Tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của nghệ sĩ Tây Tạng Tenzin Mingyur Paldron nơi cờ Tây Tạng và Duy Ngô Nhĩ sau đó đã được gỡ bỏ.  Nguồn hình ảnh: Constellation of Complicity

-Tác giả, Tessa Wong

-Vai trò, BBC News, Singapore

Khoảng ba tuần trước, họa sĩ người Miến Điện tên Sai đang ở Bangkok để mừng buổi khai mạc triển lãm nghệ thuật do anh và vợ cùng tổ chức tại một trong những phòng trưng bày hàng đầu Thái Lan.

Giờ đây, cặp đôi đã phải trốn sang Anh để xin tị nạn. Triển lãm của họ, vốn nói về sự đàn áp của chính quyền độc tài, đã bị kiểm duyệt sau khi gây phẫn nộ cho chính phủ Trung Quốc. Cặp đôi này cáo buộc cảnh sát Thái Lan đang truy tìm họ, mặc dù một phát ngôn viên của cảnh sát đã phủ nhận thông tin này.

Những người ủng hộ nhân quyền đã lên án sự việc này, coi đây là một ví dụ điển hình của việc đàn áp vượt ra ngoài biên giới quốc gia.

Triển lãm của Sai, khai mạc ngày 26/7 tại Trung tâm Nghệ thuật và Văn hóa Bangkok, trưng bày tác phẩm của các nghệ sĩ lưu vong từ các quốc gia như Trung Quốc, Nga và Iran.

Theo lời Sai, ngay sau khi mở cửa, đại diện Đại sứ quán Trung Quốc, đi cùng là các quan chức thành phố Bangkok, đã liên tục đến thăm triển lãm.

Triển lãm có tiêu đề "Constellation of Complicity: Visualising the Global Machine of Authoritarian Solidarity" (tạm dịch: Chòm sao đồng lõa: Hiện thực hóa cỗ máy đoàn kết độc tài toàn cầu), với mục đích phơi bày cách các chính quyền độc tài cấu kết để đàn áp.

Sai cho hay các quan chức Trung Quốc đã phản đối những tác phẩm của các nghệ sĩ Tây Tạng, người Duy Ngô Nhĩ và Hương Cảng và ban đầu yêu cầu đóng cửa toàn bộ triển lãm.

Tuy nhiên, trung tâm nghệ thuật đã đàm phán thành công một thỏa hiệp: triển lãm được tiếp tục, nhưng các tác phẩm và một số chi tiết nhạy cảm đã bị gỡ bỏ.

Một phóng viên của BBC, khi đến thăm triển lãm, đã chứng kiến tên của một số nghệ sĩ bị bôi đen trong phần chú thích tác phẩm.

Ngoài ra, phần miêu tả quê hương của họ cũng bị bôi đen một phần, nhằm che giấu những cái tên nhạy cảm như Tây Tạng, Hương Cảng và Tân Cương.

Tên của các nghệ sĩ Tây Tạng, Hương Cảng, và Duy Ngô Nhĩ đã bị bôi đen

Phần lớn các tác phẩm bị kiểm duyệt thuộc về nghệ sĩ người Tây Tạng Tenzin Mingyur Paldron.

Các màn hình tivi dự kiến chiếu một số bộ phim của anh, trong đó có một phim về Đạt Lai Lạt Ma, đã bị tắt.

Cờ của Tây Tạng và người Duy Ngô Nhĩ cũng bị gỡ bỏ, cùng với một cuốn tiểu thuyết về một gia đình Tây Tạng lưu vong và một tấm bưu thiếp liên quan đến Trung Quốc, Israel và Tân Cương.

Một nhân viên phòng trưng bày nói với BBC rằng những ngày gần đây, triển lãm đã thu hút rất đông khách tham quan sau khi tin tức về việc kiểm duyệt lan truyền trên mạng.

Ban quản lý trung tâm nghệ thuật không phản hồi các câu hỏi của BBC.

Tuy nhiên, BBC có được một email cho thấy trung tâm này đã bị "cảnh báo rằng triển lãm có nguy cơ tạo ra căng thẳng ngoại giao giữa Thái Lan và Trung Quốc".

Email cũng cho hay họ phải điều chỉnh vì "sức ép từ Đại sứ quán Trung Quốc" thông qua Bộ Ngoại giao Thái Lan và chính quyền thành phố Bangkok, vốn là đơn vị tài trợ chính cho trung tâm.

Trong một tuyên bố gửi tới BBC, Đại sứ quán Trung Quốc cáo buộc triển lãm đã công khai thúc đẩy tư tưởng độc lập cho Tây Tạng, người Duy Ngô Nhĩ và Hương Cảng.

Phía Trung Quốc cho rằng "các biện pháp kịp thời" của Thái Lan đã chứng minh rằng một "quan niệm sai lệch" như vậy "không có chỗ đứng trên trường quốc tế và không được lòng dân".

