​

(Ảnh minh diễn trong bản tin của RFI)

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 30/10/2025, bất ngờ thông báo khởi động lại các chương trình thử nghiệm nguyên tử. Trước đó vài ngày, tổng thống Nga Vladimir Putin loan báo thử nghiệm thành công hỏa tiễn hành trình phóng bằng năng lượng nguyên tử. Trung Quốc, trong vòng năm năm qua, âm thầm tăng gấp đôi số đầu đạn nguyên tử từ 300 lên thành 600. Việc các đại cường nguyên tử hàng đầu phô trương sức mạnh làm dấy lên nỗi lo về sự trở lại của việc phổ biến loại vũ khí hủy diệt nguy hiểm.

Mười sáu năm, sau phát biểu nổi tiếng của cựu tổng thống Barack Obama cam kết về « một thế giới không vũ khí nguyên tử » tại Praha vào tháng 4/2009, thế giới đang chứng kiến sự trở lại mạnh mẽ của cuộc chạy đua tái vũ trang nguyên tử dưới sự « dẫn dắt » của ba đại cường nguyên tử. Và chiến tranh Ukraine, được cho là giữ một vai trò lớn trong việc thúc đẩy sự trở lại đáng lo lắng này, có nguy cơ làm đổ vỡ nền tảng cơ chế không phổ biến nguyên tử: Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Nguyên tử (TNP).

Kể từ năm 2014, sau khi chiếm và cho sáp nhập bán đảo Crimée, tổng thống Nga Vladimir Putin không ngừng xử dụng con bài « nguyên tử » như một loại « vũ khí tâm lý » nhằm răn đe và ngăn cản mọi nỗ lực của Tây phương hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Áp lực tâm lý còn gia tăng một nấc khi Nga thông báo hôm Chủ Nhật, 26/10, thử nghiệm thành công hỏa tiễn hành trình Burevestnik, và hai hôm sau là ngư lôi, tất cả đều được phóng bằng năng lượng nguyên tử.

Nhưng có lẽ chỉ dấu rõ nét nhất cho thấy cuộc đua nguyên tử đã khởi động lại là việc tổng thống Nga, ngày 27/10/2025, ký đạo luật chính thức chấm dứt thỏa thuận tái chế biến chất plutonium ký kết với Mỹ vào năm 2000, từng được sửa đổi vào năm 2010. Trên thực tế, văn bản này đã trở nên lỗi thời từ năm 2016, sau khi ông Putin ban hành sắc lệnh đình chỉ tham gia vào thỏa thuận trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Nga xuống cấp.

Theo giải thích của AFP, thỏa thuận này là nhằm khuyến khích mỗi bên tái chế biến 34 tấn chất plutonium cất trữ từ thời Chiến Tranh Lạnh, thành các thanh nhiên liệu có thể xử dụng cho năng lượng nguyên tử dân sự. Giới chức Mỹ thời bấy giờ ước tính rằng thỏa thuận này có thể giúp tiêu hủy một loại nguyên liệu cần thiết để sản xuất tương đương với khoảng 17 ngàn loại võ khí nguyên tử. Việc ông Putin ký đạo luật này, vốn dĩ đã được thông qua vào tháng 10/2025, là một động thái chính thức rút Nga khỏi thỏa thuận.

Trong bối cảnh này, việc Hoa Kỳ thông báo khởi động lại chương trình thử nghiệm nguyên tử cũng là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, hoàn cảnh địa chính trị hiện nay khác xa với thời Chiến Tranh Lạnh. Ngoài sự đối đầu giữa ba nước có trang bị võ khí nguyên tử, môi trường an ninh xuống cấp đang đẩy nhiều nước xem xét phương cách tốt nhất để tự vệ : Tự trang bị võ khí nguyên tử.

Theo Le Figaro, nguyện vọng này càng trở nên cấp thiết khi nhiều nước được cho là ở ngưỡng nguyên tử như Nhật Bổn, Nam Hàn, Ả Rập Saudi, Thổ Nhĩ Kỳ, hay Ba Lan không quên những bài học lịch sử « nhãn tiền » từ Irap (Y Lạp Khắc) thời Saddam Hussein hay Libya của Kadhafi để lại. Đây cũng chính là điều mà Bắc Hàn của Kim Jong Un đã từ chối từ bỏ võ khí nguyên tử.

Trong một động thái tự tin hơn bao giờ hết, Bình Nhưỡng gần đây tuyên bố, mọi nỗ lực đàm phán với Hoa Thịnh Đốn phải được bắt đầu từ việc Hoa Kỳ phải công nhận vị thế cường quốc nguyên tử « vĩnh viễn » của Bắc Hàn.

Trả lời RFI Tiếng Việt ngày 21/10/2025, giảng viên Laurent Gédéon, chuyên gia về Đông Bắc Á, trường đại học sư phạm Lyon, cảnh báo, với những động thái này, thế giới có nguy cơ « chuyển từ một trật tự nguyên tử do một vài cường quốc kiểm soát sang một hệ thống đa cực bất ổn nhiều hơn, thậm chí hỗn loạn, qua việc nhiều quốc gia sẽ tìm cách bù đắp thế yếu kém của mình bằng cách sở hữu vũ khí nguyên tử. Như vậy chúng ta sẽ có hiện tượng gọi là phổ biến nguyên tử n theo chiều ngang, tức là có nhiều quốc gia nguyên tử mới, và một sự phổ biến theo chiều dọc, nghĩa là hiện đại hóa các kho võ khí nguyên tử hiện có. »

(Huy Lê - Theo  RFI)