Tổng thống Mỹ Donald Trump bình luận về quyết định áp thuế quan đối với nhiều nước trên thế giới tịa Vườn Hồng, Tòa Bạch Ốc, Thủ đô Washington, Hoa Kỳ, ngày 02/04/2025. REUTERS - Leah Millis

Ngày 02/04/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã phát động một cuộc tấn công thương mại quy mô lớn với thế giới khi công bố các mức thuế quan rất nặng, đặc biệt nhắm vào Liên Hiệp Âu Châu và Á châu, trong đó Việt Nam là một trong những nước bị nặng nhất. Quyết định này có nguy cơ bóp nghẹt nền kinh tế toàn cầu cũng như kinh tế Mỹ.

Như đã được thông báo từ nhiều tuần nay, sau bài phát biểu dài tại Vườn Hồng của Tòa Bạch Ốc, Donald Trump đã ký một sắc lệnh thiết lập "thuế quan đối ứng " đối với hàng nhập cảng vào Mỹ, với mức tương đương với thuế suất mà các đối tác thương mại của Washington áp dụng. Tổng thống Trump ca ngợi đây là một "tuyên bố độc lập về kinh tế" của nước Mỹ.

Trước khi trưng ra danh sách các đối tác thương mại bị ảnh hưởng, Donald Trump tuyên bố: "Đất nước chúng ta đã bị cướp bóc, tàn phá, hủy hoại và tàn tạ bởi các quốc gia gần xa, cả đồng minh lẫn kẻ thù".

Giới quan sát cho đây là biện pháp bảo hộ mậu dịch của Tòa Bạch Ốc, chưa từng có kể từ những năm 1930, bao gồm mức thuế nhập cảng tối thiểu bổ sung 10 phần trăm đối với tất cả hàng nhập cảng vào Mỹ và các mức thuế cao hơn đối với các quốc gia bị coi là "thù địch thương mại".

Trung Quốc sẽ phải chịu mức thuế nhập cảng mới 34 phần trăm, cộng thêm vào mức thuế bổ sung 20 phần trăm đã được chính quyền Trump áp đặt trước đó. Hàng hóa từ Liên Hiệp Âu Châu sẽ chịu mức thuế 20 phần trăm, Nhật Bản 24 phần trăm, Ấn Độ 26 phần trăm và Việt Nam lên đến 46 phần trăm. Anh, quốc gia đang đàm phán một hiệp định thương mại song phương với Mỹ, chỉ bị mức thuế tối thiểu 10 phần trăm áp dụng cho tất cả các nước.

Những mức thuế này cũng nhằm đáp trả các "rào cản phi thuế quan" đối với hàng hóa Mỹ, chẳng hạn như các tiêu chuẩn vệ sinh hoặc môi trường, theo nguyên tắc "có qua có lại một cách lịch sự", theo cách nói của Donald Trump.

Tòa Bạch Ốc cho biết một số mặt hàng không bị ảnh hưởng, bao gồm vàng thỏi, dược phẩm, chất bán dẫn, đồng, gỗ xây dựng, sản phẩm năng lượng và khoáng sản không có sẵn trên đất Mỹ.

Nga và Bắc Hàn không nằm trong danh sách bị áp thuế, vì theo một quan chức Mỹ, họ không còn là đối tác thương mại quan trọng.

Bộ trưởng Tài Chính Mỹ: "Hãy bình tĩnh"

Bộ trưởng Tài Chính Mỹ Scott Bessent cảnh báo các nước không nên trả đũa: "Hãy bình tĩnh, chấp nhận thực tế và chờ xem tình hình diễn biến thế nào. Nếu các bạn đáp trả, sẽ có leo thang căng thẳng".

Mexico và Canada, hai nước có hiệp định thương mại tự do với Mỹ, không nằm trong danh sách mới. Tuy nhiên, họ vẫn chịu tác động từ mức thuế bổ sung 25 phần trăm đối với xe hơi sản xuất ở nước ngoài, sẽ có hiệu lực từ hôm ngày 03/04.

