© James Ferguson

- Cù Tuấn biên dịch phân tích của Gideon Rachman trên Financial Times.

-Phụ đính Dân Việt Newspaper.

Trong cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa một nhà lãnh đạo quốc gia và một tỷ phú, chánh trị gia luôn là người chiến thắng

-----

Tom Wolfe đã đặt ra thuật ngữ "ông chủ của vũ trụ" như một mô tả mỉa mai về các thương gia giao dịch Phố Wall. Elon Musk hiểu ý tưởng này theo nghĩa đen. Ông hy vọng sẽ xâm chiếm sao Hỏa.

Nhưng Musk đã quay trở lại mặt đất với một cú va chạm. Sau khi bất hòa với Donald Trump, người đàn ông giàu nhất thế giới đã phát hiện ra rằng ông thậm chí không phải là ông chủ của Washington — chứ đừng nói đến vũ trụ.

Sự sụp đổ của Musk là một phần của mô hình toàn cầu. Nhiều thập kỷ toàn cầu hóa đã tạo ra những nhân vật tài phiệt cực kỳ giàu có trên khắp thế giới. Nhưng khi quyền lực tiền bạc và quyền lực chánh trị xung đột, chỉ có một cách để đặt cược. Chánh trị gia luôn là người chiến thắng.

Ở những quốc gia khác biệt như Nga, Trung Quốc, Ả Rập Xê Út — và bây giờ là Mỹ — những nhân vật tài phiệt đã phát triển tham vọng chánh trị độc lập đã bị nhắc nhở một cách cưỡng bức để họ hiểu quyền lực thực sự nằm ở đâu.

Sự chiến thắng của chánh trị trước tiền bạc có thể gây bất ngờ cho cả những người theo chủ nghĩa Marx và những thương gia tư bản quá tự tin — những người tin rằng các chánh trị gia sẽ luôn nhảy theo giai điệu của những người siêu giàu.

Nhưng, như Mao đã quan sát, quyền lực bắt nguồn từ nòng súng. Kiểm soát các cơ quan của nhà nước — quân đội, công tố viên nhà nước, cơ quan thuế — cuối cùng vẫn có giá trị hơn hàng tỷ đô la trong ngân hàng.

Tất nhiên, các chánh trị gia cần tiền, đặc biệt là trên con đường thăng tiến. Bầu cử là rất tốn kém và chánh trị bảo trợ của một nhà nước độc tài cũng vậy. Sự hậu thuẫn tài chánh của Musk đã giúp Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024.

Sự trỗi dậy của Vladimir Putin lên đỉnh cao quyền lực ở Nga được tạo điều kiện do một số người đàn ông giàu nhất nước này - những người hy vọng rằng ông sẽ là người bảo vệ khối tài sản khổng lồ mà họ đã kiếm được vào những năm 1990. Nhưng, một khi đã được đưa vào Điện Kremlin một cách vững chắc, Putin đã cho các nhà tài phiệt thấy ai mới là ông chủ. Khi Mikhail Khodorkovsky, khi đó là người giàu nhất nước Nga, bắt đầu trở thành một thế lực chánh trị độc lập, Putin đã ra lệnh bắt giữ ông ta. Khodorkovsky đã ngồi tù 10 năm. Boris Berezovsky, người cũng đã kiếm được một khoản tiền lớn trong những năm Yeltsin, đã bị buộc phải lưu vong và chết trong hoàn cảnh bí ẩn.

Jack Ma, một thời là người giàu nhất Trung Quốc, đã thoát tội tương đối nhẹ. Chủ tịch Tập Cận Bình rõ ràng coi sự nổi tiếng và đôi khi là quan điểm thẳng thắn của Ma là một thách thức. Sau khi Ma có bài phát biểu vào năm 2020 chỉ trích các cơ quan quản lý tài chánh, đợt chào bán cổ phiếu của Ant Group của ông đã bị đình chỉ và Ma gần như biến mất khỏi tầm mắt của công chúng. Đảng Cộng sản Trung Quốc đã đưa nhà tư bản nổi tiếng nhất của nước này vào đúng vị trí của mình.

