Getty Images/BBC

 

 

Trong một phòng thí nghiệm bảo mật nghiêm ngặt tại Thâm Quyến, các nhà khoa học Trung Quốc đã chế tạo thành công thứ mà Washington đã dành nhiều năm nỗ lực ngăn chặn, theo Reuters.

 

Đó là một nguyên mẫu máy có khả năng sản xuất các loại chip bán dẫn tiên tiến nhất.

 

Đây là những mẫu chip vận hành trí tuệ nhân tạo (AI), điện thoại thông minh và các hệ thống vũ khí cốt lõi tạo nên ưu thế quân sự của phương Tây.

 

Hoàn thành vào đầu năm 2025 và hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm, cỗ máy nguyên mẫu này có kích thước khổng lồ, chiếm gần trọn cả một sàn nhà máy.

 

Cỗ máy được một nhóm cựu kỹ sư từng làm việc cho "gã khổng lồ" bán dẫn Hà Lan ASML xây dựng, theo nguồn tin am hiểu về dự án. Nhóm này đã sử dụng phương pháp kỹ thuật đảo ngược dựa trên các dòng máy quang báo cực tím (EUV) của chính ASML.

 

Máy EUV hiện là tâm điểm của cuộc Chiến tranh Lạnh về công nghệ. Thiết bị sử dụng các chùm tia cực tím cực ngắn để khắc các mạch điện có độ mỏng hơn lên đến hàng ngàn lần so với sợi tóc người lên các tấm silicon - vốn là năng lực mà phương Tây hiện độc quyền. Mạch điện càng nhỏ, chip càng có hiệu năng cao.

 

Các nguồn tin cho hay cỗ máy của Trung Quốc đã vận hành và tạo ra tia cực tím cực ngắn thành công, nhưng hiện tại vẫn chưa sản xuất được các con chip hoạt động hoàn chỉnh.

 

Vào tháng Tư, CEO của ASML Christophe Fouquet từng nhận định rằng Trung Quốc sẽ phải mất "rất, rất nhiều năm" mới có thể phát triển được công nghệ này. Tuy nhiên, sự tồn tại của máy nguyên mẫu nêu trên cho thấy Trung Quốc có thể chỉ còn cách mục tiêu tự chủ bán dẫn vài năm, sớm hơn nhiều so với dự báo của các nhà phân tích.

 

Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn phải đối mặt với những thách thức kỹ thuật cực lớn, đặc biệt là trong việc sao chép các hệ thống quang học chính xác vốn là thế mạnh của các nhà cung cấp phương Tây.

 

Nguồn linh kiện từ các máy ASML cũ trên thị trường thứ cấp đã tạo điều kiện cho Trung Quốc xây dựng nguyên mẫu nội địa này. Chính phủ Trung Quốc đã đặt mục tiêu sẽ sản xuất được những con chip hoạt động tốt từ cỗ máy này vào năm 2028.

 

Tuy nhiên, những người am hiểu dự án cho rằng mục tiêu thực tế hơn phải là năm 2030. Dẫu vậy, mốc thời gian này vẫn sớm hơn nhiều năm so với dự tính của giới phân tích, vốn tin rằng Trung Quốc phải mất ít nhất một thập kỷ mới có thể bắt kịp phương Tây về lĩnh vực chip.

 

Các cơ quan chức năng Trung Quốc hiện không phản hồi yêu cầu bình luận về sự việc này.

 

Bước đột phá này là thành quả cao nhất của một sáng kiến nhà nước kéo dài 6 năm nhằm đạt được sự tự lực về bán dẫn - một trong những ưu tiên hàng đầu của Chủ tịch Tập Cận Bình. Trong khi các mục tiêu chung về bán dẫn của Trung Quốc luôn được công khai, dự án EUV tại Thâm Quyến này lại được triển khai tuyệt mật.

 

Dự án này nằm trong chiến lược bán dẫn quốc gia, mà truyền thông nhà nước xác định là do ông Đinh Tiết Tường, một thân tín của Chủ tịch Tập Cận Bình, trực tiếp điều hành. Ông Đinh hiện là người đứng đầu Ủy ban Khoa học và Công nghệ Trung ương của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

 

Gã khổng lồ điện tử Trung Quốc Huawei đóng vai trò then chốt trong việc điều phối một mạng lưới gồm các công ty và viện nghiên cứu nhà nước trên toàn quốc, với sự tham gia của hàng ngàn kỹ sư, theo hai nguồn tin trên và một nguồn tin thứ ba khác.

