Getty Images

BBC tới tiền tuyến cuộc đối đầu đầy căng thẳng của châu Âu với cái gọi là 'hạm đội bóng tối' của Nga

 

Tác giả, Jessica Parker

Vai trò, Phóng viên tại Berlin của BBC

Tác giả, Ned Davies

Vai trò, BBC Verify

 

Biển Baltic

 

19 tháng 11 2025

 

 

Ngoài khơi vùng Baltic phía tây, một sĩ quan tuần duyên gọi radio đến một tàu chở dầu bị cấm vận đang ở gần đó.

 

"Đây là Tuần duyên Thụy Điển… Các anh có đồng ý trả lời vài câu hỏi không? Hết."

 

Qua làn sóng nhiễm đầy tạp âm, những câu trả lời từ một thành viên thủy thủ đoàn hầu như rất khó nghe khi người này liệt kê các thông tin bảo hiểm của tàu, quốc tịch treo cờ và địa điểm cập cảng gần nhất – Suez, Ai Cập.

 

"Tôi nghĩ con tàu này sắp đi lên Nga lấy dầu", điều tra viên Thụy Điển Jonatan Tholin nói.

 

Đây là tiền tuyến trong cuộc đối đầu đầy bất an giữa châu Âu với "hạm đội bóng tối" của Nga - thuật ngữ dành cho hàng trăm tàu chở dầu được sử dụng để lách trần giá áp lên xuất khẩu dầu Nga.

 

Sau khi Điện Kremlin phát động cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine, nhiều nước phương Tây đã áp đặt trừng phạt lên ngành năng lượng của Nga.

 

Moscow bị cáo buộc né tránh lệnh trừng phạt bằng cách vận chuyển dầu trên các tàu cũ kỹ, vốn thường có chủ sở hữu hoặc công ty bảo hiểm mờ ám.

 

Lực lượng tuần duyên và hải quân châu Âu thường xuyên tiếp xúc với các tàu nằm trong "hạm đội bóng tối" của Nga mà họ nghi ngờ đang vận chuyển dầu

 

 

Một số tàu "bóng tối" thậm chí còn bị nghi liên quan tới hoạt động phá hoại dưới biển, phóng thiết bị bay không người lái (drone) trái phép hoặc "giả mạo" dữ liệu định vị.

 

Trên biển, nơi tự do hàng hải là quy tắc vàng, khả năng và mức độ sẵn sàng can thiệp của các quốc gia ven biển đều hạn chế - dù rủi ro họ đối mặt ngày càng tăng.

 

Theo tìm hiểu của BBC, mạng lưới ngày càng lớn các tàu "bóng tối" đang di chuyển mà không mang cờ quốc tịch hợp lệ, khiến những con tàu này trở thành vô quốc tịch và không có bảo hiểm đầy đủ.

 

Đó là xu hướng đáng lo ngại, đặc biệt khi nhiều tàu "thực chất là những khối sắt vụn nổi", theo bà Michelle Wiese Bockmann, nhà phân tích tình báo hàng hải cấp cao tại Windward AI.

 

Nếu xảy ra tai nạn, như một vụ tràn dầu trị giá hàng tỷ USD, "chúc may mắn trong việc tìm được ai chịu trách nhiệm chi trả".

 

Bị các biện pháp trừng phạt kỷ lục và siết chặt giám sát thúc đẩy, số lượng tàu treo cờ giả trên toàn cầu đã tăng hơn gấp đôi trong năm nay lên hơn 450 chiếc, đa số là tàu chở dầu, theo cơ sở dữ liệu của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO).

 

BBC đã theo dõi một con tàu có vẻ như từng hoạt động mà không có cờ hợp lệ.

 

Tư lệnh Hải quân Estonia, Chuẩn đô đốc Ivo Värk, cho biết các tàu này qua lại thường xuyên, đi ngang Estonia để tới những cảng dầu lớn của Nga

 

 

Tư lệnh Hải quân Estonia, Chuẩn Đô đốc Ivo Värk, cho biết họ đã quan sát thấy hàng chục tàu như vậy đi qua trong năm nay, trong khi trước đây chỉ một hoặc hai chiếc.

 

Ông mô tả xu hướng này là đáng báo động. Khi đó, chúng tôi đang trò chuyện trong văn phòng của ông nhìn ra Vịnh Phần Lan - một cửa ngõ hẹp dẫn đến các cảng dầu lớn của Nga như Ust-Luga và Primorsk.

 

Ông nói thêm rằng, chẳng những thế, hành vi đó ngày càng công khai: "Chẳng cần che giấu chút nào cả."

 

Chúng tôi phát hiện tàu chở dầu Unity trên ứng dụng MarineTraffic vào ngày chúng tôi lên con tàu quét mìn Minehunter của Estonia (do Anh đóng). Con tàu này cũng tham gia tuần tra Baltic Sentry của NATO nhằm bảo vệ hạ tầng trọng yếu.

