.png)
Anadolu via Getty Images
Tác giả, Anthony Zurcher ; James FitzGerald
Vai trò, Phóng viên Bắc Mỹ
BBC News
HOA KỲ - Kinh phí cho chánh phủ Hoa Kỳ sẽ bị cắt vào cuối ngày 30/9 (giờ Mỹ) trừ khi Đảng Cộng hòa của Tổng thống Donald Trump có thể đồng ý với Đảng Dân chủ đối lập về cách thức tiến hành dự luật chi tiêu.
Điều đó có thể khiến một số - nhưng không phải tất cả - các dịch vụ của chánh phủ Hoa Kỳ phải tạm dừng hoạt động.
Mặc dù xung đột về ngân sách là chuyện thường thấy trong chánh trị Hoa Kỳ, nhưng cuộc chiến chi tiêu cụ thể này đặc biệt căng thẳng, vì ông Trump đã dành chín tháng qua để mạnh tay cắt giảm quy mô của chánh phủ liên bang.
Tại sao chánh phủ Hoa Kỳ có thể đóng cửa?
Nói một cách dễ hiểu: Bất kỳ sự đóng cửa nào cũng sẽ là kết quả của việc hai đảng không thể thống nhất và thông qua dự luật cung cấp kinh phí cho các dịch vụ của chánh phủ cho đến tháng 10/2025 và sau đó.
Đảng Cộng hòa hiện kiểm soát cả hai viện của Quốc hội Mỹ, nhưng tại Thượng viện – tức là viện trên – họ lại thiếu số phiếu cần thiết để thông qua một dự luật chi tiêu: cụ thể là thiếu ngưỡng 60 phiếu thuận cần có.
Do đó, Đảng Dân chủ có một số lợi thế trong trường hợp này. Họ từ chối ủng hộ một dự luật do Đảng Cộng hòa đưa ra mà họ cho rằng sẽ khiến người Mỹ khó chi trả cho dịch vụ chăm sóc sức khỏe hơn, và họ chủ yếu đưa ra lập trường này để thúc đẩy các mục tiêu chánh sách chăm sóc sức khỏe của mình.
Họ kêu gọi gia hạn các khoản tín dụng thuế giúp bảo hiểm y tế rẻ hơn cho hàng triệu người Mỹ - vốn sắp hết hạn - và đảo ngược các khoản cắt giảm Medicaid mà ông Trump đã thực hiện.
Họ cũng phản đối đề xuất cắt giảm chi tiêu cho Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) và Viện Y tế Quốc gia (NIH).
Một dự luật tạm thời đã được thông qua trước đó tại Hạ viện, hoặc viện dưới, nhưng vẫn chưa được Thượng viện thông qua.
Khi nào thì việc đóng cửa sẽ diễn ra?
Nếu không đạt được thỏa thuận nào, vào lúc 00:01 EDT ngày 1/10 (11 giờ giờ Việt Nam), Hoa Kỳ sẽ phải đóng cửa chánh phủ lần đầu tiên sau gần bảy năm.
Lần gần nhất chánh phủ đóng cửa là vào cuối năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Cả hai bên đều đang nỗ lực hết sức để tránh lặp lại tình trạng này.
Lần đầu tiên kể từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump sẽ gặp cả bốn nhà lãnh đạo quốc hội vào ngày 29/9 - tức là các đảng viên Dân chủ hàng đầu tại Hạ viện và Thượng viện cũng như các đối tác Cộng hòa của họ.
Nhưng ông Trump đã làm giảm kỳ vọng về một thỏa thuận khi nói với CBS News, đối tác của BBC tại Hoa Kỳ: "Tôi không biết chúng ta sẽ giải quyết vấn đề này như thế nào."
Khả năng chánh phủ ngừng hoạt động là bao nhiêu?
Vào thời điểm này, tình huống chánh phủ phải đóng cửa có vẻ rất cao.
Về phía Đảng Cộng hòa, các quan chức chánh quyền ông Trump cho đến nay vẫn chưa sẵn sàng đưa ra bất kỳ nhượng bộ thực chất nào.
Họ dường như tin rằng Đảng Dân chủ, với tư cách là bên đưa ra yêu cầu để đổi lấy việc duy trì hoạt động của chánh phủ, sẽ phải chịu trách nhiệm lớn nhất trước công chúng - như họ đã từng làm trong một số lần đóng cửa chánh phủ trước đây.
Trong khi đó, Đảng Dân chủ tin rằng nỗ lực của họ nhằm duy trì trợ cấp bảo hiểm y tế đang được nhiều người ủng hộ.
Hơn nữa, các lãnh đạo quốc hội của họ đã chọc giận các nhà hoạt động cánh tả vì đã nhượng bộ trong cuộc tranh cãi ngân sách gần đây nhất hồi tháng Ba.