Tuyên bố cũng nói thêm rằng triển lãm này "phớt lờ sự thật... bóp méo các chính sách của Trung Quốc tại Tây Tạng, Tân Cương và Hương Cảng, gây tổn hại đến lợi ích cốt lõi và phẩm giá chánh trị của Trung Quốc".

Đại sứ quán Trung Quốc khẳng định: "Trung Quốc phản đối bất kỳ âm mưu nào xử dụng vỏ bọc giao lưu văn hóa và nghệ thuật để thực hiện các hành vi thao túng chánh trị và can thiệp vào công việc nội bộ của Trung Quốc."

Tuyên bố này không đề cập đến cáo buộc các quan chức của họ đã gây áp lực lên chính quyền Thái Lan và trung tâm nghệ thuật.

Màn hình tivi dự kiến sẽ chiếu phim của Tenzin Mingyur Paldron đã bị tắt

Những người phụ trách và các nghệ sĩ tham gia triển lãm đã phủ nhận hoàn toàn cáo buộc từ phía Trung Quốc.

Tenzin Mingyur Paldron cho biết các bộ phim của anh "truyền tải những câu chuyện từ trái tim và gửi gắm thông điệp về sự đoàn kết toàn cầu", đồng thời nói thêm rằng việc kiểm duyệt là một phần trong "chiến dịch xóa bỏ và đàn áp" người Tây Tạng của Trung Quốc trên khắp thế giới.

Clara Cheung - một trong những người bị bôi đen tên – nói, "Mặc dù tôi ủng hộ ý nguyện của người dân, nhưng trong tác phẩm không hề có biểu tượng hay bất kỳ lời kêu gọi độc lập nào".

Tác phẩm sắp đặt của nữ nghệ sĩ Hương Cảng này tại Anh Quốc về hệ thống giám sát của Trung Quốc lại không bị ảnh hưởng.

Sai nói với BBC, thay vì kêu gọi độc lập, "chúng tôi thúc đẩy quyền tự do ngôn luận, quyền tự quyết và quyền tự thể hiện bản thân... đó là những quyền cơ bản của con người".

"Triển lãm của chúng tôi là nơi cho các nghệ sĩ chống lại chủ nghĩa độc tài. Đây là những tiếng nói thường bị dập tắt ngay trên chính đất nước của họ. Việc Đảng Cộng sản Trung Quốc cố gắng đóng cửa triển lãm chính là minh chứng cho luận điểm mà các nghệ sĩ đang muốn truyền tải."

'Chúng tôi nhận ra mình phải rời đi'

Sai và vợ quyết định rời Thái Lan vì lo sợ bị trục xuất về Miến Điện, nơi anh tin rằng mình sẽ bị chính quyền quân sự đàn áp do các hoạt động đấu tranh của mình.

Chỉ hai ngày sau khi triển lãm khai mạc, cặp đôi trên đường về nhà ở Bangkok thì nhận ra cảnh sát Thái Lan đang truy lùng họ.

BBC nắm được thông tin rằng cặp đôi đã nhận được tin nhắn từ nhân viên phòng trưng bày, báo cho họ biết về việc cảnh sát đã đến và xin số liên lạc của họ.

Khoảnh khắc đó, Sai nói: "Chúng tôi nhận ra mình phải rời khỏi nước này."

Cả hai lập tức mua vé chuyến bay sớm nhất có thể đến Vương quốc Anh.

Anh kể lại "Chúng tôi chỉ có vài phút để thu dọn đồ đạc. Vợ tôi run rẩy, cô ấy không thể gói ghém được gì". Chỉ vài giờ sau khi nhận tin nhắn, họ đã rời khỏi Thái Lan.

Phát ngôn viên của Cảnh sát Quốc gia Thái Lan, Achayon Kraithong, nói với BBC rằng ông không nhận được bất kỳ thông tin nào về việc cảnh sát truy tìm Sai và cho rằng cáo buộc này quá mơ hồ để xác minh.

Ông nói, "Không có thông tin cụ thể, chúng tôi không thể bình luận. Nếu có đủ bằng chứng, chúng tôi sẽ có thể xác nhận liệu sự việc có xảy ra hay không".

Cặp đôi đã phải rời bỏ quê hương vào năm 2021, sau cuộc đảo chính quân sự.

Cha của Sai, ông Lin Htut, cựu thủ hiến tiểu bang lớn nhất Miến Điện - Shan, và là thành viên của đảng Liên minh Quốc gia vì Dân chủ của bà Aung San Suu Kyi. Ông đã bị bắt và sau đó bị giam giữ với các cáo buộc tham nhũng.

Mẹ của Sai bị quản thúc tại gia vài tháng và hiện vẫn sống dưới sự giám sát chặt chẽ.

Sai luôn khẳng định các cáo buộc đó là sai sự thật và cha anh là một tù nhân chánh trị. Sai đã không ngừng vận động đòi trả tự do cho cha mình và chỉ trích chính quyền quân sự.

Sai cho biết, ban đầu, vợ chồng họ đã chọn Thái Lan làm nơi định cư và tổ chức triển lãm nghệ thuật ở Bangkok vì cộng đồng người Miến Điện tại đây rất lớn và họ tin rằng "Thái Lan đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa bình và ổn định cho Miến Điện... là một nơi an toàn."