 

Các nguồn tin mô tả đây là phiên bản "Dự án Manhattan" của Trung Quốc - tương tự như nỗ lực phát triển bom nguyên tử trong thời chiến của Mỹ.

 

"Mục tiêu cuối cùng là để Trung Quốc có thể sản xuất các loại chip tiên tiến từ những cỗ máy hoàn toàn do Trung Quốc chế tạo," một trong những nguồn tin cho biết. "Trung Quốc muốn loại bỏ 100% sự hiện diện của Mỹ ra khỏi các chuỗi cung ứng của mình."

 

Huawei, Quốc vụ viện Trung Quốc, Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington và Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc đều không phản hồi các yêu cầu bình luận về vấn đề này.

 

Cho đến nay, chỉ có duy nhất một công ty làm chủ được công nghệ EUV: đó là ASML, có trụ sở chính tại Veldhoven, Hà Lan. Những cỗ máy của công ty này, với mức giá khoảng 250 triệu USD, là thiết bị không thể thiếu để sản xuất các loại chip tiên tiến nhất do các công ty như Nvidia và AMD thiết kế - và do các nhà sản xuất chip như TSMC, Intel và Samsung chế tạo.

 

ASML đã chế tạo nguyên mẫu hoạt động đầu tiên của công nghệ EUV vào năm 2001 và chia sẻ rằng họ đã mất gần hai thập kỷ và chi hàng tỷ euro cho phần nghiên cứu và phát triển trước khi những con chip thương mại đầu tiên có mặt trên thị trường vào năm 2019.

 

"Việc các công ty muốn sao chép công nghệ của chúng tôi là điều dễ hiểu, nhưng để làm được điều đó không phải là một việc dễ dàng," ASML tuyên bố.

 

Các hệ thống EUV của ASML hiện đang được cung cấp cho các đồng minh của Mỹ bao gồm Đài Loan, Hàn Quốc và Nhật Bản.

 

Bắt đầu từ năm 2018, Mỹ đã gây áp lực lên Hà Lan để ngăn chặn ASML bán các hệ thống EUV cho Trung Quốc.

 

Các lệnh hạn chế này đã được mở rộng vào năm 2022, khi chính quyền Biden áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu sâu rộng nhằm cắt đứt khả năng tiếp cận của Trung Quốc với công nghệ bán dẫn tiên tiến. ASML xác nhận rằng chưa từng có bất kỳ hệ thống EUV nào được bán cho khách hàng ở Trung Quốc.

 

Các biện pháp kiểm soát không chỉ nhắm vào các hệ thống EUV mà còn cả các máy quang khắc cực tím sâu (DUV) đời cũ hơn - loại máy sản xuất các dòng chip có công nghệ kém tiên tiến hơn như của Huawei - với mục tiêu giữ cho năng lực sản xuất chip của Trung Quốc đi sau ít nhất một thế hệ.

 

Bộ Ngoại giao Mỹ cho hay chính quyền Trump đã tăng cường thực thi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với thiết bị sản xuất bán dẫn tiên tiến và đang hợp tác với các đối tác để "lấp đầy các lỗ hổng khi công nghệ ngày càng tiến bộ".

 

Bộ Quốc phòng Hà Lan cho biết nước này đang xây dựng các chính sách yêu cầu "các tổ chức tri thức" thực hiện thẩm tra nhân sự nhằm ngăn chặn việc tiếp cận công nghệ nhạy cảm bởi "những cá nhân có ý đồ xấu hoặc những người có nguy cơ bị gây áp lực."

 

Các hạn chế xuất khẩu đã làm chậm tiến trình hướng tới tự chủ bán dẫn của Trung Quốc trong nhiều năm qua, đồng thời kìm hãm việc sản xuất chip tiên tiến tại Huawei, theo hai nguồn tin cùng với một người thứ ba.

 

Các nguồn tin này phát biểu với điều kiện giấu tên do tính chất bảo mật của dự án.

