(Ảnh: nghiencuuquocte.org)
Nguồn: Christian Davies, “The ‘quiet’ crisis brewing between the US and South Korea,” Financial Times.
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng (nghiencuuquocte.org)
Căng thẳng thương mại đang gia tăng, liên minh quân sự đang chịu áp lực, và chánh trị nội bộ Nam Hàn (Đại Hàn) đang rối ren. Liệu Seoul có thể đàm phán để thoát khỏi tình hình này không?
Tháng này, Nam Hàn và Mỹ đã tổ chức cuộc tập trận hải quân chung mới nhất. Các khu trục hạm và phi cơ tuần tra đã diễn tập ứng phó với các cuộc xâm nhập tiềm tàng của drone và lực lượng đặc nhiệm Bắc Hàn qua biên giới trên biển.
Chỉ huy hải quân Nam Hàn Ryu Yoon-sang tuyên bố, “Với sức mạnh áp đảo của hạm đội liên hợp Hàn-Mỹ, chúng tôi sẽ mạnh mẽ đáp trả bất kỳ hành động khiêu khích nào của kẻ thù.”
Tuy nhiên, đằng sau những tuyên bố chung chung về quyết tâm này, giới chuyên gia đã chỉ ra một loạt các cuộc khủng hoảng tiềm tàng đang nhen nhóm trong quan hệ Mỹ-Hàn. Bất chấp liên minh kéo dài hàng thập niên, hai bên đang đứng trước nguy cơ bất đồng về các vấn đề nhạy cảm như thương mại, an ninh khu vực, và mối đe dọa nguyên tử ngày càng tăng từ Bắc Hàn.
Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố mức thuế “đối ứng” 25% đối với hàng nhập cảng từ Nam Hàn, các viên chức Seoul đã bị sốc. Họ lầm tưởng rằng một hiệp định thương mại tự do toàn diện, lâu đời, mà trong đó Nam Hàn trên thực tế không đánh thuế đối với hàng hóa của Mỹ, sẽ giúp họ có vị thế khác biệt.
Các cơ quan hoạch định chánh sách ở Seoul cũng lo ngại rằng việc Mỹ quá tập trung vào sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ khiến Washington bỏ bê những nỗ lực răn đe Bình Nhưỡng, đồng thời gây sức ép buộc Nam Hàn phải có lập trường đối đầu hơn với Bắc Kinh.
Đúng là nhiều nỗi sợ trong nhóm này phản ánh những căng thẳng kéo dài, nhưng chúng đã trở nên trầm trọng hơn khi Trump trở lại nắm quyền. Những lời tuyên bố ngưỡng mộ lãnh tụ độc tài Bắc Hàn Kim Jong Un của Tổng thống Mỹ là hoàn toàn trái ngược với thái độ khinh thường của ông dành cho Nam Hàn.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Trump từng đe dọa rút khỏi Hiệp định Thương mại Tự do Hàn-Mỹ (KORUS) có hiệu lực từ năm 2012, và rút quân đội Mỹ khỏi bán đảo Bắc Hàn sau một tranh chấp về chia sẻ chi phí. Việc Nam Hàn có thặng dư thương mại kỷ lục với Mỹ chỉ đổ thêm dầu vào lửa.
.jpg)
Một ứng viên cánh tả đang dẫn đầu cuộc đua để trở thành tổng thống tiếp theo của Nam Hàn. Biểu đồ mô tả ý định bỏ phiếu (%). Các điểm đại diện cho các cuộc thăm dò cá nhân, các đường đại diện cho trung bình với trọng số theo thời gian. Nguồn: Financial Times, dữ liệu thăm dò mới nhất ngày 21/05/2025.
Kể từ khi trở lại nhiệm sở vào tháng Một năm nay, Trump đã tuyên bố ý định nối lại đàm phán với Kim, làm dấy lên lo ngại của Nam Hàn về một thỏa thuận giữa Washington và Bình Nhưỡng mà không có sự tham gia của Seoul, một thỏa thuận có thể khiến Nam Hàn dễ bị tổn thương hơn trước trò ‘tống tiền’ nguyên tử của Bắc Hàn.
