Nguồn: James Palmer, “Putin Pays Homage at Xi’s Summit”, Foreign Policy, 02/09/2025

Biên dịch: Tạ Kiều Trang (nghiencuuquocte.org)

Bắc Kinh nhanh chóng lấn át vai trò của Moscow tại Trung Á.

Tiêu điểm tuần này: Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) bế mạc; Bắc Kinh tổ chức diễu binh; Tổng thống Trump đột ngột thay đổi quan điểm về thị thực của sinh viên Trung Quốc.

Quan hệ Trung – Nga thể hiện qua Hội nghị Thượng đỉnh SCO

Cuối tuần qua, Trung Quốc đã đón tiếp 20 nhà lãnh đạo nước ngoài tại Thiên Tân trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), mục đích gửi đi thông điệp đoàn kết giữa các đồng minh và đối tác, trái ngược lại với những đòn công kích của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump nhắm vào chính bạn bè của mình.

Chỉ khoảng một nửa số nhà lãnh đạo tham dự là thành viên chính thức của SCO; số còn lại là đối tác hoặc quan sát viên. Ngoại trừ ba nước lớn Trung Quốc, Ấn Độ và Nga, thành phần hội viên của SCO chủ yếu thiên về Trung Á.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin vào hôm thứ Ba, và cả hai nhà lãnh đạo đều đưa ra những tuyên bố nhấn mạnh sự bất công của phương Tây. Tuy nhiên, bất chấp tất cả những màn bắt tay niềm nở và chụp ảnh chung, căng thẳng ngấm ngầm giữa Nga và Trung Quốc tại SCO vẫn còn hiện diện.

Bên cạnh hợp tác kinh tế, SCO thường xuyên tổ chức tập trận quân sự, và thường được gắn mác là nỗ lực nhằm chống khủng bố. Một mục đích không được nhắc đến của các hoạt động này là diễn tập trấn áp các cuộc nổi loạn trong nước với sự hỗ trợ của lực lượng nước ngoài – như Nga đã làm ở Kazakhstan hồi tháng Một năm 2022.

Cả Trung Quốc và Nga đều đóng vai trò chính trong các cuộc tập trận này, trong đó Bắc Kinh thường xuyên đưa vào các đơn vị thuộc Cảnh sát Vũ trang Nhân dân (PAP), một lực lượng bán quân sự được sử dụng chủ yếu để đàn áp trong nước. Nhưng trước năm 2022, Nga được coi là nước bảo trợ an ninh chính cho khu vực – một vị thế mà Nga đã cố gắng duy trì sau khi Liên Xô sụp đổ – trong khi vai trò của Trung Quốc chủ yếu là kinh tế.

Vấn đề của Nga là Trung Quốc đã trở thành một bên bảo đảm an ninh đáng tin cậy hơn nhiều. Kể từ cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine tháng 2 năm 2022, Nga đã trải qua ba năm rưỡi mắc kẹt trong một cuộc chiến vốn được cho là chỉ mất vài tuần. Hơn nữa, Nga đã tỏ ra bất lực trong việc bảo vệ quốc gia phụ thuộc của mình là Armenia trong cuộc xung đột ngắn ngủi với Azerbaijan hồi năm 2023.

Dù thành công nhưng sự can thiệp của Nga vào Kazakhstan năm 2022 đã làm tổn hại đến hình ảnh của Moscow tại quốc gia này. Và Astana cũng không thể hiện một chút biết ơn nào: Khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng sau đó, các nhà lãnh đạo Kazakhstan đã từ chối công nhận các yêu sách lãnh thổ của Nga tại Ukraine.

Các nhà độc tài Trung Á hiện nay tôn trọng nhu cầu của Bắc Kinh hơn nhu cầu của Moscow rất nhiều. Bất chấp sự phẫn nộ của dư luận trước cách [Trung Quốc] đối xử với người Hồi giáo ở Tân Cương, các quốc gia Trung Á vẫn lấy lòng bằng cách đàn áp các hoạt động ủng hộ người Duy Ngô Nhĩ, có thể đây là một việc làm “có đi có lại” để đổi lấy một số công dân của họ được thả khỏi các trại tập trung của Trung Quốc. Trái lại, cũng chính những quốc gia này lại có những động thái nhẹ tay trước các hoạt động ủng hộ Ukraine.

