Nguồn: “A new beginning for the Middle East”, The Economist, 09/10/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy (nghiencuucquocte.org)

Rất nhiều đời tổng thống Mỹ đã nỗ lực tìm kiếm một giải pháp đột phá cho cuộc xung đột dai dẳng giữa Israel và Palestine. Giờ đây, hai năm sau những hành động tàn bạo ngày 7 tháng Mười và sau những vòng giết chóc không ngừng ở Gaza, Donald Trump đã gia nhập danh sách nhỏ những người đã thành công. Thỏa thuận tạm thời giữa Israel và Hamas nhằm ngừng bắn và thả con tin mở ra một tầm nhìn mới cho Trung Đông. Tuy là con đường hẹp, nhưng đây là cơ hội tốt nhất để tạo ra hòa bình lâu dài kể từ Hiệp ước Oslo năm 1993 và 1995.

Tầm nhìn mới này khác biệt hoàn toàn so với cách thức lỗi thời theo Hiệp ước Oslo. Nó đánh dấu sự chuyển dịch từ các cuộc đàm phán trừu tượng, không hồi kết vốn chỉ xoay quanh bản đồ và các thỏa thuận hiến pháp giả định về mô hình hai nhà nước. Thay vào đó, thỏa thuận mới hứa hẹn một phương cách thực tế, một khi Gaza được được quản lý và tái thiết, đồng thời loại bỏ hoàn toàn những kẻ khủng bố từng thống trị nơi này, người Israel và người Palestine sẽ dần nhận ra rằng cùng tồn tại mang lại lợi ích lớn hơn nhiều so với việc hủy diệt lẫn nhau. Thành công sẽ không phải là một buổi lễ ký kết long trọng ở Tòa Bạch Ốc, mà là hàng chục năm trời miệt mài xây dựng trên đống đổ nát ở Gaza, đó là khi những hành vi bạo lực của người định cư ở Bờ Tây bị ngăn chặn, mối đe dọa hỏa tiễn không còn, và dân thường bắt đầu có được niềm tin ngày càng lớn vào một tương lai an toàn, thịnh vượng hơn.

Thỏa thuận hòa bình này là một thắng lợi lớn cho kiểu ngoại giao giao dịch và mang tính bắt nạt của ông Trump. Thỏa thuận đạt được sau khi cả hai bên bị cô lập tại Sharm el-Sheikh (Ai Cập), với sự hiện diện của các chuyên viên đàm phán từ Mỹ, Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ, những nước sẵn sàng gây sức ép lên họ. Dù chi tiết chưa được công bố, nhưng Hamas sẽ thả 20 con tin Israel còn sống, song song với việc Israel thả tù nhân Palestine, kèm theo lượng viện trợ lớn được đổ vào và quân đội Israel sẽ rút một phần khỏi các thành phố lớn ở Gaza về cái mà ông Trump gọi là “ranh giới đã được thống nhất”. Cả Israel và những khu vực còn lại của Gaza đều tràn ngập niềm hân hoan. Ông Trump có thể sẽ bay đến khu vực để chủ trì lễ ký kết thỏa thuận này.

Theo kế hoạch 20 điểm của ông Trump, giai đoạn tiếp theo sẽ thành lập một chánh phủ kỹ trị nhằm tái thiết Gaza, đồng thời loại trừ Hamas khỏi quyền lực. Hamas sẽ bị giải giáp và lực lượng quốc tế sẽ bảo đảm an ninh cho khu vực. Ông Trump sẽ đứng đầu một hội đồng giám sát cho đến khi người Palestine có thể tự chịu trách nhiệm về việc quản lý, có thể là dưới sự điều hành của một Chính quyền Palestine đã cải cách. Mục tiêu lớn hơn và cuối cùng là điều mà ông Trump gọi là “hòa bình vĩnh cửu” giữa Israel và toàn bộ các vùng lãnh thổ Palestine.

Tất nhiên, những rào cản đối với tiến trình tiếp theo là vô cùng lớn—chắc chắn là phải như vậy. Các chuyên viên đàm phán của cả hai bên vẫn phải giải quyết những khác biệt của họ, chẳng hạn về việc giải giáp Hamas. Các bên đàm phán có thể ký thỏa thuận, nhưng trong lòng đã thầm toan tính phá hoại tiến trình sau này. Với ước tính 78% tòa nhà ở Gaza bị hư hại và hầu như không còn ngành công nghiệp nào sót lại, việc tái thiết có thể bị đình trệ. Quan trọng nhất, người dân Israel và Palestine đã mất niềm tin vào tiềm năng đạt được hòa bình.