 

Getty Images

Chụp lại hình ảnh,Ông Đinh Tiết Tường là người điều hành chiến lược bán dẫn của quốc gia của Trung Quốc

 

 

Dự án Manhattan của Trung Quốc

Một kỹ sư kỳ cựu người Trung Quốc từng làm việc tại ASML khi được tuyển dụng vào dự án đã rất ngạc nhiên khi thấy khoản tiền thưởng ký hợp đồng hậu hĩnh của mình đi kèm với một thẻ căn cước mang tên giả, theo một nguồn tin am hiểu về quá trình tuyển dụng này.

 

Khi vào bên trong, ông nhận ra các đồng nghiệp cũ khác ở ASML cũng đang làm việc dưới những bí danh và được hướng dẫn phải sử dụng tên giả tại nơi làm việc để duy trì sự bảo mật, nguồn tin cho biết. Một nguồn tin độc lập khác cũng xác nhận rằng những người được tuyển dụng đã được cấp căn cước giả để che giấu danh tính với các nhân viên khác bên trong cơ sở an ninh nghiêm ngặt này.

 

Hai nguồn tin cho hay các hướng dẫn rất rõ ràng: Dự án được phân loại dưới dạng an ninh quốc gia, không ai bên ngoài khu phức hợp được phép biết họ đang chế tạo thứ gì - hoặc thậm chí không được biết họ có mặt ở đó.

 

Nhóm nghiên cứu bao gồm các kỹ sư và nhà khoa học gốc Trung Quốc vừa nghỉ hưu từ ASML - đây là những mục tiêu tuyển dụng hàng đầu vì họ nắm giữ các kiến thức kỹ thuật nhạy cảm nhưng lại ít gặp rào cản nghề nghiệp hơn sau khi rời công ty.

 

Hai nhân viên hiện tại của ASML mang quốc tịch Trung Quốc tại Hà Lan nói với rằng họ đã được các nhà tuyển dụng từ Huawei tiếp cận ít nhất là từ năm 2020. Huawei hiện không phản hồi các yêu cầu bình luận.

 

Luật quyền riêng tư của châu Âu làm hạn chế khả năng theo dõi các cựu nhân viên của ASML. Mặc dù các nhân viên có ký thỏa thuận không tiết lộ thông tin (NDA), nhưng việc thực thi các thỏa thuận này xuyên biên giới đã chứng minh là rất khó khăn.

 

Theo các tài liệu tòa án, ASML đã được xử thắng trong một phán quyết trị giá 845 triệu USD vào năm 2019 đối với một cựu kỹ sư Trung Quốc bị buộc tội đánh cắp bí mật thương mại, nhưng người này đã nộp đơn phá sản và vẫn tiếp tục hoạt động tại Bắc Kinh dưới sự hỗ trợ của chính phủ Trung Quốc.

 

ASML nói rằng họ "cảnh giác cao độ trong việc bảo vệ" các bí mật thương mại và thông tin bảo mật.

 

"Mặc dù ASML không thể kiểm soát hoặc hạn chế nơi các cựu nhân viên làm việc, nhưng tất cả nhân viên đều bị ràng buộc bởi các điều khoản bảo mật trong hợp đồng", và công ty đã "thực hiện thành công các hành động pháp lý để đáp trả hành vi đánh cắp bí mật thương mại".

 

Reuters đã không thể xác định liệu có bất kỳ hành động pháp lý nào được thực hiện đối với các cựu nhân viên ASML tham gia vào chương trình quang khắc của Trung Quốc hay không.

 

Công ty cho hay họ bảo vệ kiến thức về EUV bằng cách đảm bảo chỉ những nhân viên được lựa chọn kỹ lưỡng mới có thể tiếp cận thông tin ngay cả khi ở trong nội bộ công ty.

 

Trong một báo cáo hồi tháng Tư, tình báo Hà Lan đã cảnh báo rằng Trung Quốc "đã sử dụng các chương trình gián điệp sâu rộng trong nỗ lực thu thập công nghệ và kiến thức tiên tiến từ các nước phương Tây", bao gồm cả việc tuyển dụng "các nhà khoa học phương Tây và nhân viên của các công ty công nghệ cao".