Mức thuế chung 10 phần trăm sẽ có hiệu lực từ ngày 5/4 và các mức thuế cao hơn sẽ được áp dụng từ ngày 9/4.

Donald Trump luôn coi thuế quan là một "cây đũa thần", có khả năng giúp tái công nghiệp hóa nước Mỹ, thu hút đầu tư và đẩy mạnh sản xuất ở trong nước, lấy lại cân bằng trong cán cân thương mại và giảm thâm hụt ngân sách.

Tuy nhiên, lãnh đạo phe Dân chủ tại Thượng viện, Chuck Schumer, cho rằng chính sách bảo hộ này sẽ khiến một hộ gia đình trung bình của Mỹ tốn thêm hơn 6.000 đô-la mỗi năm do giá hàng nhập cảng tăng cao.

Các tập đoàn công nghệ hàng đầu và các thương hiệu lớn của Mỹ, vốn phụ thuộc vào chuỗi cung ứng tại Á châu, cũng có thể chịu tác động lớn từ các đòn thuế quan

Hoa Kỳ: Những người ủng hộ Trump tán đồng chính sách thuế quan của tổng thống

Tại Hoa Kỳ, những người ủng hộ Donald Trump tán đồng chính sách thuế quan của tổng thống, tuy họ biết là vật giá sẽ leo thang. Từ Kentucky, thông tín viên Edward Maille gửi về bài phóng sự:

« Jessica vừa từ nơi làm việc trở về nhà. Đứng trước cửa nhà, bà cho biết vật giá không ngừng tăng, nhưng bà không nghi ngờ gì về hiệu quả của các biện pháp mà ông quốc tế ban hành. Jessica nói: « Tôi nghĩ rằng, về ngắn hạn, thuế quan có thể sẽ có tác động tới chi phí sinh hoạt, nhưng tôi tin tổng thống Donald Trump là một doanh nhân, nên ông ấy biết mình đang làm gì ».

Cách nhà bà Jessica vài cây số (km), tại mộ bãi đậu xe của một siêu thị, Joe, một người đàn ông khoảng 60 tuổi, đang xếp lên xe những hàng hóa mà ông vừa mua. Là người ủng hộ Donald Trump, ông Joe cũng đã lường trước là giá cả sẽ tăng, nhưng ông cho rằng phải chấp nhận như thế nếu muốn mọi chuyện tốt đẹp. Joe nói: « Việc làm sẽ trở lại nước Mỹ, đó là việc làm tại các nhà máy mà trước đây đã bị chuyển ra nước ngoài, sang Canada hoặc Mexico, nơi mà người ta sản xuất xe hơi và chuyển sang Mỹ để bán cho chúng tôi. Chúng tôi cần sản xuất ngay tại Mỹ. Họ sản xuất xe cho họ và chúng tôi sản xuất cho chúng tôi ».

Thế nhưng một số người cũng lo sợ về các hậu quả. Albert, một trong số những người hiếm hoi ở đây đã không bỏ phiếu cho Donald Trump, giận dữ nói: « Thật là quá đáng. Ông ta sẽ phá hỏng tất cả. Ông ta sẽ chia rẽ mọi quốc gia trên thế giới. Chưa ai làm một chuyện ngu ngốc như thế. »

Albert chắn chắn Donald Trump sẽ không thể thành công trong việc đưa việc làm trở lại nước Mỹ. Ông cho rằng các việc làm đó đã vĩnh viễn mất đi».

Thế giới phản ứng có chừng mực 

Ban hành biện pháp đối phó, phản đối, lên án, đe dọa trả đũa, kêu gọi đối thoại … là những phản ứng của các nước bị tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế nặng nề. Các phản ứng có mức độ khác nhau, nhưng phần lớn vẫn thận trọng thay vì ngay lập tức đáp trả mạnh mẽ, gây leo thang căng thẳng thương mại.

Brazil là một trong số ít quốc gia có phản ứng đáp trả. Không lâu sau khi Mỹ áp thuế 10 phần trăm đối với Brazil, Quốc Hội nước này đã thông qua một đạo luật gọi là "luật đối ứng" trao cho chính phủ quyền phản ứng trước các rào cản thương mại đối với hàng xuất cảng.

