉ cần có một đầu đạn nguyên tử vượt qua hệ thống phòng thủ của Nam Hàn để một cuộc tấn công như vậy thành công.

Hơn nữa, có bằng chứng cho thấy chiến lược răn đe thông thường ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định chiến lược. Áp lực chạy đua vũ trang mà nó tạo ra là điều hiển nhiên và có bằng chứng. Thật không may cho các nhà lãnh đạo ở Seoul, việc Bắc Hàn mở rộng chương trình vũ khí nguyên tử dễ dàng hơn nhiều so với việc Nam Hàn duy trì khả năng thông thường để có thể phản ứng một cách đáng tin cậy. Ngoài ra, trong một cuộc khủng hoảng, các nhà lãnh đạo Bắc Hàn có khả năng có động cơ sử dụng vũ khí nguyên tử sớm, phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan “sử dụng chúng hoặc mất chúng”. Các tín hiệu trong luật nguyên tử năm 2022 của nước này cho thấy rằng “một cuộc tấn công nguyên tử sẽ được phát động tự động và ngay lập tức” nếu quy trình chỉ huy và kiểm soát nguyên tử “bị đặt trong tình trạng nguy hiểm vì một cuộc tấn công của các lực lượng thù địch” là một phản ứng hoàn toàn có thể dự đoán được đối với các mối đe dọa của Nam Hàn nhắm vào các nhà lãnh đạo Bắc Hàn.

Chắc chắn, hệ thống ba trục đã mang lại cho Nam Hàn khả năng tác chiến thông thường mà hầu như tất cả các quân đội hiện đại đều thèm muốn. Giờ đây, nó sở hữu chiều sâu đạn dược đáng kể và một loạt các hệ thống vũ khí được liên kết với các hệ thống chỉ huy và kiểm soát tiên tiến cho phép thực hiện các cuộc tấn công cấp chiến lược, chiến dịch và chiến thuật chống lại Bắc Hàn. Do đó, từ góc độ thông thường, những gì Nam Hàn đã xây dựng có tiềm năng răn đe đáng kể.

Hơn nữa, trong bất kỳ kịch bản nào trên bán đảo liên quan đến việc sử dụng vũ khí nguyên tử, rất khó có khả năng việc sử dụng vũ khí thông thường và vũ khí nguyên tử sẽ bị hạn chế. Khả năng tấn công và phòng thủ hỏa tiễn của Nam Hàn sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc chống lại Bắc Hàn. Do đó, những người ủng hộ chiến lược này cũng có thể lập luận một cách chính đáng rằng nó có thể tạo ra sự không chắc chắn trong giới lãnh đạo Bắc Hàn và góp phần hạn chế thiệt hại, từ đó thay đổi phép tính rủi ro ở Bình Nhưỡng. Tuy nhiên, chiến lược này không mang lại sự ổn định răn đe trên bán đảo.

Những lựa chọn tồi tệ khác: theo đuổi nguyên tử hay hy vọng giải giáp

Những thách thức mà chiến lược phản công thông thường phải đối mặt dường như được thừa nhận một cách ngầm hiểu, nếu không muốn nói là công khai, ở Seoul. Trong giới tinh hoa Nam Hàn, nhiều người hiện nay ủng hộ việc tăng cường tiềm lực nguyên tử, hoặc tăng cường khả năng của đất nước họ để có được vũ khí nguyên tử một cách nhanh chóng nhưng không chế tạo chúng. Nam Hàn có một ngành công nghiệp nguyên tử tiên tiến và các phương tiện vận chuyển tinh vi nhưng thiếu khả năng làm giàu và tái chế cần thiết để sản xuất vật liệu phân hạch cho vũ khí nguyên tử. Một thách thức của cách tiếp cận này, như Lami Kim gần đây đã nhấn mạnh, là việc công khai kêu gọi tiềm lực nguyên tử mạnh mẽ hơn sẽ làm giảm khả năng Washington chấp thuận nó. Hơn nữa, mặc dù hữu ích như một chính sách bảo hiểm, nhưng việc phòng ngừa rủi ro không giải quyết được những thách thức răn đe trước mắt, vì việc chế tạo vũ khí nguyên tử sẽ mất thời gian, ngay cả khi Nam Hàn sở hữu công nghệ làm giàu và tái chế.

