Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump (P) và chủ tịch Ủy Ban Âu Châu, Ursula von der Leyen, tại Turnberry, Scotland, Anh Quốc, ngày 27/07/2025. REUTERS - Evelyn Hockstein

Dưới thời chính quyền Donald Trump, mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương giữa Hoa Kỳ và các nước Âu châu đã chuyển từ mối quan hệ đối tác bất đối xứng sang sự thống trị chiến lược. Trong cuốn sách mới nhất của  sử gia Sylvain Kahn, “Atlantisme est mort ? Vive l’Europe !” của nhà xuất bản Aube, ông đã đề cập đến khái niệm “emprisme” - tạm dịch “áp đặt - kiềm tỏa” để nhấn mạnh đến sự áp đặt tinh vi và nguy hiểm của Hoa Kỳ đối với Âu châu.

Trong suốt 80 năm qua, Âu châu đã duy trì một mối quan hệ hợp tác bất đối xứng với Hoa Kỳ. Sự bất đối xứng này, vốn lâu nay được chấp nhận như cái giá phải trả cho sự ổn định và được bảo vệ, đã thay đổi dưới thời chính quyền Donald Trump. Mối quan hệ vốn là sự phụ thuộc chiến lược không cân bằng đã trở thành một sự áp đặt : một sự ràng buộc không thể dứt bỏ, được xử dụng để gây áp lực, trong khi chính các nạn nhân (các nước Âu châu) lại phủ nhận điều đó.

Để mô tả sự biến đổi này, sử gia Kahn đề cập đến khái niệm “emprisme”, một sự áp đặt mà các nước Âu châu đồng ý và tự cho rằng họ là đối tác, nhưng lại trở thành bên lệ thuộc vào một cường quốc đang thống trị họ mà Âu  châu  không hoàn toàn ý thức được.

Từ tình trạng bất đối xứng đến “emprisme”

“Emprisme” là một hình thức thống trị tinh vi và sâu sắc. Đây không đơn giản là ảnh hưởng hay quyền lực mềm, mà là sự lệ thuộc chiến lược đã trở thành bản chất nội tại. Các nước Âu châu biện minh cho sự phụ thuộc này nhân danh chủ nghĩa thực tế, an ninh và ổn định kinh tế, mà không nhận ra rằng nó đang làm họ suy yếu một cách có hệ thống.

Theo quan điểm của Donald Trump, Âu châu không còn là đồng minh, mà là những kẻ lợi dụng. Thị trường chung đã cho phép lục địa già trở thành khu vực tiêu dùng lớn nhất thế giới, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, kể cả tại thị trường Hoa Kỳ. Đồng thời, đều là thành viên Liên Minh Bắc Đại Tây Dương (NATO), nhưng Âu  châu đã để cho Washington gánh vác chi phí quốc phòng chung. Kết quả là Donald Trump cho rằng Hoa Kỳ vì hùng mạnh, hào phóng và cao thượng, đang bị các đồng minh “lợi dụng”.

Ukraine như một công cụ gây áp lực

Cuộc chiến ở Ukraine minh họa rõ rệt cho logic này. Trong bối cảnh Liên Hiệp Âu  Châu (EU) đang gồng mình để hỗ trợ Kyiv, sự đoàn kết này lại trở thành một điểm yếu bị Washington khai thác.

Việc chánh quyền Hoa Kỳ đình chỉ việc cung cấp thông tin tình báo cho Ukraine đã khiến quân đội nước này trở nên “mù”, còn các nước Âu châu, cũng phụ thuộc vào dữ liệu này, trở nên “chột”. Đây không chỉ là một điều chỉnh chiến thuật, mà là một tín hiệu chiến lược : quyền tự chủ của Âu châu mang tính phụ thuộc.

Vào tháng 07/2025, Liên Âu đã chấp nhận một hiệp định thương mại vô cùng bất đối xứng, trong đó hàng hóa Âu châu bị Hoa Kỳ đánh mức thuế nhập cảng 15%, mà không có sự đáp trả tương xứng. Hiệp định này, mang tên Turnberry, được đàm phán tại một tư dinh của Donald Trump ở Scotland, một biểu tượng mạnh mẽ của hiện tượng cá nhân hóa và thô bạo hóa quan hệ quốc tế.

Cùng lúc đó, Hoa Kỳ đã ngừng giao trực tiếp võ khí cho Ukraine. Giờ đây, chính các nước Âu châu phải mua võ khí của Mỹ để tự mình chuyển giao cho Kyiv. Đây không còn là một mối quan hệ đối tác, mà là một sự ủy thác mang tính cưỡng ép.