Liên Hiệp Âu Châu, bị áp mức thuế 20 phần trăm đối với hàng hóa xuất cảng sang Mỹ, đã kêu gọi một phản ứng "có cân nhắc" và nhấn mạnh sự cần thiết của đối thoại thay vì đối đầu. Một số quan chức EU đề xuất áp dụng các biện pháp trả đũa mang tính chiến lược, nhưng vẫn để ngỏ khả năng đàm phán nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến kinh tế khu vực.

Chủ tịch Ủy Ban Âu Châu, Ursula von der Leyen, lấy làm tiếc về quyết định của chính quyền Mỹ, nhưng khẳng định các nước Âu Châu "sẵn sàng phản ứng" và đã bắt đầu làm việc về "một gói biện pháp đối phó mới" trong trường hợp các cuộc đàm phán với chính quyền Mỹ thất bại.

Trung Quốc, quốc gia chịu mức thuế nhập cảng 34 phần trăm, đã phản đối mạnh mẽ và tuyên bố sẽ có biện pháp đáp trả. Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng nhấn mạnh mong muốn giải quyết căng thẳng thông qua các cuộc thảo luận thương mại, thay vì ngay lập tức có hành động trả đũa mạnh mẽ. Bắc Kinh kêu gọi Hoa Kỳ "ngay lập tức hủy bỏ các mức thuế đơn phương và giải quyết thỏa đáng các tranh chấp với các đối tác thương mại thông qua đối thoại công bằng", trong khi Bộ Thương Mại nước này nhấn mạnh các loại thuế này "gây nguy hiểm cho sự phát triển kinh tế toàn cầu".

Nhật Bản và Ấn Độ, bị đánh thuế 24 phần trăm và 26 phần trăm, đã bày tỏ lo ngại, nhưng vẫn giữ thái độ kiềm chế, trong khi các quan chức thương mại của hai nước này đang cân nhắc những bước kế tiếp.

Tại Thái Lan, thủ tướng Paetongtarn Shinawatra hôm nay cho biết họ có "kế hoạch vững vàng" để ứng phó với mức thuế 36 phần trăm của Mỹ và hy vọng sẽ đàm phán để giảm mức thuế này,

Việt Nam là một trong những nước bị áp mức thuế cao nhất. Theo Công thông tin Điện tử của chính phủ, hôm nay thủ tướng Phạm Minh Chính đã triệu tập cuộc họp đột xuất giữa lãnh đạo của chính phủ và các bộ ngành. Ông yêu cầu « lập ngay tổ phản ứng nhanh để có đối sách chủ động khi Mỹ áp thuế đối ứng lên tới 46 phần trăm với Việt Nam ».

Thủ tướng Canada Mark Carney, cho rằng mức thuế quan mới sẽ "thay đổi căn bản" thương mại quốc tế, đã hứa sẽ "chống lại những mức thuế quan này bằng các quyết định ứng phó ".

Nhìn chung hầu hết lãnh đạo các nước trên thế giới đều lên tiếng phản đối, tỏ "lấy làm tiếc" hay đánh giá là "bất công", "sai lầm lớn" quyết định của chính quyền Trump áp thuế lên gần như toàn bộ đối tác thương mại của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, chưa có dấu hiệu về một cuộc chiến thương mại toàn diện ngay lập tức. Các chính phủ đang cố gắng cân bằng giữa việc bảo vệ lợi ích kinh tế và tránh leo thang căng thẳng với Washington.

Nỗi bất an của Anh Quốc

Dù chỉ bị áp thuế quan 10 phần trăm, Anh Quốc vẫn cảm thấy bất an trước cuộc chiến thương mại toàn cầu do chính quyền Donald Trump phát động.

 Thông tín viên Nguyễn Giang tường thuật từ Luân Đôn:

"Sáng hôm nay, 03/04, chỉ số các mã chứng khoán ở sàn giao dịch Luân Đôn đồng loạt đỏ, với cả thị trường FTSE 100 Index sụt 122,4 điểm báo hiệu sự lo ngại lớn của giới đầu tư về kinh tế Anh Quốc và mậu dịch toàn cầu, sau khi tổng thống Mỹ Donald Trump hào hứng công bố các mức thuế quan cao từ 10 phần trăm tới 49 phần trăm vào hàng hóa từ mọi nước nhập vào Mỹ.