Trung Quốc đã tìm cách quảng bá không chỉ sự kết nối về kinh tế mà còn cả sự giám sát và đảm bảo an ninh dọc theo cái gọi là “Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa” – tuyến hành lang Trung Á thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, khả năng bảo vệ các quốc gia khác của Trung Quốc vẫn chưa được kiểm chứng trong những thập kỷ gần đây, cũng như hồ sơ lịch sử của họ với các đối tác và đồng minh cũng không mấy khả quan. Sự can thiệp của Trung Quốc trong Chiến tranh Triều Tiên có vai trò then chốt trong việc cứu vãn Triều Tiên, nhưng lại không bảo vệ được “người anh em sắt đá” Pakistan trong Chiến tranh Bangladesh năm 1971; cuộc xâm lược Việt Nam năm 1979 là một thảm họa sai lầm.

Điều này không có nghĩa là sự chia rẽ giữa Trung Quốc và Nga sắp, hoặc thậm chí có thể xảy ra, dù cho những ảo tưởng về điều này thỉnh thoảng lại xuất hiện ở Washington. Trong cuộc gặp với Tập, Putin đã mô tả mối quan hệ Nga – Trung đang ở “mức độ cao chưa từng có”. Mặc dù Nga có lẽ không thoải mái với tư cách là đối tác yếu thế trong mối quan hệ này, nhưng hiện tại, họ cũng không có lựa chọn nào tốt hơn.

Tin tức được quan tâm

Diễu binh kỷ niệm chiến thắng trong Thế chiến II. Sau Hội nghị Thượng đỉnh SCO là một cuộc diễu binh quân sự quy mô lớn tại Bắc Kinh vào thứ Tư nhằm kỷ niệm 80 năm chiến thắng của Trung Quốc trước Nhật Bản trong Thế chiến II. Như nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc Đặng Duật Văn đã viết, cuộc diễu binh này vừa là màn phô trương ngoại giao, vừa là màn phô trương quân sự, nhưng cũng nhằm mục đích gửi đi những thông điệp trong nước.

Theo học thuyết của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), sự vĩ đại của Quân Giải phóng Nhân dân (PLA) xuất phát từ cả vai trò bảo vệ Trung Quốc trước những kẻ xâm lược bên ngoài lẫn từ vai trò đảm bảo an ninh và hòa bình trong nước.

Những đại lộ rộng lớn nơi ông Tập quan sát binh lính diễu hành từng là một đống hẻm chằng chịt, vốn đã được tái thiết vào thập niên 1950 để quân đội dễ dàng tiến vào trung tâm thành phố và dập tắt các cuộc nổi dậy. Kể từ năm 1989, PLA duy trì hiện diện đáng kể tại các thành phố ở Trung Quốc, nhiều doanh trại ở khắp Bắc Kinh, trong đó quân đội đóng vai trò là lực lượng đồn trú.

Nhưng mối quan hệ giữa PLA và ĐCSTQ không hề đơn giản, bởi khi Đảng bị chia rẽ, PLA thường đứng về một phe. Trong những năm đầu của Cách mạng Văn hóa, PLA đã được sử dụng để đàn áp Hồng Vệ binh – những phần tử cực đoan trẻ tuổi đã hưởng ứng lời kêu gọi bạo lực của lãnh tụ Mao Trạch Đông – trong lúc Đảng lo ngại những người này đã vượt quá tầm kiểm soát.

Năm 1976, các tướng lĩnh PLA đã ủng hộ Hoa Quốc Phong, người kế nhiệm Mao Trạch Đông sau này, để thanh trừng “Bè lũ Bốn tên” cực đoan theo chủ nghĩa Mao sau khi Mao qua đời. Lịch sử đó là lý do tại sao gần đây có rất nhiều tin đồn về một cuộc đảo chính quân sự chống lại Tập. Phải nói rằng những tuyên bố này không có nguồn gốc và gần như chắc chắn là sai sự thật. Nhưng chúng đại diện cho hy vọng của một số người Trung Quốc đang lo lắng về hướng đi mà Tập đang dẫn dắt đất nước.

