​Ảnh minh họa: Nga triển khai điệp viên nằm vùng ở Brazil. © France Médias Monde

Sau một cuộc điều tra kéo dài 3 năm, nhà chức trách Brazil đã phát hiện 9 công dân của mình thực ra là những điệp viên nằm vùng của Nga. Theo báo New York Times của Hoa Kỳ, quốc gia Nam Mỹ này đã trở thành một "nhà máy sản xuất điệp viên" của Kremlin.

Họ tên là Gerhard Daniel Campos Wittich, Adriana Carolina Costa Silva Pereira, Manuel Francisco Steinbruck Pereira và Eric Lopes. Đó là những cái tên được ghi trên sổ thông hành Brazil, nhưng trên thực tế, họ là những điệp viên nằm vùng của Nga sau khi danh tính được cơ quan phản gián Brazil tiết lộ, như New York Times cho biết trong một cuộc điều tra ngày 21/05/2025 về quốc gia Nam Mỹ được mệnh danh là "nhà máy sản xuất điệp viên Nga" mới.

Nhà chức trách Brazil đã phát hiện ra 9 điệp viên Nga di chuyển khắp thế giới với sổ thông hành (passport) Brazil hợp lệ. Theo tờ New York Times, những công dân Brazil giả mạo này đã có thể cư trú và hoạt động cho điện Kremlin ở Bồ Đào Nha, Hy Lạp hoặc Na Uy.

Lần theo dấu vết của Sergei Tcherkasov

Theo kênh truyền thông điều tra độc lập của Nga Agentstvo, việc phá vỡ hoạt động của các điệp viên nói trên là "một trong những thất bại nặng nề nhất đối với cơ quan tình báo Nga" trong những năm gần đây.

Sự kiện này bắt đầu bằng một tin nhắn được Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA) gửi đến nhà chức trách Brazil vào tháng 04/2022, vài tháng sau khi Nga xua quân xâm lược Ukraine. Các tình báo Mỹ đã phát hiện ra một điệp viên ngầm của Nga vừa xuất hiện ở Hà Lan. Được xác định là Sergei Tcherkasov, điệp viên này đã tìm cách giả danh là một công dân Brazil để được nhận làm thực tập sinh tại Tòa án Hình sự Quốc tế.

Điệp viên này làm việc cho Cơ quan Tình báo Quân đội Nga (GRU), lấy tên Viktor Muller Ferreira. Như CIA tiết lộ với các đồng nghiệp Brazil, ngoài một cái tên giả, người này còn cầm một sổ thông hành (passport) thật và Viktor Muller Ferreira đã tạo dựng một cuộc sống làm vỏ bọc trong hơn một thập niên. Một cuộc điều tra của kênh truyền thông Bellingcat, được công bố vào năm 2022, thậm chí đã nêu chi tiết cách điệp viên Nga này hành xử như một sinh viên khoa học chính trị không ngần ngại bình luận trực tuyến, thậm chí đã gọi Vladimir Putin là "ung nhọt" đang gặm nhấm nền dân chủ.

Tại Brazil, phát hiện này đã đánh dấu sự khởi động của "hoạt động phía Đông" của phản gián, dẫn đến việc ít nhất 9 điệp viên ngầm của Nga bị lộ danh tính, toàn bộ dường như đều có một cuộc sống ổn định và đầy đủ với bạn bè, sự nghiệp và những quan hệ tình cảm. Chẳng hạn như Gerhard Daniel Campos Wittich, điều hành một công ty bán máy in 3D, thường xuyên đi chơi với bạn bè và sống ở Rio de Janeiro với bạn gái người Brazil.

Nhưng trong bóng tối, ông liên lạc với vợ người Nga, một điệp viên định cư ở Hy Lạp, để phàn nàn về một cuộc sống buồn tẻ hơn nhiều so với những gì Nhà nước Nga đã hứa hẹn, theo New York Times.

Brazil, mỏ vàng cho điệp viên Nga?

Đối với các chuyên gia tình báo Nga, không có gì đáng ngạc nhiên khi có nhiều điệp viên làm việc cho Moscow ở Nam Mỹ. Elena Grossfeld, chuyên gia về lịch sử đương đại của tình báo Nga tại Đại học King's College London, nhấn mạnh khu vực này "luôn thu hút sự quan tâm của tình báo Nga từ thời Liên Xô, do gần với Hoa Kỳ về mặt địa lý và một số chế độ ở đây có nguồn gốc xã hội chủ nghĩa hoặc cộng sản".

Có thể coi Brazil là một trường hợp điển hình để hiểu quốc gia nào được coi là lý tưởng để ươm mầm những điệp viên đáng tin cậy. Nước đó cần phải tích lũy nhiều lợi thế trong mắt Kremlin. Jenny Mathers, chuyên gia về các vấn đề an ninh ở Nga tại Đại học Aberystwyth, xứ Wales, tóm tắt: "Đó phải là một quốc gia đủ thân thiện với Moscow để Kremlin có thể hành động mà không bị cơ quan phản gián của nước đó liên tục giám sát, nhưng không quá thân thiện để các nước đó không nghi ngờ tất cả các công dân của mình." Đối với chuyên gia Mathers, Brazil đáp ứng những điểm này.