Nỗi lo của Nam Hàn lại càng chồng chất do nền kinh tế yếu kém và tình trạng bất ổn chánh trị trong nước. Ngay từ trước vụ tuyên bố thiết quân luật không thành công của cựu Tổng thống Yoon Suk Yeol hồi tháng Mười hai, tăng trưởng của nền kinh tế lớn thứ tư châu Á đã chững lại do nhu cầu nội địa yếu kéo dài và sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ Trung Quốc.
Năng lực ứng phó của Seoul trước những thách thức ngày càng leo thang này đã bị suy yếu do cuộc khủng hoảng chánh trị kéo dài sau thảm họa thiết quân luật.
Yoon vừa bị Tòa án Hiến pháp Nam Hàn phế truất vào tháng Tư, và sang tháng này, cả quyền tổng thống Han Duck-soo và Bộ trưởng Tài chánh Choi Sang-mok đều từ chức chỉ trong vài giờ. Điều đó đã khiến đất nước rơi vào tay một chánh quyền yếu kém do Bộ trưởng Giáo dục đứng đầu, cho đến khi cuộc bầu cử tổng thống mới được tổ chức vào tuần tới.
Ứng viên hàng đầu, lãnh đạo phe đối lập cánh tả Lee Jae-myung, trước đây từng mô tả Mỹ là một “lực lượng chiếm đóng,” và gần đây hơn đã ủng hộ Nam Hàn có lập trường hòa giải hơn với Trung Quốc.
Dù Lee hay đối thủ bảo thủ của ông, Kim Moon-soo, giành chiến thắng, thì những cuộc thảo luận vô cùng nhạy cảm đã bị tạm dừng trong những tháng gần đây cũng không thể bị trì hoãn lâu hơn nữa. Và kết quả có thể gây ra những hệ lụy cho các quan hệ kinh tế và an ninh trên khắp Đông Á.
“Liên minh đang trong tình trạng khủng hoảng thầm lặng mà ít người nhận ra,” Victor Cha, cựu viên chức Tòa Bạch Cung và là Giám đốc về Nam Hàn tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) ở Washington, nhận định. “Nhưng… cuộc khủng hoảng này khó có thể thầm lặng trong thời gian dài.”
Theo lời các viên chức ngoại giao tại Seoul, ban đầu, các viên chức Nam Hàn tự tin rằng họ sẽ tránh được những chánh sách thương mại hung hăng tồi tệ nhất của tổng thống Mỹ.
Bên cạnh quan hệ an ninh lâu đời, bắt nguồn từ thời Chiến tranh Bắc – Nam Triều Tiên, và hiệp định thương mại tự do, các công ty Nam Hàn bao gồm hãng sản xuất chip Samsung và gã khổng lồ xe hơi Hyundai còn đang đầu tư hàng chục tỷ đô-la vào các cơ sở sản xuất tại Mỹ.
Nhưng ảo tưởng đó đã bị phá vỡ vào tháng Ba, khi Trump chỉ trích Nam Hàn trong bài phát biểu Thông điệp Liên bang của mình. Tuyên bố sai sự thật rằng quốc gia Đông Á này đã áp thuế “cao gấp bốn lần” đối với Mỹ so với chiều ngược lại – dù theo hiệp định thương mại tự do, con số chính xác thực tế là bằng không ở cả hai bên – Tổng thống Mỹ ám chỉ rằng Seoul đang hưởng lợi một cách không công bằng. “Chúng ta đã hỗ trợ rất nhiều về mặt quân sự và theo nhiều cách khác cho Nam Hàn,” Trump nói. “Hệ thống này không công bằng và chưa bao giờ công bằng với nước Mỹ.”
Kể từ đó, các công ty xuất cảng Nam Hàn đã bị ảnh hưởng bởi quan thuế của Trump đối với thép và xe hơi, trong khi đang chuẩn bị cho các khoản thuế nhắm vào chip, điện thoại thông minh, và dược phẩm. Mức quan thuế “đối ứng” 25% của Trump chỉ bị đình chỉ cho đến tháng Bảy.