Cảm xúc ở Anh là pha trộn giữa niềm vui và lo âu. Anh chỉ bị thuế quan của Mỹ ở mức 10 phần trăm, ngang Singapore và Brazil, nhưng thuế cho xe hơi từ Anh sang Mỹ vẫn bị mức 25 phần trăm, đe dọa việc làm của 25 nghìn công nhân trong ngành xe hơi Anh Quốc.

Bộ trưởng Thương Mại Jonathan Reynolds chia sẻ quan ngại sâu sắc về việc làm và doanh thu của ngành sản xuất xe hơi. Ông cũng nói Anh Quốc “thất vọng” vì không được chính quyền Trump bỏ ra ngoài danh sách áp thuế quan.

Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng chuyển giọng đôi chút, một mặt nói Anh vẫn đặt ưu tiên cho việc ký được hiệp định mậu dịch với Hoa Kỳ, một mặt, “không loại trừ biện pháp nào” để bảo vệ doanh nghiệp Anh.

Nhưng giới quan sát nói Anh cần nhận ra nền kinh tế của họ đang bị “hở sườn” (exposed) rất nhiều, vì trao đổi mậu dịch với Liên Hiệp Âu Châu (EU) và các nền kinh tế Á châu mới chiếm tỷ trọng lớn, so với thương mại Anh-Mỹ chỉ chiếm 15,3 phần trăm xuất cảng của Anh Quốc.

Bức tranh lớn ở Âu châu và hàng chục nền kinh tế Á châu đang xấu đi nhanh chóng, với hàng rào thuế quan dựng lên nay mai để đáp trả Hoa Kỳ.

Theo tin mới nhất, Donald Trump chưa muốn sang thăm Anh vào tháng Sáu theo lời mời của Vua Charles III, nên viễn cảnh ký được gì với Mỹ vẫn còn xa, trong khi các tác động liên đới từ chiến tranh thương mại toàn cầu đã chính thức bắt đầu từ tuần này, và sẽ nhanh chóng đẩy Anh vào thế yếu đi, khiến Luân Đôn sẽ phải nhượng bộ chính quyền Trump hơn nữa."

Tổng thống Donald Trump phát biểu với các nhà báo tại Tòa Bạch Ốc, Washington, Hoa Kỳ, ngày 31/03/2025. AP

Ngày 02/04/2025, Mỹ chính thức phát động đại chiến thương mại, hoặc tăng thuế quan với tất cả các nước trên thế giới hoặc tăng đối ứng với từng nước. "Thời kỳ vàng son" được tổng thống Donald Trump hứa với cử tri là sẽ lấp đầy ngân khố Nhà nước và theo người phát ngôn Tòa Bạch Ốc, "chấm dứt chuyện vắt kiệt nước Mỹ".

Cả thế giới hồi hộp vì không một thông tin nào được tiết lộ về tổng số tiền, quy mô và thời hạn áp dụng. Các đối tác "nặng ký" của Hoa Kỳ "dùi mài" biện pháp đáp trả. Còn những nước yếu thế hơn tìm cách xoa dịu tổng thống Trump. Biện pháp tăng thuế sẽ tác rất lớn đến nền kinh tế giới. Năm 2024, tổng trị giá nhập cảng của Mỹ lên tới 3.300 tỷ đô-la, cao hơn cả GDP hàng năm của Pháp.

Thông tín viên RFI Guillaume Naudin tường trình từ Washington:

« Tổng thống Trump nói đến "Ngày giải phóng" cho đất nước của mình. Trong suy nghĩ của ông, thuế đối ứng chỉ là những biện pháp tái cân bằng quan hệ thương mại với các quốc gia mà theo ông, đã lợi dụng Hoa Kỳ trong nhiều thập niên bằng cách đối xử bất công với Mỹ.