Những lời kêu gọi một cuộc bứt phá toàn diện và tự phát triển vũ khí nguyên tử cũng trở nên mạnh mẽ hơn. Trong công chúng, sự ủng hộ đối với vũ khí nguyên tử luôn ở mức trung bình trên 70% trong nhiều năm. Tuy nhiên, sự bứt phá nguyên tử vẫn đầy rẫy nguy hiểm và do đó là một lựa chọn không hấp dẫn, điều mà giới tinh hoa Nam Hàn hiện nay dường như thừa nhận. Nam Hàn sẽ có nguy cơ bị quốc tế phản đối, bị các đối tác thương mại quan trọng (bao gồm cả Mỹ và Trung Quốc) trừng phạt và khiến liên minh tan vỡ. Hơn nữa, trong khoảng thời gian giữa quyết định bứt phá và tiến hành trang bị, nước này có khả năng dễ bị Bắc Hàn tấn công phủ đầu.

Một cách tiếp cận khác sẽ là khôi phục các sáng kiến ngoại giao được chính quyền Nam Hàn trước đây ủng hộ. Chắc chắn, việc xoa dịu căng thẳng giữa hai miền Triều Tiên có thể đáng giá và có thể làm giảm khả năng xung đột vũ trang. Tuy nhiên, lập trường của Bắc Hàn đã cứng rắn hơn đáng kể trong những năm gần đây. Vào tháng Một năm 2024, Kim Jong-un tuyên bố rằng sự chia cắt giữa Bắc Hàn và Nam Hàn là vĩnh viễn và Nam Hàn là kẻ thù chính. Các thỏa thuận quân sự nhằm giảm thiểu các điểm nóng tiềm ẩn cũng đã bị hủy bỏ. Trong ngắn hạn, rất khó có khả năng Bắc Hàn sẽ tiếp thu các đề nghị ngoại giao từ Nam Hàn hoặc Washington. Ngay cả chính quyền Moon Jae-in, người đã nói chuyện nhẹ nhàng hơn nhiều về Bắc Hàn, vẫn tìm cách mang theo một cây gậy lớn, điều mà Bắc Hàn tất nhiên đã nhận thấy.

Hy vọng về giải giáp dường như cũng phi thực tế không kém, nếu không muốn nói là phi thực tế hơn nhiều. Bắc Hàn đã báo hiệu rõ ràng rằng họ là một quốc gia nguyên tử. Nam Hàn, Mỹ và phần còn lại của thế giới càng chính thức từ chối chấp nhận thực tế này và khăng khăng đòi giải giáp, dần dần hoặc bằng cách khác, như một điều kiện để cải thiện quan hệ, thì tình trạng bế tắc này sẽ càng kéo dài.

Phụ thuộc trở lại vào Mỹ

Việc Nam Hàn hiện đang tìm kiếm sự hợp tác chiến lược chặt chẽ hơn với Mỹ, bao gồm cả việc dựa vào sự răn đe mở rộng trong các tuyên bố chính trị và tín hiệu, phản ánh những thiếu sót của các lựa chọn chiến lược khác của họ. Bằng cách liên tục thiết kế xung quanh khả năng của Nam Hàn, Bắc Hàn đã buộc Seoul phải giảm bớt sự chú trọng vào việc tạo ra khả năng phản công có thể hoạt động với sự hỗ trợ ít hơn hoặc không có sự hỗ trợ của Mỹ.

Nhóm tham vấn nguyên tử, được công bố trong Tuyên bố Washington, cung cấp một khuôn khổ bao gồm lập kế hoạch, tập trận và tham vấn cho cái mà bây giờ được gọi là “hợp nhất vũ khí thông thường và nguyên tử” giữa Mỹ và Nam Hàn. Tất nhiên, khả năng phản công thông thường của Nam Hàn có thể đóng góp vào việc mở rộng khả năng răn đe. Tuy nhiên, không rõ điều này sẽ thay đổi phép tính răn đe ở Bình Nhưỡng như thế nào. Các khái niệm chiến lược tương đối mới về phản công thông thường và tích hợp thông thường- nguyên tử sẽ không giảm thiểu khả năng mà trong đó tất cả các chủ thể bị mắc kẹt trong vòng lặp răn đe. Về bản chất, sự bảo đảm (an ninh) được liên kết với nhận thức về nhu cầu “tăng cường răn đe” thông qua việc cung cấp hoặc giới thiệu nhiều khả năng hơn tạo ra rủi ro liên tục làm tăng nguy cơ chiến lược trên bán đảo.