Wendy Cutler, cựu viên chức thương mại Mỹ từng giúp đàm phán hiệp ước KORUS và hiện là Phó Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chánh sách Xã hội Á Châu, cho biết: “Các viên chức Nam Hàn vô cùng thất vọng và bàng hoàng trước thực tế là họ phải chịu mức quan thuế cao đến vậy.”
Cutler nói rằng “Nhưng họ là người thực dụng và xét đến liên minh an ninh của hai bên, họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc hợp tác với chánh quyền Mỹ.”
Tuy nhiên, những nỗ lực của Nam Hàn nhằm giải quyết căng thẳng đã bị cản trở nghiêm trọng do tình hình chánh trị bất ổn kéo dài trong nước. Theo một số người có hiểu biết về các cuộc đàm phán đang diễn ra giữa các viên chức Mỹ và Nam Hàn, tháng trước, quyền tổng thống Han đã thúc đẩy một thỏa thuận nhanh chóng để ông có thể trình bày với cử tri Nam Hàn trước khi tự mình ra tranh cử vào tháng Sáu. Các viên chức chánh quyền Trump cũng hy vọng có một thỏa thuận nhanh chóng để làm bằng chứng cho thấy chánh sách kinh tế của Tổng thống Mỹ đang mang lại kết quả nhanh chóng.
Nhưng những hy vọng đó đã bị dập tắt khi rõ ràng là Han không có đủ thẩm quyền chánh trị để đưa ra một thỏa thuận có thể ràng buộc người kế nhiệm được bầu của mình. Khi ông và Choi cùng từ chức, viễn cảnh đó dường như đã chết.
Ngay cả khi các cuộc đàm phán cấp cao được nối lại như dự kiến sau cuộc bầu cử, các chuyên viên quan sát lưu ý rằng chúng vẫn có thể gây tranh cãi.
Các kết quả tiềm năng bao gồm việc Nam Hàn được giảm một phần quan thuế bằng cách thể hiện thiện chí giảm thặng dư thương mại, bao gồm cả việc mua nhiều khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ hơn. Hai nước cũng hy vọng đạt được một thỏa thuận để các công ty đóng tàu Nam Hàn đóng tàu cho Hải quân Mỹ, và Seoul đã bày tỏ sẵn sàng giải quyết các lo lắng của Mỹ về một loạt các rào cản phi quan thuế của Nam Hàn.
.jpg)
Thặng dư thương mại của Nam Hàn với Mỹ đã tăng vọt kể từ đại dịch. Biểu đồ mô tả cán cân thương mại hàng hóa của Nam Hàn với Mỹ (tổng 12 tháng gần nhất, tỷ USD) Nguồn: Thống kê Hướng Thương mại của IMF
Dù vậy, những người hiểu biết về các cuộc đàm phán đều thừa nhận một cách riêng tư rằng các đề xướng đang được thảo luận khó có thể tạo ra tác động đáng kể trong ngắn hạn đến thặng dư thương mại hàng hóa của Nam Hàn với Mỹ, hiện ở mức 55 tỷ đô-la.
Chul Chung, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Kinh tế Nam Hàn, cho rằng thời hạn áp thuế tháng Bảy của Trump là “quá gấp gáp” đối với chánh quyền mới ở Seoul.
“Việc đạt được thỏa thuận quá sớm không phải là một chiến lược tốt, vì nó sẽ tạo ra một chuẩn mực để các nước khác có thể đàm phán một điều gì đó tốt hơn,” Chung nói. “Nhưng nếu chờ đợi quá lâu, chúng ta có thể sẽ không có bất kỳ quyền mặc cả nào.”
Một cựu viên chức cấp cao của chánh phủ Nam Hàn nói, “Từ lâu, chúng tôi đã biết rằng việc phụ thuộc quá mức về kinh tế vào Trung Quốc là một rủi ro. Nhưng giờ đây chúng tôi biết rằng phụ thuộc quá mức vào Mỹ cũng là một rủi ro.”