Nhiều đảng viên Dân chủ đang nóng lòng muốn có một cuộc chiến lớn hơn lần này – và việc cấp ngân sách cho chánh phủ là một trong những lĩnh vực hiếm hoi mà đảng của họ có một vài lợi thế trong đó.
Mối đe dọa lần này có gì khác biệt?
Điều nổi bật trong sự bế tắc hiện tại này là lập trường của Tòa Bạch Ốc.
Trước đây, việc đóng cửa kéo dài thường bị coi là nguy hiểm về mặt chánh trị, gây ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày của cử tri cũng như hình ảnh của các nhà lập pháp và Tổng thống.
Nhưng lần này, chánh quyền ông Trump dường như sẵn sàng đóng cửa phần lớn chánh phủ Hoa Kỳ trong một thời gian dài. Trên thực tế, các quan chức đã đe dọa sẽ xử dụng việc đóng cửa để xác định những nhân viên "không quan trọng" có thể bị sa thải luôn.
Ngoài ra, sau những lần đóng cửa trước, phần lớn hoạt động của chánh phủ đã trở lại bình thường, với số lượng nhân viên và mức chi tiêu phần lớn trở lại mức trước đó, sau khi tình trạng bế tắc được giải quyết.
Tuy nhiên, trong chín tháng qua, chánh quyền ông Trump đã cắt giảm chi tiêu và đẩy người lao động đến bờ vực thất nghiệp, thử thách giới hạn quyền lực của tổng thống.
Việc đóng cửa chánh phủ có thể cho phép chánh quyền đẩy nhanh các đợt cắt giảm với quy mô lớn.
Việc đóng cửa sẽ gây ra những tác động gì?
Không phải toàn bộ chánh phủ sẽ đóng cửa nếu Quốc hội không thông qua dự luật chi tiêu.
Các hoạt động bảo vệ biên giới, chăm sóc y tế tại bệnh viện, thực thi pháp luật và kiểm soát không lưu dự kiến sẽ tiếp tục diễn ra trong thời gian ngừng hoạt động.
Trong khi séc An sinh xã hội và Medicare vẫn được gửi đi, việc xác minh quyền lợi và phát hành thẻ có thể bị dừng lại.
Nhìn chung, trong thời gian đóng cửa, những người lao động thiết yếu vẫn tiếp tục làm việc bình thường - một số người tạm thời không được trả lương - nhưng những nhân viên chánh phủ được coi là không thiết yếu sẽ tạm thời được nghỉ không lương. Trước đây, những người lao động này được trả lương theo hình thức truy lĩnh.
Điều đó có nghĩa là các dịch vụ như chương trình hỗ trợ thực phẩm, trường mẫu giáo do liên bang chi trả, việc cấp các khoản vay cho sinh viên, thanh tra thực phẩm và hoạt động tại các công viên quốc gia dự kiến sẽ bị cắt giảm hoặc đóng cửa.
Ngoài ra, có thể xảy ra tình trạng chậm trễ trong việc đi lại nếu tình trạng bế tắc kéo dài và những lao động không được trả lương ngừng làm việc, đồng thời việc đóng cửa kéo dài cũng có thể gây ra những tác động thứ cấp đến nền kinh tế Hoa Kỳ.
Việc đóng cửa chánh phủ có thường xuyên diễn ra không?
Việc này tương đối phổ biến trong vòng 50 năm qua.
Có ba lần chánh phủ đóng cửa trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, bao gồm lần đóng cửa dài nhất trong lịch sử là 36 ngày, kết thúc vào tháng 1/2019. Lần đóng cửa đó xảy ra do bất đồng về việc chi trả cho bức tường biên giới Mexico.
Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) ước tính rằng nó đã làm giảm sản lượng kinh tế khoảng 11 tỷ đô-la, bao gồm 3 tỷ đô-la không bao giờ lấy lại được.
Cựu Tổng thống Cộng hòa Ronald Reagan đã trải qua tám lần chánh phủ Mỹ phải đóng cửa trong thập niên 1980 – dù tất cả đều tương đối ngắn.
Những lần đóng cửa chánh phủ do tranh chấp ngân sách gần như là hiện tượng đặc thù của chánh trị Mỹ.
Theo hệ thống chánh trị của Mỹ, các nhánh quyền lực khác nhau phải đạt được thỏa thuận về kế hoạch chi tiêu trước khi kế hoạch đó trở thành luật.
Ở hầu hết các quốc gia khác, việc bỏ phiếu thông qua ngân sách đồng nghĩa với một cuộc bỏ phiếu tín nhiệm đối với chánh phủ.
Nhưng tại Mỹ, do các nhánh quyền lực có vị thế ngang nhau và thường rơi vào chia rẽ, điều này lại không đúng.
