​Tổng thống Donald Trump phát biểu tại một phiên họp của thượng đỉnh ASEAN mở rộng, Kuala Lumpur, Mã Lai Á, ngày 26/10/2025. AP - Mark Schiefelbein

Sau thành công trong vai trò trung gian hòa bình ở Trung Đông, gây sức ép với nguyên thủ Nga về cuộc chiến Ukraine, tổng thống Mỹ Donald Trump chìm trong hào quang ở Đông Nam Á, nơi ông được chào đón như « thượng khách », ký hàng loạt thỏa thuận với các nước ASEAN để tái khẳng định vị thế của Mỹ. Chuyến công du lần này cũng cho thấy vai trò của khu vực Đông Nam Á trong chiến lược của Mỹ.

Chỉ trong một ngày 26/10, Mỹ công bố hàng loạt thỏa thuận thương mại với Mã Lai Á, Cam Bốt, thỏa thuận khung với Việt Nam, Thái Lan, ký thỏa thuận đất hiếm với Thái Lan, Mã Lai Á… « Đằng sau mỗi chuyến công du của Donald Trump đều có ý đồ thương mại », đó là nhận định với RFI của tiến sĩ địa lý Christine Cabasset, cựu trợ lý giám đốc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á đương đại tại thủ đô Bangkok (Vọng Các), Thái Lan.

Thuế đối xứng, đất hiếm… kết quả đối ngoại phục vụ đối nội

Trong tất cả các thỏa thuận, hoặc thỏa thuận khung, được công bố, các mức thuế 19% hoặc 20% được nhấn mạnh, và đổi lại các nước đối tác Đông Nam Á cam kết dành quyền thâm nhập thị trường ưu đãi cho nhiều mặt hàng của Mỹ như nông nghiệp, công nghiệp, kim loại… Theo nhận định của một viên chức cấp cao Hoa Kỳ, đây là thắng lợi, là nhân nhượng lớn của những nước Đông Nam Á có thặng dự thương mại với Mỹ, để khẳng định tổng thống Donald Trump « giữ vững những lời hứa với người dân Mỹ »,

Ngoài ra, nhiều thỏa thuận về đất hiếm, kim loại trọng yếu cũng được chánh quyền Mỹ công bố rộng rãi sau khi Washington bị động và bị ảnh hưởng vì Trung Quốc, nước giữ thế độc quyền về khai thác, tuyên bố kiểm soát xuất cảng. Cho dù Washington và Canberra cùng nhau đồng ý đầu tư khai thác đất hiếm ở Úc, Mỹ ký thỏa thuận đất hiếm với Thái Lan và Mã Lai Á thì những kế hoạch này sẽ chưa thể được khai triển ngay lập tức. Tuy nhiên, khi công bố những thỏa thuận này, tổng thống Trump muốn gây sức ép trong đàm phán thương mại, mà theo ông, có nhiều triển vọng, với đồng nhiệm Trung Quốc Tập Cận Bình.

Người kiến tạo hòa bình cho khu vực quan trọng với Mỹ

Về mặt địa-chánh trị, khác với nhiệm kỳ thứ nhất, tổng thống Trump ý thức được tầm quan trọng sách lược và kinh tế ngày càng gia tăng của khu vực Đông Nam Á và không có ý định để Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng. Việc thủ tướng Thái Lan phải sắp xếp lịch trình sau khi hoàng thái hậu Thái Lan qua đời để đến Kuala Lumpur ký thỏa thuận ngừng bắn với đồng nhiệm Cam Bốt cho thấy tầm quan trọng, cũng như ý nghĩa của việc « tổng thống Trump là người kiến tạo hòa bình cho khu vực », chứ không phải là Trung Quốc. Sự kiện này rất quan trọng « để tái khẳng định tầm quan trọng của ASEAN đối với Mỹ » sau khi Washington « để mất dần ảnh hưởng trong khu vực », được chuyên gia Pháp Christine Cabasset nhắc lại là « trung tâm của sự cạnh tranh địa-chánh trị, cũng như kinh tế giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ».

Nếu theo nhật báo Pháp Le Monde, « ASEAN gập mình trước Trump » nhưng hiểu theo phát biểu của một quan chức chính quyền Malaysia, được nhật báo The Strait Times của Tân Gia Ba trích dẫn, thì cần phải có một nhà lãnh đạo có tiếng nói để tái lập hòa bình : « Thẳng thắn mà nói, các cuộc họp của ASEAN thường hiếm khi đạt được kết quả. Nhưng thỏa thuận giữa Cam Bốt và Thái Lan là một thắng lợi lớn ». Liệu sắp tới sẽ là giải pháp cho cuộc nội chiến ở Miến Điện ? Kế hoạch 20 điểm về chiến tranh ở Gaza được thủ tướng Mã Lai Á, nước chủ tịch luân phiên ASEAN, nhấn mạnh « là mang tia hy vọng cho thế giới : ngay cả những cuộc xung đột khó giải quyết nhất thì ngành ngoại giao và lòng quyết tâm vẫn làm được ».

Nhật báo Tân Gia Ba cho rằng cả tổng thống Trump lẫn các nhà lãnh đạo ASEAN đều « đang quyến rũ nhau » vì cần nhau. Trong khi chưa đa dạng hóa được thị trường xuất cảng và « biến ASEAN thành thị trường chung hấp dẫn », theo gợi ý của thủ tướng Tân Gia Ba thì Mỹ vẫn là khách hàng lớn nhất của nhiều nước Đông Nam Á. Còn đối với tổng thống Trump, không có được thiện cảm của các nước Đông Nam Á, Mỹ khó có thể gây được áp lực đối với Trung Quốc trong nhiều việc, từ thương mại đến an ninh.

(NĐT – Theo Rfi)