 

Các nguồn tin khẳng định rằng chính các chuyên gia kỳ cựu của ASML đã giúp bước đột phá tại Thâm Quyến trở nên khả thi. Nếu không có kiến thức sâu rộng của họ về công nghệ này, việc áp dụng kỹ thuật đảo ngược cho các cỗ máy gần như là điều không thể.

 

Việc tuyển dụng họ là một phần trong nỗ lực quyết liệt mà Trung Quốc phát động từ năm 2019 nhằm thu hút các chuyên gia bán dẫn làm việc ở nước ngoài.

 

Trung Quốc đã đưa ra các khoản tiền thưởng ký hợp đồng bắt đầu từ 3 triệu đến 5 triệu nhân dân tệ (tương đương 420.000 đến 700.000 USD) cùng các khoản trợ cấp mua nhà.

 

Trong số những người được tuyển dụng có Lin Nan, cựu trưởng bộ phận công nghệ nguồn sáng của ASML.

 

Theo các hồ sơ bằng sáng chế, nhóm của ông Lin tại Viện Quang học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc ở Thượng Hải đã nộp 8 bằng sáng chế về nguồn sáng EUV trong vòng 18 tháng. Viện Quang học và Cơ học chính xác Thượng Hải hiện không phản hồi yêu cầu bình luận, và ông Lin cũng không thể liên lạc được để đưa ra ý kiến.

 

Hai nguồn tin khác am hiểu về nỗ lực tuyển dụng của Trung Quốc cho hay một số công dân đã nhập quốc tịch nước khác được cấp hộ chiếu Trung Quốc và được phép duy trì hai quốc tịch. Trung Quốc chính thức cấm đa quốc tịch và đã không trả lời các câu hỏi về việc cấp hộ chiếu này.

 

Các cơ quan chức năng Trung Quốc cũng không phản hồi các yêu cầu bình luận.

 

Bên trong cơ sở chế tạo EUV của Trung Quốc

Getty Images

 

Các hệ thống EUV tiên tiến nhất của ASML có kích thước xấp xỉ một chiếc xe buýt trường học và nặng 180 tấn. Sau những nỗ lực sao chép kích thước này thất bại, nguyên mẫu bên trong phòng thí nghiệm Thâm Quyến đã được chế tạo lớn hơn gấp nhiều lần để tăng cường công suất, theo hai nguồn tin.

 

Các nguồn tin cho biết nguyên mẫu của Trung Quốc còn thô sơ so với máy của ASML nhưng đã đủ khả năng vận hành để thử nghiệm.

 

Nguyên mẫu của Trung Quốc tụt hậu so với máy của ASML chủ yếu là vì các nhà nghiên cứu gặp khó khăn trong việc thu thập các hệ thống quang học như của công ty Carl Zeiss AG (Đức), một trong những nhà cung cấp then chốt của ASML. Zeiss đã từ chối bình luận.

 

Những cỗ máy này bắn tia laser vào thiếc nóng chảy 50.000 lần mỗi giây, tạo ra plasma ở nhiệt độ 200.000°C. Ánh sáng được hội tụ bằng các thấu kính phản xạ (gương) mà phải mất nhiều tháng mới sản xuất xong, theo thông tin trên trang web của Zeiss.

 

Theo hai nguồn tin, các viện nghiên cứu hàng đầu của Trung Quốc đã đóng vai trò then chốt trong việc phát triển các giải pháp thay thế nội địa.

 

Viện Quang học, Cơ học tinh vi và Vật lý Trường Xuân thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CIOMP) đã đạt được bước đột phá trong việc tích hợp ánh sáng cực tím cực ngắn vào hệ thống quang học của nguyên mẫu, giúp có thể vận hành vào đầu năm 2025, mặc dù phần quang học vẫn cần được tinh chỉnh đáng kể. CIOMP không phản hồi yêu cầu bình luận.

 

Trong một thông báo tuyển dụng trực tuyến vào tháng 3 trên trang web của mình, viện này cho biết họ đang đưa ra mức lương "không giới hạn" cho các nghiên cứu viên tiến sĩ về quang khắc và các khoản tài trợ nghiên cứu trị giá lên tới 4 triệu nhân dân tệ (560.000 USD) cộng thêm 1 triệu nhân dân tệ (140.000 USD) trợ cấp cá nhân.