Đối với nhiều người Nam Hàn, nguy cơ căng thẳng thương mại lan sang liên minh quốc phòng với Mỹ thậm chí còn đáng lo ngại hơn.
Yeo Han-koo, cựu Bộ trưởng Thương mại Nam Hàn, hiện đang làm việc tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington, nhận định: “Quan hệ kinh tế của hai nước chúng ta là vấn đề giàu hay nghèo, nhưng quan hệ an ninh của chúng ta lại là vấn đề sống còn.”
Trump đã công khai liên kết hai vấn đề này khi viết trong một bài đăng trên mạng xã hội vào tháng trước, rằng ông đã thảo luận về “việc thanh toán cho khoản Bảo vệ Quân sự lớn mà chúng ta đang cung cấp cho Nam Hàn” trong một cuộc gọi với quyền tổng thống Han.
“Chúng tôi đang đề cập đến các vấn đề khác không nằm trong Thương mại và Quan thuế, và cũng đang đàm phán chúng. ‘MUA SẮM TRỌN GÓI’ là một quá trình tuyệt vời và hiệu quả!!!” Trump viết.
Trump được cho là sẽ yêu cầu Seoul đóng góp tài chánh lớn hơn cho sự hiện diện của 28.500 quân Mỹ đồn trú trên bán đảo – nước này dự kiến sẽ trả 1,52 nghìn tỷ won (1,19 tỷ USD) vào năm 2026, tăng 8,3% so với mức 1,4 nghìn tỷ won vào năm 2025, trong một thỏa thuận được đàm phán lại ngay trước thềm bầu cử Mỹ. Nhưng điều đáng lo ngại hơn đối với nhiều chuyên gia phân tích là sự khác biệt quan điểm ngày càng lớn về mục đích của quan hệ quốc phòng của họ.
Clint Work, nghiên cứu viên tại Đại học Quốc phòng Mỹ, một viện nghiên cứu liên kết với Ngũ Giác Đài, lưu ý rằng: trong khi Nam Hàn trước nay vẫn nhấn mạnh liên minh phải tập trung vào mối đe dọa từ Bắc Hàn, thì Mỹ ngày càng xem điều này là thứ yếu so với nguy cơ Trung Quốc xâm lược Đài Loan.
Elbridge Colby, hiện là viên chức cấp cao phụ trách giám sát phát triển chánh sách tại Ngũ Giác Đài, đã nói với giới truyền thông Nam Hàn vào tháng Năm năm ngoái, khi chưa tại nhiệm, rằng “Nam Hàn sẽ phải chịu trách nhiệm chính, về cơ bản là trách nhiệm áp đảo, đối với việc tự vệ của mình trước Bắc Hàn vì [Mỹ không] có quân đội có thể đủ sức chiến đấu với Bắc Hàn và sau đó sẵn sàng chiến đấu với Trung Quốc.”
Ông nói thêm: “Sự thật cơ bản là Bắc Hàn không phải mối đe dọa chính đối với Mỹ.”
Điều đó có thể dẫn đến việc Washington tăng cường gây sức ép buộc Seoul đồng ý cho quân đội Mỹ được tái khai triển hoặc luân chuyển đến những nơi khác trong khu vực tùy theo ý muốn của Washington.
“Nam Hàn có hai nỗi sợ lớn: hoặc là họ sẽ bị Mỹ bỏ rơi để một mình đối mặt với Bắc Hàn, hoặc là Mỹ sẽ lôi kéo họ vào một cuộc chiến với Trung Quốc,” Work nói. “Việc Washington chuyển sự chú ý từ Bắc Hàn sang Đài Loan đã chạm đến cả hai điểm nhạy cảm này cùng một lúc.”
Cha của CSIS nhận định “Tôi gần như không thể tưởng tượng được rằng sẽ không có sự điều chỉnh nào đối với tư thế của lực lượng Mỹ tại Nam Hàn, và Mỹ có lẽ sẽ ra thông báo thay vì tham vấn với Nam Hàn về vấn đề này.”