Mỹ, vượt trội hơn hẳn Bắc Hàn về vũ khí nguyên tử, tiếp tục tránh cam kết sử dụng vũ khí nguyên tử để đáp trả một cuộc tấn công nguyên tử của Bắc Hàn. Do đó, về cơ bản, ngoại trừ một trường hợp ngoại lệ, không có gì thay đổi về quan hệ nguyên tử giữa Bắc Hàn và Mỹ. Ngoại lệ duy nhất là khả năng Bắc Hàn tấn công vào đất liền Mỹ bằng vũ khí nguyên tử.

Các thông điệp lẫn lộn liên tiếp từ chính quyền Yoon Suk-yeol liên quan đến mong muốn nguyên tử của Nam Hàn cho thấy rằng Nhóm Tham vấn Nguyên tử vẫn chưa xoa dịu hoàn toàn những nghi ngờ ở Seoul. Các hoạt động quân sự cấp cao như chuyến thăm của tàu ngầm mang tên lửa nguyên tử của Mỹ tới Busan vào tháng Bảy năm 2023 cũng vậy. Điều này dẫn đến khả năng là với mỗi bước tiến của Bắc Hàn trong khả năng tên lửa và nguyên tử, Mỹ sẽ phải đối mặt với việc Nam Hàn gia tăng các yêu cầu về các biện pháp bảo đảm với vũ khí nguyên tử. Các biện pháp này có thể bao gồm cho phép Nam Hàn xây dựng tiềm lực nguyên tử, cam kết đáp trả nguyên tử nếu Bắc Hàn sử dụng vũ khí nguyên tử, khai triển các khí tài chiến lược trên Bán đảo Bắc Hàn hoặc bố trí vũ khí nguyên tử của Mỹ trên lãnh thổ Nam Hàn.

Mặc dù chính quyền Mỹ hiện tại miễn cưỡng đi theo bất kỳ con đường nào trong số này, nhưng những lời kêu gọi thay đổi chính sách có thể sẽ chỉ gia tăng trong tương lai. Tổng thống Mỹ tiếp theo sẽ phải đối mặt với thách thức quản lý liên minh khi đối mặt với một đối thủ khó trị.

Quản lý liên minh

Nếu không có một sự thay đổi chiến lược lớn, chính quyền tiếp theo cũng sẽ phải xem xét mức độ mà họ tìm cách hỗ trợ chiến lược phản công thông thường của Nam Hàn. Về bản chất, Washington có hai lựa chọn rộng.

Lựa chọn đầu tiên là Washington duy trì hiện trạng. Với sự phát triển không ngừng của khả năng vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn, điều này có thể sẽ tiếp nối mức độ trì trệ chính sách hiện tại, nơi Nam Hàn dần dần được cung cấp hoặc cho phép phát triển khả năng chiến lược ngày càng lớn hơn. Việc tiếp tục đầu tư như vậy sẽ không giúp tăng cường sự ổn định răn đe trên bán đảo.

Lựa chọn thứ hai là ít chú ý hơn đến các yêu cầu của Nam Hàn về việc cung cấp năng lực lớn hơn trong khi tiếp tục duy trì khả năng răn đe mở rộng. Do Seoul phụ thuộc vào Mỹ về nhiều loại năng lực, con đường chính sách này có thể có lợi ích, chẳng hạn như giảm bớt áp lực chạy đua vũ trang trên bán đảo. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra những rủi ro lâu dài hơn. Nếu Mỹ bị coi là phớt lờ những lo ngại an ninh chính đáng của Nam Hàn, thì họ có nguy cơ làm tổn hại mối quan hệ vốn rất quan trọng trong cuộc cạnh tranh của Mỹ với Trung Quốc.