Ba mươi năm sau Hiệp ước Oslo, và sau cú sốc ngày 7 tháng Mười, hầu hết người Do Thái Israel xem các vùng lãnh thổ Palestine chỉ là một thực thể tựa nhà nước thất bại gắn liền với tham nhũng, khủng bố và sự thù ghét người Do Thái. Năm 2012, 61% người Israel ủng hộ giải pháp hai nhà nước. Giờ đây, có lẽ chỉ một phần tư ủng hộ điều đó và nhiều người thể hiện sự thờ ơ lạnh lùng trước sự mất mát sinh mạng của người Palestine. Về phía họ, người Palestine coi Israel là một nhà nước vô pháp luật cam kết chiếm đóng đất đai của họ và thường xuyên gây ra bạo lực. Trong cuộc thăm dò vào tháng Năm, 50% trong số họ ủng hộ các cuộc tấn công ngày 7 tháng Mười, 87% phủ nhận rằng Hamas đã phạm tội ác và 41% ủng hộ kháng chiến vũ trang.

Tuy nhiên, vẫn có cơ sở để hy vọng. Việc kết thúc chiến tranh có thể dẫn đến sự thay đổi lãnh đạo ở cả hai bên, với tàn dư của Hamas sẽ được thuyết phục hoặc buộc phải từ bỏ mọi vai trò chánh thức trong chánh quyền Gaza. Israel phải tổ chức một cuộc bầu cử trong vòng 12 tháng mà các cuộc thăm dò cho thấy có thể dẫn đến việc thủ tướng Binyamin Netanyahu rời nhiệm sở và chấm dứt liên minh của ông với các đảng cực hữu.

Ở nước ngoài, triển vọng cũng đã được cải thiện. Sau nhiều năm làm ngơ, dư luận toàn thế giới giờ đây đã thực sự tập trung vào việc kiến tạo hòa bình. Dưới thời ông Trump, nước Mỹ có một nhà lãnh đạo quyết đoán dám gây áp lực lên Israel không chút do dự. Sự thất bại của chế độ Iran và các lực lượng ủy nhiệm bạo lực của nước này đã làm giảm đáng kể mối đe dọa đối với khu vực. Việc các nước Ả Rập Vùng Vịnh sẵn lòng không chỉ chi trả chi phí tái thiết Gaza mà còn bảo trợ cho toàn bộ tiến trình hòa bình và thậm chí cung cấp lực lượng an ninh là một bước tiến đáng kể.

Điều đó là cần thiết, bởi vì các quốc gia bên ngoài sẽ phải kiềm chế những hành vi phá hoại từ cả hai phía. Sau khi gây áp lực buộc Israel chấm dứt chiến sự với Iran, khiển trách việc tấn công Qatar và thúc đẩy họ chấp nhận thỏa thuận trao đổi con tin, ông Trump giờ đây phải cố gắng để khiến ông Netanyahu hoặc người kế nhiệm kiềm chế việc mở rộng các khu định cư Do Thái. Ông Trump phải củng cố các thể chế Palestine bằng cách buộc Israel ngừng việc giữ lại tiền thuế hải quan của họ và chấm dứt việc dung túng bạo lực tự phát từ những người định cư và binh lính. Các quốc gia Ả Rập phải xử dụng mọi ảnh hưởng của mình để yêu cầu người Palestine từ chối xử dụng vũ lực và khiến Chính quyền Palestine cải cách và giúp họ tìm ra các nhà lãnh đạo mới.

Họ cũng phải thuyết phục các bên về một tầm nhìn chung lớn lao hơn. Đối với người Israel, đây là viễn cảnh về một trật tự an ninh khu vực mới khiến họ an toàn hơn bằng cách tăng cường hợp tác với các quốc gia Ả Rập, xây dựng dựa trên Hiệp định Abraham được ký kết vào năm 2020. Điều này cũng có thể tạo ra các liên kết mới với Syria, và có lẽ cả Lebanon, cả hai quốc gia đều đã thoát khỏi sự kìm kẹp độc đoán của Iran. Đối với người Palestine, đó là viễn cảnh về việc tái thiết trong nước và các liên kết kinh tế mới với Vùng Vịnh tạo ra con đường thương mại và việc làm.

Gaza là chìa khóa. Người Palestine trên khắp thế giới sẽ chờ xem liệu Israel có thực sự cam kết cho phép một chánh phủ kỹ trị xuất hiện tại Dải Gaza với sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế hay không. Về phần mình, người Israel sẽ theo dõi xem liệu người Palestine ở Gaza có thể tự quản lý tốt hơn, tháo dỡ cơ sở hạ tầng dùng cho việc khủng bố và cải cách các thể chế mà Hamas đã chiếm giữ hay không.

Đừng ai ảo tưởng rằng những việc này sẽ dễ dàng. Những phẩm chất đã giúp ông Trump đạt được thỏa thuận ngừng bắn – việc ông sẵn lòng gây áp lực, leo thang và tạo ra cảm giác cấp bách – lại khác xa với sự cam kết bền bỉ và lâu dài cần có ở vai trò Chủ tịch cơ quan tái thiết. Dù sao đi nữa, đối với một khu vực gần như chỉ biết đến xung đột suốt hàng thập niên, đây là một thời khắc phi thường: một cơ hội mong manh nhưng có thật để bắt đầu một chương mới.