Quốc gia Nam Mỹ này còn có một lợi thế khác, đó là sổ thông hành (passport) của họ. Jenny Mathers cho biết "công dân Brazil có thể đi du lịch đến hầu hết các quốc gia mà không phải làm quá nhiều thủ tục hành chính". Sổ thông hành (passport) gần như có mức độ tự do đi lại tương đương sổ thông hành Hoa Kỳ, vì công dân Brazil có thể di chuyển đến 115 quốc gia mà không cần xin thị thực so với 119 quốc gia đối với công dân Mỹ. Do đó, theo Elena Grossfeld, "Brazil là một bệ phóng tốt để các điệp viên Nga thâm nhập vào các quốc gia khác".

New York Times cũng nhấn mạnh Brazil có một xã hội đa văn hóa, trong đó một công dân gốc Kavkaz với giọng nói lơ lớ sẽ không gây chú ý.

Nhưng điều quan trọng nhất, theo bà Mathers, "dường như thủ tục xin giấy khai sinh để có được sổ thông hành (passport) hợp lệ ở Brazil khá dễ dàng, và điều này rất quan trọng đối với bất kỳ điệp viên ngầm nào". Trên thực tế, có một ngoại lệ pháp lý đối với thủ tục kiểm tra các ca sinh ở những vùng xa xôi và nông thôn của Brazil. Báo New York Times cho biết "nhà chức trách sẽ cấp giấy khai sinh cho bất kỳ ai khai báo, với sự hiện diện của hai nhân chứng, rằng một đứa trẻ có ít nhất một phụ huynh là người Brazil". Hơn nữa, không phải tất cả các tài liệu đều được số hóa, khiến cho việc phát hiện giấy khai sinh giả trở nên khó khăn hơn.

Elena Grossfeld nhận định mỏ vàng của các giấy khai sinh này biến Brazil thành "một nhà máy sản xuất 'danh tính' của các điệp viên ngầm, hơn là một nhà máy sản xuất điệp viên theo nghĩa đen".

Brazil và nhiều quốc gia khác

Theo các chuyên gia được kênh truyền hình France 24 phỏng vấn, việc phát hiện ra những điệp viên này có lẽ chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Chuyên gia Mathers cho rằng "việc thiết lập một chương trình điệp viên nằm vùng đòi hỏi rất nhiều công sức và thời gian, vì vậy có khả năng cao là cơ quan tình báo Nga không tốn nhiều công sức như vậy chỉ để triển khai 9 điệp viên".

Elena Grossfeld thì cho rằng "Brazil đã thành công trong việc phát hiện ra những điệp viên này bằng cách triển khai một đội ngũ chịu trách nhiệm săn lùng họ. Các quốc gia khác ở Nam Mỹ, như Peru, Argentine hoặc Chile, tuy không tiến hành cuộc điều tra tương tự, nhưng đối với điện Kremlin cũng có những điều kiện thuận lợi giống như Brazil, cũng có thể trở thành nơi ươm mầm cho các điệp viên nằm vùng". Ví dụ, trang Bellingcat vào năm 2022 đã công bố một cuộc điều tra dài về một nữ điệp viên Nga từng sống ở Ý dưới danh tính giả là người Peru.

Theo Elena Grossfeld, thật ngạc nhiên khi Nga vẫn tiếp tục đầu tư nhiều như vậy vào các điệp viên nằm vùng: "Có thể nghĩ rằng sau sự sụp đổ của chế độ Xô viết, Moscow sẽ không còn phải phân bổ nhiều nguồn lực cho một chương trình như vậy nữa. Nhất là trong thời đại mạng xã hội hiện nay, việc tạo ra từ hư không một công dân của quốc gia nào đó với quá khứ đầy lỗ hổng ngày càng trở nên khó khăn."

Còn bà Mathers thì khẳng định dù sao đi nữa, việc các điệp viên này bị phát hiện "có thể khiến công việc của các cơ quan tình báo Nga trở nên khó khăn hơn, bởi Brazil giờ đây sẽ cảnh giác hơn, và vụ việc này có thể khiến các quốc gia khác cũng nghi ngờ".

Tuy nhiên, các điệp viên bị Brazil phát hiện dường như đã không có được thành tựu gì đặc biệt. "Họ không nắm giữ những vị trí có ảnh hưởng lớn và cũng không cho thấy đã hoạt động hiệu quả", theo Elena Grossfeld.

Họ không có sơ yếu lý lịch phù hợp với khuôn mẫu điệp viên có thể gây bất ổn cho một quốc gia nếu nhận lệnh từ Moscow. Tuy vậy, như Jenny Mathers lưu ý, có thể vẫn còn những người khác chưa bị phát hiện… và biết đâu họ lại đang nắm giữ những vị trí nhạy cảm hơn nhiều.

Nguồn: France 24