Biện pháp được thông báo liên quan đến việc bổ sung mức thuế hải quan hoặc phi hải quan đối với hàng nhập cảng tương đương với mức thuế mà các nước đánh vào hàng hóa Mỹ. Nhưng trên thực tế, đây thường là những mức thuế cao hơn.

Ví dụ, vài tuần trước, ông nói rằng thuế giá trị gia tăng áp dụng ở Âu châu thực chất là thuế hải quan trá hình, trong khi mức thuế TVA đó được áp dụng ở tất cả các nước Âu châu. Ông Donald Trump đã cảnh báo rằng cả thế giới sẽ phải chịu thuế mới: Âu Châu, Nhật Bản, Mễ Tây Cơ (Mexico), Gia Nã Đại (Canada), bất kể là nước đồng minh hay không.

Kể từ khi nhậm chức, ông đã dùng thuế hải quan đe dọa các nước láng giềng rồi lại hủy bỏ, tạo ra sự bất ổn không mong muốn trên thị trường tài chính, vốn đã chao đảo căng thẳng từ nhiều tuần qua.

Ông Donald Trump chưa công bố mức thuế nào sẽ áp dụng cho những sản phẩm nào. Điều bất ngờ sẽ được công bố vào lúc 16 giờ, theo giờ Washington và Tòa Bạch Ốc nêu rõ các mức thuế hải quan này sẽ được áp dụng ngay lập tức ».

Chiều tối 01/04, một ngày trước khi tổng thống Mỹ công bố các biện pháp đánh thuế mới, sàn giao dịch chứng khoán New York đóng cửa mà không có định hướng rõ ràng. Chuyên gia phân tích Sarhan, được Reuters trích dẫn, nhận định: "Nếu các biện pháp thuế mới yếu hơn dự kiến, nếu thời hạn dài hơn hoặc nều tình hình không đến mức căng thẳng như lo ngại thì thị trường có thể sẽ phục hồi". Ngược lại, "nếu ông Trump quyết định hành động quyết liệt và công bố mức thuế cao hơn dự kiến, thị trường sẽ sụt giảm".

Liên Âu có "kế hoạch vững chắc" để đáp trả các đòn tăng thuế của Trump 

Hôm qua, 01/04/2025, tại Nghị Viện Âu Châu, họp ở Strasbourg, Pháp, một ngày trước thời điểm chính quyền Mỹ dự kiến đưa ra quyết định tăng mạnh thuế nhập cảng, chủ tịch Ủy Ban Âu Châu, Ursula von der Leyen, khẳng định Liên Âu có "một kế hoạch vững chắc" để sẵn sàng trả đũa, nếu Washington đơn phương áp thuế. 

AFP dẫn lời chủ tịch Ủy Ban Âu Châu, theo đó, Liên Âu sẽ "đoàn kết" đối phó với các quyết định mới của chính quyền Trump. Bà Ursula von der Leyen cũng nhấn mạnh là chính sách đơn phương tăng thuế hải quan rộng khắp, mà tổng thống Mỹ chủ trương, chỉ gây thêm khó khăn cho "những người dân bình thường" và Liên Âu "bất đắc dĩ mới phải đưa ra các biện pháp trả đũa".

Trả lời RFI, chuyên gia về thương mại quốc tế Vincent Vicart dự đoán, nếu chính quyền Trump áp thuế mới với các hàng hóa Âu châu, đây cũng có thể là một động lực khiến nền kinh tế châu lục trở nên gắn bó hơn hẳn:

"Đây là một cơ hội để củng cố thị trường thống nhất của Âu châu, một đòi hỏi hiện nay. Đòi hỏi này vốn đã được Mario Draghi trình lên Ủy Ban Âu Châu hồi năm ngoái. Củng cố thị trường Âu châu hướng về nhu cầu nội địa hơn là hướng về xuất cảng. Đây là một trong những bình diện căn bản của chiến lược củng cố sự tự chủ về chiến lược của Âu châu. Đây là một trong những chính sách cần thiết để đáp ứng cục diện quốc tế mới và chính sách thuế quan của tổng thống Trump".