Nói với điều kiện giấu tên, một viên chức Mỹ tại Nam Hàn cho biết chánh sách hiện đang được Ngũ Giác Đài theo đuổi là “100 phần trăm” phù hợp với những phát biểu trước đó của Colby. Họ nói thêm rằng kết quả của các cuộc đàm phán về liên minh, bao gồm cả những cuộc đàm phán về chia sẻ chi phí, sẽ quyết định liệu quân số Mỹ tăng hay giảm – lưu ý rằng duy trì nguyên trạng là “lựa chọn ít có tiềm năng xảy ra nhất.”
Dù điều này có thể khiến bất kỳ ai giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Nam Hàn vào tuần tới cảm thấy không thoải mái, nhưng các chuyên gia phân tích cho rằng căng thẳng có thể trở nên đặc biệt nghiêm trọng trong trường hợp ứng cử viên cánh tả Lee Jae Myung giành chiến thắng, vì ông từng khẳng định rằng Nam Hàn không có lợi ích trực tiếp nào trong kết quả của một cuộc xung đột liên quan đến Đài Loan.
“Chúng ta phải giữ khoảng cách với một tình huống bất ngờ giữa Trung Quốc và Đài Loan, nếu một cuộc khủng hoảng như vậy xảy ra,” Lee nói trong một cuộc tranh luận trên truyền hình tháng này. “Chúng ta có thể hòa thuận với cả Trung Quốc và Đài Loan.”
Work tin rằng chánh quyền của Lee có thể tìm được tiếng nói chung với chánh quyền Trump nếu đề nghị cắt giảm nhẹ quân số Mỹ ở Nam Hàn được trình bày theo hướng Seoul sẽ đảm nhận nhiều trách nhiệm hơn cho vấn đề quốc phòng của mình – điều vốn là mục tiêu của các chánh phủ cánh tả liên tiếp.
.jpg)
Những người biểu tình kêu gọi phế truất Tổng thống Yoon Suk Yeol vào tháng Mười hai. Bất ổn chánh trị kết hợp với nền kinh tế yếu kém đã khiến Seoul gặp bất lợi trong đàm phán với Mỹ © Anthony Wallace/AFP/Getty Images
Tuy nhiên, điều đó có thể sẽ gây ra phản ứng dữ dội từ phe bảo thủ Nam Hàn. Và, theo Work, các thành viên lực lượng quân sự của cả Mỹ và Nam Hàn vẫn nghi ngờ về sự sẵn sàng của lực lượng võ trang Nam Hàn đối với việc đảm nhận vai trò lãnh đạo trong việc đối phó với Bắc Hàn.
Ông chỉ ra rằng nhiều người thuộc phe cánh tả Nam Hàn từ lâu đã lập luận rằng Mỹ duy trì sự hiện diện quân sự trên bán đảo không chỉ vì lợi ích của Nam Hàn, mà còn vì “mục tiêu bá quyền rộng lớn hơn” của riêng họ.
“Điều này góp phần tạo nên cảm giác rằng bạn có thể chống lại người Mỹ một cách quyết liệt, vì họ sẽ không bao giờ thực sự rời đi,” Work giải thích.
“Nhưng nếu đột nhiên bạn nhận ra rằng người Mỹ thực sự sẵn sàng rời đi, điều đó có thể khiến bạn bừng tỉnh.”
Nếu việc Trump tỏ ra ít quan tâm hơn đến răn đe Bắc Hàn bằng quân sự tạo ra tình thế lưỡng nan cho Nam Hàn, thì viễn cảnh ông tái hợp tác ngoại giao với Bình Nhưỡng có thể còn đáng sợ hơn nữa.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Trump đã trở thành Tổng thống Mỹ đương nhiệm đầu tiên gặp một nhà lãnh đạo Bắc Hàn, dù các cuộc đàm phán giữa hai bên cuối cùng đã sụp đổ vào năm 2019.