Từ đối tác thành chư hầu

Theo logic của phong trào MAGA, giờ đây đang chiếm đa số trong đảng Cộng Hòa, Âu châu không còn là một đối tác. Trong trường hợp khả dĩ nhất, Âu châu chỉ là một khách hàng, và tệ hơn, là một chư hầu. Thuật ngữ “emprisme” mô tả tình trạng mà Âu châu chấp nhận vị thế thấp kém, mà không nói thẳng ra.

Sự chấp nhận này dựa trên hai ảo tưởng : sự lệ thuộc này là lựa chọn “ít tồi tệ nhất” và nó chỉ mang tính tạm thời.

Tuy nhiên, nhiều nhân vật có tiếng nói ở Âu châu, từ các chính khách đến giới doanh nghiệp và công nghiệp, đã ủng hộ hiệp định Turnberry cũng như việc gia tăng mua võ khí của Mỹ. Năm 2025, Âu châu đã chấp nhận một giao dịch quái gở : trả giá chấp nhận sự áp đặt của Mỹ về chính trị, thương mại và ngân sách để đánh đổi lấy một sự bảo vệ không chắc chắn.

Đó là một logic mang tính gần như mafia trong quan hệ quốc tế, dựa trên sự đe dọa, sự thô bạo và coi nhẹ giá trị của việc gọi là “đối tác”. Giống như Don Corleone trong bộ phim kinh điển Bố già (The Godfather) của đạo diễn Francis Ford Coppola, tổng thống Trump trao cho Âu châu một sự bảo vệ mơ hồ để đổi lấy một cái giá tùy tiện, do chính Washington quyết định. Nếu Âu châu từ chối, chủ nhân Tòa Bạch Ốc nói rằng, sẽ khiến Âu châu phải hứng chịu “địa ngục”, như ông đã nói rõ trong bài diễn văn tại Liên Hiệp Quốc vào ngày 23/09.

“Emprisme” và chủ nghĩa đế quốc : hai logic thống trị

Cần phân biệt rõ giữa “emprisme” và các hình thức thống trị khác. Không giống Nga, nơi chủ nghĩa đế quốc dựa trên bạo lực quân sự, Hoa Kỳ dưới thời Donald Trump không dùng đến vũ lực trực tiếp. Ông hành động bằng các biện pháp cưỡng ép kinh tế, bắt chẹt về thương mại và áp lực chánh trị.

Chính vì Âu châu phần nào ý thức được điều này, và tranh cãi về mức độ áp lực có thể chấp nhận, nên sự áp đặt của Hoa Kỳ càng trở nên tinh vi, mang tính hệ thống, được chuẩn hóa và khó bị phản bác.

Chế độ của Vladimir Putin thì dựa vào bạo lực như một nguyên tắc lãnh đạo, đối với xã hội trong nước lẫn các nước láng giềng. Cuộc xâm lược Ukraine là kết quả tất yếu. Cả hai hệ thống đều là sự thống trị, nhưng theo hai logic khác nhau : chủ nghĩa đế quốc Nga thì thô bạo và trực diện ; “emprisme” của Mỹ thì được chấp nhận một cách gượng ép, nhưng các nạn nhân vẫn phủ nhận.

Thoát khỏi sự phủ nhận

Điều làm cho “emprisme” đặc biệt nguy hiểm là nó đi kèm sự phủ nhận. Các nước Âu châu tiếp tục nói về “đối tác xuyên Đại Tây Dương”, “giá trị chung”, “sự đồng thuận sách lược”. Nhưng thực tế đây là một sự cưỡng ép được chấp nhận.

Sự phủ nhận này không chỉ thông qua các phát biểu, mà còn định hướng chính sách. Các nhà lãnh đạo Âu châu biện minh cho các nhượng bộ thương mại, mua võ khí và các hành động ngoại giao theo Mỹ như là những thỏa hiệp hợp lý. Họ hy vọng thời kỳ Donald Trump sẽ qua đi và sự cân bằng như trước đây sẽ quay trở lại.

Nhưng “emprisme” không phải là một “sự kiện thoảng qua” trong lịch sử. Đó là một sự chuyển hóa mang tính cấu trúc trong mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, và chừng nào Âu châu còn chưa nhìn thẳng vào vấn đề, lục địa già sẽ tiếp tục bị suy yếu về mặt sách lược, kinh tế và chính trị.

Nhìn thẳng vào “emprisme” để kháng cự

Âu châu cần phải mở mắt. Mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương, từng là tấm khiên bảo vệ, giờ đây đã trở thành công cụ thống trị. Khái niệm “emprisme” cho thấy rõ thực tế này, và đề cập đến khái niệm này đã là bước đầu của sự kháng cự.

Câu hỏi giờ đây đã rõ ràng : Âu châu muốn tiếp tục là một chủ thể thụ động trong sách lược của Mỹ hay trở lại làm một tác nhân chiến lược độc lập ? Câu trả lời này sẽ quyết định vị thế của Âu châu trong tương lai.

(FRI - Nguồn : The Conversation)