Giờ đây anh không còn cảm thấy như vậy nữa. Anh nói, "Khi một thế lực nước ngoài có thể can thiệp vào những tác phẩm nghệ thuật được trưng bày, điều đó làm suy yếu chủ quyền văn hóa,"

"Vì các hoạt động của chúng tôi, sự đàn áp từ các chính quyền độc tài đối với chúng tôi đã tăng lên gấp bội... tôi và vợ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc xin tị nạn ở Vương quốc Anh."

Triển lãm ở Bangkok nói về chế độ độc tài và sự đàn áp, có sự góp mặt của các nghệ sĩ lưu vong từ Iran, Trung Quốc và Nga. Ảnh: Constellation of Complicity

Huân tước Alton xứ Liverpool, Chủ tịch Ủy ban liên hợp về Nhân quyền của Nghị viện Anh, nói với BBC rằng trường hợp của họa sĩ Sai "minh họa cho tầm ảnh hưởng rộng lớn của chiến dịch đàn áp xuyên quốc gia từ Trung Quốc". Ông khẳng định sẽ ủng hộ đơn xin tị nạn của Sai.

Ông nói thêm, "Việc gây áp lực để một triển lãm nghệ thuật ở nước khác phải kiểm duyệt các tác phẩm là một hành động vi phạm trắng trợn quyền tự do ngôn luận và cần phải được phơi bày, lên án rộng rãi. Nỗi sợ hãi mà việc này gây ra cho Sai, khiến anh ấy phải rời Thái Lan để bảo đảm an toàn, là điều vô cùng đáng lo ngại".

Quỹ Nhân quyền gọi sự việc này là hành vi "đe dọa", "phản ánh một nỗ lực phối hợp nhằm đàn áp quyền tự do biểu đạt nghệ thuật".

Trong khi đó, nhân vật hoạt động nổi tiếng tại Thái Lan, Phil Robertson, cho rằng việc các quan chức thành phố Bangkok cho phép Trung Quốc kiểm duyệt là "trắng trợn và không thể chấp nhận được".

BBC đã liên hệ với văn phòng Thủ tướng Thái Lan để kiếm phản hồi về các ý kiến này.

Những lo ngại về sự đàn áp xuyên quốc gia của Trung Quốc - được hiểu rộng rãi là việc một chính phủ quấy rối hoặc giám sát cá nhân ở nước ngoài - đã gia tăng trong những năm gần đây.

Điều này làm dấy lên câu hỏi liệu các quốc gia sở tại có biết về những hành động này hay thậm chí là đồng lõa hay không.

Mối quan hệ giữa Thái Lan và Trung Quốc cũng đang bị soi xét kỹ lưỡng.

Vào năm 2015, một người Thụy Điển tên Gui Minhai, đồng sáng lập một nhà sách ở Hương Cảng chuyên bán các đầu sách chỉ trích Bắc Kinh, đã đột ngột biến mất khi đang đi nghỉ tại Thái Lan.

Sau đó, ông xuất hiện tại Trung Quốc đại lục nơi cảnh sát giam giữ ông. Các quan chức Trung Quốc nói ông tự nguyện trở về, nhưng các tổ chức nhân quyền khẳng định ông đã bị các đặc vụ Trung Quốc bắt cóc.

Đầu năm nay, ít nhất 40 người Duy Ngô Nhĩ đã bị trục xuất từ Thái Lan về Trung Quốc, bất chấp những lo ngại nghiêm trọng từ Liên Hợp Quốc, Mỹ và Anh Quốc.

Bắc Kinh tuyên bố việc hồi hương này tuân thủ luật pháp Trung Quốc, Thái Lan và luật quốc tế.

Vụ việc này xảy ra khi Sai vẫn đang lên kế hoạch cho triển lãm của mình. Mặc dù có những lo ngại, Sai cho hay trung tâm nghệ thuật vẫn quyết định tiếp tục triển lãm.

Hiện tại, Sai đang cân nhắc những bước đi tiếp theo tại Vương quốc Anh. Sai và vợ dự định sẽ mang triển lãm nghệ thuật không bị kiểm duyệt này đến các quốc gia khác sau khi kết thúc tại Bangkok vào tháng Mười.

Sai tin rằng việc kiểm duyệt đã vô tình giúp triển lãm trở nên nổi tiếng hơn, với "nhiều người trên khắp thế giới giờ đây quan tâm muốn xem triển lãm" và thảo luận trên mạng.

"Không phải chúng tôi bắt đầu phong trào này, mà là Đảng Cộng sản Trung Quốc. Chúng tôi chỉ đặt nền móng (bằng triển lãm)... còn lại được nuôi dưỡng một cách tự nhiên và được sự kiểm duyệt của Đảng Cộng sản Trung Quốc tiếp sức như một loại phân bón vậy."

Có thêm phần tường thuật của Thanyarat Doksone.