 

Tiến về phía đông, Unity ở cách hơn 100 hải lý nhưng đang tiến về hướng chúng tôi.

 

BBC đã điều tra lịch sử của con tàu này và mang đến một cái nhìn sáng tỏ về cuộc sống bí ẩn của một "tàu bóng tối"

 

Dữ liệu theo dõi cho thấy Unity đã bốn lần đi qua eo biển Manche trong 12 tháng qua, trong đó có các hành trình giữa các cảng của Nga và Ấn Độ - khách hàng dầu mỏ chủ chốt không tham gia cơ chế trần giá.

 

Tàu được đóng năm 2009 với tên Ocean Explorer và treo cờ Singapore hơn một thập kỷ.

 

Năm 2019, con tàu này bị nêu tên trong một báo cáo của Liên Hợp Quốc với cáo buộc tham gia chuyển dầu từ tàu này sang tàu khác với một tàu bị trừng phạt vì vận chuyển nhiên liệu đến Triều Tiên - quốc gia cũng được cho là sử dụng các tàu "bóng tối".

 

Đến cuối năm 2021, con tàu này – khi đó mang tên Ocean Vela – chuyển sang treo cờ Quần đảo Marshall nhưng rồi đã bị xóa khỏi đăng bạ vào năm 2024, theo người phát ngôn của cơ quan đăng kiểm, do công ty điều hành và chủ sở hữu khi đó bị Anh trừng phạt.

 

Kể từ năm 2021, con tàu này dường như đã sử dụng ba cái tên khác (Beks Swan, March và Unity) và thêm ba quốc tịch treo cờ (Panama, Nga và Gambia), nhưng luôn giữ số IMO độc nhất.

 

Vào tháng Tám, dữ liệu phát tín hiệu của tàu cho thấy Unity tự nhận treo cờ Lesotho - được xác định là "giả mạo". Lesotho là một vương quốc nhỏ không giáp biển ở châu Phi và theo IMO, nước này không có cơ quan đăng ký tàu biển.

 

BBC đã tìm cách liên hệ với một công ty đăng ký tại Dubai mang tên FMTC Ship Charter LLC - chủ sở hữu được nêu của Unity, nhưng cả email và cuộc gọi đều không được hồi đáp.

 

Theo Windward AI, chủ sở hữu thụ hưởng của 60% các tàu trong đội tàu "bóng tối" vẫn hoàn toàn không rõ ràng.

 

Cơ cấu sở hữu mờ ám - và việc liên tục thay đổi tên hoặc quốc tịch treo cờ - đã trở thành đặc trưng của hạm đội nhằm tránh bị phát hiện.

 

Bị loại khỏi các đăng bạ uy tín và trôi dạt vào các hệ thống kém chất lượng, một số tàu giờ thậm chí "chẳng thèm bận tâm gì nữa", bà Bockmann nói.

 

Hành trình gần nhất của Unity cho thấy tàu đi qua Biển Bắc vào cuối tháng 10 trước khi vào Baltic, đi ngang qua Thụy Điển và Estonia - thời điểm chúng tôi phát hiện.

 

Ngày 6/11, tàu neo đậu ngoài cảng Ust-Luga của Nga, và vẫn ở đó tại thời điểm bài viết được đăng tải.

 

Tàu chở dầu này đã được đưa vào danh sách những tàu bị Anh và EU trừng phạt hồi đầu năm nay, nhưng giống nhiều tàu khác, vẫn tiếp tục hoạt động bất chấp nhiều khó khăn.

 

Vào tháng Một, tàu được cho là đã phải trú ẩn ở eo biển Manche sau khi bị hỏng máy trong một cơn bão. Đến tháng Tám, có thông tin con tàu này bị giữ lại tại một cảng của Nga vì sự cố kỹ thuật và chưa thanh toán tiền lương.

 

 

Planet Labs

Tại thời điểm đăng tải bài viết, con tàu đang neo đậu ngay bên ngoài cảng dầu lớn của Nga, Ust-Luga

 

 

Unity chỉ là một trong hàng trăm con tàu đang bị từ chối dịch vụ và cấm vào cảng của Anh và EU, trong bối cảnh London và Brussels tìm cách gia tăng sức ép lên Điện Kremlin.

 

Tuy vậy, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) có trụ sở tại Paris, riêng trong tháng 10, doanh thu từ xuất khẩu dầu thô và sản phẩm dầu của Nga vẫn đạt 13,1 tỷ USD - dù đã giảm 2,3 tỷ USD so với cùng kỳ năm trước.