 

Jeff Koch, một nhà phân tích tại công ty nghiên cứu SemiAnalysis và là cựu kỹ sư ASML, nhận định Trung Quốc sẽ đạt được "tiến bộ có ý nghĩa" nếu "nguồn sáng có đủ công suất, ổn định và không tạo ra quá nhiều tạp chất".

 

"Về mặt kỹ thuật, không còn điều gì nghi ngờ về tính khả thi, vấn đề chỉ là thời gian. Trung Quốc có lợi thế là máy EUV thương mại đã tồn tại, vì vậy họ không phải bắt đầu từ con số không," ông bình luậluận.

 

Để có được các bộ phận cần thiết, Trung Quốc đang tận dụng linh kiện từ các máy ASML cũ và thu mua phụ tùng từ các nhà cung cấp của ASML thông qua các thị trường thứ cấp, hai nguồn tin nói.

 

Các mạng lưới công ty trung gian đôi khi được sử dụng để che giấu danh tính người mua cuối cùng. Một nguồn tin cùng một bên thứ ba khác cho biết các linh kiện bị hạn chế xuất khẩu từ Nikon và Canon của Nhật Bản cũng đang được sử dụng cho nguyên mẫu này.

 

Nikon từ chối bình luận. Canon khẳng định không biết về các báo cáo như vậy. Đại sứ quán Nhật Bản tại Washington cũng không phản hồi yêu cầu bình luận.

 

Các nguồn tin cho biết các ngân hàng quốc tế thường xuyên bán đấu giá các thiết bị chế tạo bán dẫn cũ. Theo kết quả rà soát các danh sách trên Alibaba Auction, các cuộc đấu giá tại Trung Quốc đã bán các thiết bị quang khắc ASML cũ gần đây nhất là vào tháng 10/2025.

 

Một nhóm gồm khoảng 100 sinh viên mới tốt nghiệp đại học đang tập trung vào việc thực hiện kỹ thuật đảo ngược các linh kiện từ cả máy quang khắc EUV và DUV, cũng theo các nguồn tin.

 

Bàn làm việc của mỗi nhân viên đều trang bị các camera riêng biệt để ghi lại nỗ lực tháo rời và lắp lại các bộ phận - công việc mà các nguồn tin mô tả là chìa khóa đối với nỗ lực quang khắc của Trung Quốc. Những nhân viên lắp ráp lại thành công một linh kiện sẽ nhận được tiền thưởng.

 

 

Các nhà khoa học Huawei ngủ tại nơi làm việc

Getty Images

 

Mặc dù dự án EUV do chính phủ Trung Quốc điều hành, nhưng Huawei tham gia vào mọi khâu của chuỗi cung ứng, từ thiết kế chip và thiết bị chế tạo cho đến sản xuất và tích hợp cuối cùng vào các sản phẩm như điện thoại thông minh, theo thông tin từ bốn người am hiểu về các hoạt động của Huawei.

 

CEO Nhậm Chính Phi thường xuyên báo cáo trực tiếp với các lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc về tiến độ của dự án, một trong các nguồn tin cho hay

 

Mỹ đã đưa Huawei vào danh sách đen vào năm 2019, cấm các công ty Mỹ kinh doanh với tập đoàn này nếu không có giấy phép.

 

Để phục vụ dự án AI, Huawei đã điều động nhân viên đến các văn phòng, nhà máy chế tạo và các trung tâm nghiên cứu trên khắp cả nước.

 

Những nhân viên được phân công vào các nhóm bán dẫn thường xuyên phải ngủ lại tại nơi làm việc và bị cấm về nhà trong suốt tuần làm việc và việc sử dụng điện thoại cũng bị hạn chế đối với các nhóm đảm nhận những nhiệm vụ nhạy cảm hơn, theo các nguồn tin.

 

Ngay cả bên trong nội bộ Huawei, cũng có rất ít nhân viên biết được quy mô thực sự của công việc này.

 

"Các nhóm được giữ biệt lập với nhau nhằm bảo vệ tính bảo mật của dự án," một nguồn tin cho hay. "Họ không hề biết các nhóm khác đang làm gì."

 

 

(Theo BBC News)