Ma đã không phải ngồi tù và bắt đầu xuất hiện trở lại trước công chúng. Nhưng Jimmy Lai, một ông trùm truyền thông Hồng Kông ủng hộ phong trào dân chủ của vùng lãnh thổ này, hiện đang thụ án tù dài hạn.

Tại Ả Rập Xê Út, Thái tử Mohammed bin Salman, một người được Trump rất ngưỡng mộ, cũng đã chứng minh rằng ông có thể khiến những người đàn ông giàu nhất trong vương quốc của mình phải khuất phục. Ông đã nhốt hàng chục doanh nhân giàu có trong khách sạn Ritz-Carlton ở Riyadh vào năm 2017 — bề ngoài là trong một cuộc thanh trừng chống tham nhũng. Trong số đó có Hoàng tử Waleed bin Talal, nhà đầu tư nổi tiếng nhất của vương quốc. Sự việc này đã gửi đi một thông điệp về quyền lực (chánh trị) vốn tàn nhẫn, và chưa bao giờ bị lãng quên.

Cách tốt nhất để một tỷ phú tự cô lập mình khỏi những ý thích nhất thời của nhà lãnh đạo đất nước là trở thành nhà lãnh đạo. Đó là con đường mà Silvio Berlusconi- một ông trùm gây tranh cãi đã thành lập đảng chánh trị của riêng mình và phục vụ ba nhiệm kỳ làm thủ tướng Ý - đã đi theo. Bidzina Ivanishvili, một tỷ phú trở thành thủ tướng Gruzia, cũng đã đi theo một con đường tương tự. Bản thân Trump đã sử dụng tài sản của mình để tài trợ cho việc tham gia chánh trường.

Nhưng ít nhà tài phiệt nào thực hiện được quá trình chuyển đổi này. Và những người hoạt động ở ranh giới thì cần phải cẩn thận. Để giữ được sự giàu có và tự do của mình, họ phải hiểu được ranh giới. Ở Ấn Độ, gia đình Ambani cực kỳ giàu có vẫn giữ mối quan hệ chặt chẽ với Narendra Modi, thủ tướng của đất nước này. Nhưng họ chưa bao giờ tìm cách thách thức quyền lãnh đạo của ông.

Carlos Slim, người đàn ông giàu nhất Mexico, vẫn luôn gần gũi với một loạt các tổng thống Mexico, trong khi hiếm khi bày tỏ quan điểm chánh trị. Sự trung lập được nghiên cứu của Slim đã giúp ông duy trì được ảnh hưởng bất kể chánh quyền nào đang nắm quyền. Ông thậm chí còn làm việc với tổng thống cánh tả Andrés Manuel López Obrador, hợp tác trong các dự án cơ sở hạ tầng lớn.

Nhiều người Mỹ sẽ giật mình khi nghĩ rằng mối quan hệ giữa tiền bạc và quyền lực ở đất nước họ có thể được so sánh với cách mọi việc diễn ra ở Trung Quốc, Nga, Ả Rập Saudi hoặc Mexico.

Suy cho cùng, Mỹ là một nền dân chủ lâu đời với quyền sở hữu được thiết lập tốt. Ý tưởng rằng Tổng thống Mỹ có thể sử dụng luật pháp để theo đuổi mối thù với người đàn ông giàu nhất nước này nghe có vẻ hơi sốc. Nhưng Tổng thống đã nói rằng Musk có thể mất các hợp đồng liên bang và cảnh báo ông về "hậu quả rất nghiêm trọng" nếu ông ủng hộ đảng Dân chủ.

Một số người ủng hộ nhiệt thành nhất của Trump muốn tiến xa hơn nữa. Steve Bannon đã đề xuất quốc hữu hóa công ty SpaceX của Musk, công ty đóng vai trò quan trọng trong các chương trình không gian liên bang. Ông cũng thúc giục Trump điều tra tình trạng nhập cư của Musk với mục đích trục xuất ông ta.

Tịch thu tài sản? Lưu đày? Nghe có vẻ không hề giống nước Mỹ chút nào. Nhưng đây là nước Mỹ thời của Trump. Đừng bao giờ nói không bao giờ.

(Phụ đính Dân Việt Nespaper danviet.com.au)