Xét theo khía cạnh trên, sự xuất hiện của Tập tại cuộc diễu binh không chỉ gửi một thông điệp tới người nước ngoài, mà còn báo hiệu rằng Tập chắc chắn đang nắm quyền kiểm soát quân đội, đồng thời đóng vai trò như một lời nhắc nhở rằng quyền lực ở Trung Quốc vẫn treo đầu nòng súng.

Thay đổi quan điểm về thị thực sinh viên. Sau khi chính quyền Trump công bố kế hoạch “tích cực” thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc vào tháng 5, Tổng thống sau đó đã thay đổi hướng đi vì muốn tìm kiếm một cuộc gặp cấp cao với Chủ tịch Tập Cận Bình. Nhà Trắng cam kết sẽ cấp 600.000 thị thực cho sinh viên Trung Quốc trong hai năm tới, và vào thứ Sáu tuần trước, Trump đã bảo vệ quyết định này, cho đây là “điều đúng đắn cần làm”.

Tin tức này ngay lập tức vấp phải phản đối dữ dội từ Laura Loomer và các nhân vật gắn liền với phong trào MAGA, và rất khó để hiện thực hoá. Nhiều khả năng Trump sẽ quay lại với luận điệu chống Trung Quốc và từ bỏ chính sách này nếu ông không tìm được tiếng nói chung với Tập.

Ngay cả khi chính sách thị thực của Mỹ thực sự trở nên hào phóng hơn, thì sinh viên và phụ huynh Trung Quốc vẫn ý thức rõ về chiến dịch do chính phủ Mỹ dẫn dắt nhằm chống lại người nhập cư. Và giống những sinh viên quốc tế khác, họ đang tìm kiếm những lựa chọn khác.

Công nghệ và Kinh doanh

Doanh số đậu nành lao dốc. Do cuộc chiến thương mại ngắn ngủi nhưng dữ dội của Trump, doanh số bán đậu nành của Mỹ sang Trung Quốc – thị trường lớn nhất thế giới cho loại cây trồng này – đã giảm mạnh trong năm nay. Trung Quốc vốn đã tăng cường mối quan hệ với Brazil, một nhà sản xuất đậu nành lớn, và hiện đang nhập phần lớn nhu cầu từ đây.

Sự đổi hướng của Trung Quốc đã khiến giá cả đi xuống với nông dân Mỹ, góp phần tạo nên một cuộc khủng hoảng nông nghiệp lặng lẽ ở Mỹ, trong khi thuế quan cùng với việc giải thể Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) cũng gây ảnh hưởng đến người sản xuất. An ninh lương thực là một ưu tiên của chính phủ Trung Quốc, và khó có khả năng Trung Quốc sẽ quay trở lại nhập đậu nành từ Mỹ, trừ khi mối quan hệ này được cải thiện đáng kể.

Phần tiếp theo của trò chơi điện tử. Siêu phẩm trò chơi điện tử Trung Quốc của năm ngoái, Black Myth: Wukong (Hắc Thần Thoại: Ngộ Không), sẽ trở thành một loạt game với sự góp mặt của những nhân vật khác được yêu thích trong truyền thuyết Trung Hoa. Phiên bản kế tiếp sẽ theo chân Chung Quỳ, một vị thần Đạo giáo chủ yếu gắn liền với việc trừ tà (từng là trụ cột trong việc thực hành tôn giáo Trung Quốc và là một phần cốt lõi trong giải trí đại chúng).

Các cơ quan kiểm duyệt Trung Quốc thường tỏ ra hoài nghi với những hình ảnh tôn giáo hoặc ma thuật, nhưng những thần thoại lâu đời lại được bỏ qua. Thành công của Black Myth phần lớn đến từ trong nước, dù trò chơi cũng nhận được đánh giá cao từ giới phê bình nước ngoài. Thành công của trò chơi đã truyền cảm hứng cho những “bản nhái” kém chất lượng.