Kể từ đó, chương trình vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn ngày càng mạnh mẽ hơn. Kim Jong Un cũng trở nên bạo dạn hơn nhờ quan hệ đang phát triển của ông với Tổng thống Nga Vladimir Putin kể từ khi Moscow mở cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine vào năm 2022 – quân đội Bắc Hàn đã được gửi đến để chiến đấu với lực lượng Ukraine – và bởi cam kết đang yếu dần của Nga và Trung Quốc trong việc thực thi lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc đối với Bình Nhưỡng.
Ankit Panda, chuyên gia về võ khí nguyên tử tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế ở Washington, cho biết “Bắc Hàn có năng lực đáng kể hơn, có nhiều đầu đạn nguyên tử hơn, và có thể đe dọa Mỹ và các đồng minh của nước này một cách đáng tin cậy hơn so với khi Trump lần đầu nhậm chức vào năm 2017.” Ngược lại, Nam Hàn không sở hữu vũ khí nguyên tử.
Panda là một trong số ngày càng nhiều chuyên gia quốc phòng tin rằng thay vì tiếp tục khẳng định phi nguyên tử hóa Bắc Hàn là điều kiện tiên quyết cho các cuộc đàm phán ngoại giao có ý nghĩa, Washington và Seoul nên theo đuổi một mục tiêu thực tế hơn – thống nhất về kiểm soát vũ khí và các biện pháp giảm thiểu rủi ro khác với Bình Nhưỡng.
Nhưng cách thức như vậy bị cho là điều cấm kỵ đối với các viên chức Nam Hàn, những người lo ngại điều này sẽ ngầm chấp nhận quyền sở hữu vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn.
Kim Jong Un đang giám sát một vụ thử hỏa tiễn trong tháng này. Chương trình vũ khí nguyên tử của Bắc Hàn đã mạnh hơn nhiều so với lần đầu tiên Trump tại nhiệm © KCNA/Reuters
Chánh quyền Trump hiện đang xem xét lại chánh sách đối với Bắc Hàn. Nhưng trong khi các tuyên bố chánh thức cho đến nay vẫn tái khẳng định cam kết của Mỹ trong việc theo đuổi phi nguyên tử hóa, thì Trump và các viên chức bao gồm cả Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã nhiều lần gọi Bắc Hàn là “cường quốc nguyên tử” – một cụm từ khiến Seoul phải cảnh giác.
Hồi tháng Ba, Trump tuyên bố rằng chánh quyền của ông đã “liên lạc” với Bình Nhưỡng, mô tả Bắc Hàn là “quốc gia nguyên tử lớn” và Kim là “một người rất thông minh.”
Jenny Town, nghiên cứu viên cấp cao tại Trung tâm Stimson ở Washington, cho biết “một trong những kịch bản ác mộng nhất đối với Nam Hàn” sẽ là khi Trump đạt được thỏa thuận với Kim, trong đó Bắc Hàn sẽ dừng hoặc hủy bỏ chương trình hỏa tiễn đạn đạo xuyên lục địa, nhưng vẫn giữ lại hỏa tiễn tầm ngắn và năng lực sản xuất đầu đạn nguyên tử.
Một kết quả như vậy sẽ giảm hoặc loại bỏ năng lực của Bình Nhưỡng đe dọa Mỹ, nhưng đồng thời cho phép họ tiếp tục hoặc tăng cường các mối đe dọa nguyên tử chống lại Nam Hàn.
Town nói, “Nam Hàn lo ngại rằng Washington và Bình Nhưỡng sẽ hoàn toàn loại họ ra khỏi tiến trình này. Họ có lý do chánh đáng để lo ngại, xét đến việc cả Trump và Kim đều có vẻ ít quan tâm đến việc tham vấn họ hơn so với lần trước.”
Cha của CSIS nói rằng, nếu điều này xảy ra, nhu cầu ngày càng tăng của Nam Hàn về việc sở hữu vũ khí nguyên tử của riêng mình có thể trở nên không thể ngăn cản – một kịch bản sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng an ninh rộng lớn trên khắp Á châu và xa hơn nữa.
Ông nói, “Nó sẽ không còn là một cuộc tranh luận nữa.”