Chắc chắn, sự khác biệt giữa hai lựa chọn này là nằm ở mức độ. Nhiều khả năng, chính quyền Mỹ trong tương lai sẽ cố gắng kết nối và hỗ trợ một số hoạt động trang bị của Nam Hàn c, đồng thời kìm hãm hoạt động này trong các trường hợp khác. Tuy nhiên, các cơ quan hoạch định chính sách của Mỹ nên lưu ý rằng việc Nam Hàn theo đuổi không ngừng khả năng phản công thông thường có những rủi ro. Nên tránh chính sách vô ích liên quan tới việc theo đuổi khả năng vượt trội hơn Bắc Hàn. Một Bắc Hàn có vũ khí nguyên tử không thể bị xóa bỏ, và các cơ quan hoạch định chính sách ở cả Washington và Seoul nên ưu tiên duy trì sự ổn định chiến lược.

Khả năng phản công thông thường?

Những thách thức phát sinh từ chiến lược phản công thông thường của Nam Hàn mang đến bài học cho các chủ thể khác, bao gồm cả Nhật Bản. Mặc dù việc Nhật Bản theo đuổi cái mà họ gọi là khả năng “phản công” vẫn chưa tiến xa như Nam Hàn, nhưng họ đang có được một số lựa chọn tấn công tầm xa mới, bao gồm Tomahawk và tên lửa hành trình do trong nước sản xuất. Mặc dù khả năng “phản công” được chỉ định cho các cuộc tấn công tầm xa chống lại kẻ thù xâm lược Nhật Bản hoặc vùng lãnh hải của họ, nhưng một số vũ khí mà Nhật Bản đang sở hữu được cũng có thể được sử dụng để tấn công phủ đầu Bắc Hàn (hoặc thậm chí một số vùng của Trung Quốc). Các chuyên viên phân tích đã kêu gọi Nam Hàn và Nhật Bản phối hợp và trên thực tế tạo ra một chiến lược phản công phủ đầu chung.

Tương tự như trường hợp của Nam Hàn, việc Nhật Bản phát triển khả năng tấn công tầm xa có ý nghĩa nổi bật từ góc độ răn đe và tác chiến trong bối cảnh thông thường. Có thể hiểu rằng Nhật Bản đang từ bỏ các hạn chế trước đây đối với các lựa chọn tấn công tầm xa. Tuy nhiên, bất kể ý định của Nhật Bản là gì, việc xây dựng lại khả năng tấn công tầm xa khi được liên kết với các mối đe dọa nguyên tử có thể tạo ra một số rủi ro đối với sự ổn định chiến lược giống như những rủi ro do các chương trình của Nam Hàn tạo ra. Nó sẽ tác động đến lập trường của các đối thủ của Nhật Bản và có thể tạo ra những rủi ro leo thang mới. Thật vậy, các quan chức chiến lược Trung Quốc cũng lo ngại về khả năng tấn công chính xác thông thường của cả Mỹ và các đồng minh. Quan trọng nhất, trong bối cảnh này, việc Nhật Bản sở hữu khả năng tấn công chính xác thông thường khó có thể ngăn cản Bắc Hàn hoặc Trung Quốc sử dụng vũ khí nguyên tử nếu các nhà lãnh đạo ở những quốc gia đó không thấy lựa chọn nào khác.

Thật không may, quá trình phát triển hỏa tiễn và nguyên tử ở Á châu  sẽ cực kỳ khó khăn để ngăn chặn. Tuy nhiên, việc liên kết rõ ràng khả năng chính xác thông thường với khả năng răn đe nguyên tử ngày càng có vẻ là một đề xuất thua cuộc – và là một công thức cho áp lực chạy đua vũ trang ngày càng tồi tệ trong khu vực.

Ian Bowers là chuyên viên nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Na Uy và là chuyên viên nghiên cứu phụ trợ cho Dự án Nguyên tử Oslo. Henrik Stålhane Hiim là phó giáo sư tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Na Uy. Ông nghiên cứu về chiến lược nguyên tử, kiểm soát vũ khí và an ninh ở Đông Á.

(nghiencuuquocte.org)