 

Phân tích của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA) cho thấy các tàu chở dầu "bóng tối", đã bị trừng phạt hoặc bị nghi ngờ, chiếm tới 62% lượng dầu thô Nga được vận chuyển đường biển; trong đó Trung Quốc và Ấn Độ là khách hàng lớn nhất, tiếp theo là Thổ Nhĩ Kỳ và cả chính Liên minh châu Âu.

 

Trong khi giới chính trị gia nói về việc hành động mạnh tay hơn, các sĩ quan hải quân và tuần duyên lưu ý rằng khả năng can thiệp của một quốc gia sẽ giảm dần khi một con tàu đi xa khỏi bờ biển.

 

Quyền đi qua không gây hại vẫn là nền tảng của luật hàng hải, nhưng về mặt kỹ thuật, các tàu vô quốc tịch không được hưởng quyền này.

 

Một số quốc gia như Pháp, Phần Lan và Estonia đã bắt giữ tàu, và họ có thể làm vậy khi có nghi vấn phạm tội; tuy nhiên những biện pháp mạnh như vậy vẫn khá hiếm gặp.

 

"Điều này rất phức tạp", Chuẩn đô đốc Ivo Värk lập luận. "Với sự hiện diện của Nga sát biên giới chúng tôi, nguy cơ leo thang là rất cao nếu chúng tôi thực hiện việc đó một cách thường xuyên".

 

 

Frans Sanderse

Unity thời điểm còn sử dụng tên cũ là Ocean Explorer

 

Chia sẻ này của sĩ quan người Estonia xuất phát từ trải nghiệm bản thân.

 

Khi họ tìm cách chặn một tàu chở dầu không treo cờ hồi tháng Năm, Nga đã điều một máy bay chiến đấu trong thời gian ngắn và từ đó tới nay "thường xuyên" duy trì khoảng hai tàu hải quân ở Vịnh Phần Lan, theo Chuẩn đô đốc Värk.

 

Nỗi lo leo thang xung đột tồn tại bên cạnh những quan ngại rộng hơn về nguy cơ trả đũa thương mại nếu cách tiếp cận quyết liệt hơn được áp dụng.

"Mỗi ngày ở Baltic đều có hoạt động đáng ngờ," một quan chức NATO nói với BBC với điều kiện giấu tên.

 

Tuy nhiên, vị này nói thêm: "Chúng tôi không muốn hành xử như cao bồi và nhảy lên tàu. Việc giám sát tàu thuyền tự thân đã là một biện pháp răn đe."

"Tự do hàng hải là mạch sống của toàn bộ nền kinh tế chúng ta."

 

Trở lại buồng lái tàu tuần duyên Thụy Điển, cuộc gọi radio với con tàu bị trừng phạt đã kết thúc.

 

"Cảm ơn sự hợp tác của các anh," sĩ quan nói khi con tàu tiếp tục hướng về Nga.

 

Cuộc trao đổi chỉ kéo dài hơn năm phút.

"Anh phải đặt nó trong một bình diện lớn hơn. Những thông tin này có thể được sử dụng trong công tác giám sát hàng hải của chúng tôi, "điều tra viên Jonatan Tholin nói khi tôi gợi ý rằng những biện pháp này dường như không mấy mạnh mẽ.

 

Nhưng khi châu Âu tăng cường kiểm tra và theo dõi tình hình, bà Michelle Wiese Bockmann từ Windward lại nhìn thấy điều khác: "Bạn có thể thấy trật tự quốc tế dựa trên luật lệ sụp đổ, từng mảnh một, qua các chiến thuật lách trừng phạt của những con tàu này."

 

Có rất nhiều thứ đang bị đe dọa - từ môi trường đến an ninh, bà nói, và trong lúc đó, "đội tàu bóng tối ngày càng mờ ám hơn".

 

BBC đã liên hệ với Đại sứ quán Nga tại London để xin bình luận. Đáp lại, một phát ngôn viên nói rằng các lệnh trừng phạt "chống Nga" của phương Tây là "phi pháp" và "phá hoại các nguyên tắc đã được thiết lập của thương mại toàn cầu".

 

"Gán nhãn các tàu dùng để xuất khẩu dầu Nga là 'hạm đội bóng tối' là mang tính phân biệt đối xử và gây hiểu lầm," đại sứ quán cho biết, và những trường hợp sử dụng cờ không hợp lệ thường xuất phát từ các vấn đề "dễ giải quyết" như chậm trễ hành chính.

 

Chính các quốc gia áp đặt trừng phạt, người phát ngôn nói, đã "làm gia tăng" rủi ro qua việc "buộc các chủ tàu và đơn vị vận hành phải xoay xở trong một môi trường quy định ngày càng rời rạc và hạn chế".

 

 

Adrienne Murray, Michael Steininger và Ali Zaidi tường thuật bổ sung.

 

(Theo BBC News)