Một cuộc biểu tình chống chính phủ do gia đình các con tin bị Hamas bắt giữ tổ chức diễn ra bên ngoài dinh thự của thủ tướng Israel tại Jerusalem vào ngày 4 tháng Mười. Ahmad Gharabli/AFP qua Getty Images

Nguồn: Michael J. Koplow, “Three Reckonings the Gaza Deal Will Force,” Foreign Policy, 13/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng (nghiencuuquocte.org)

Sau khi chiến tranh kết thúc, người Israel phải đối mặt với những câu hỏi khó khăn về quan hệ với các nhà lãnh đạo của họ, với người Palestine, và với Mỹ.

Thứ Năm tuần trước, người dân Israel thức dậy với một tin tức mà nhiều người đã tha thiết mong đợi được nghe suốt hai năm qua: Chánh phủ Israel và Hamas đã đồng ý một thỏa thuận nhằm trao trả tất cả con tin Israel và chấm dứt chiến tranh ở Gaza.

Nếu thỏa thuận này được duy trì, nó sẽ mang lại kết thúc rất cần thiết cho cuộc xung đột bạo lực bắt đầu từ ngày 07/10/2023. Nhưng nó cũng sẽ buộc người Israel phải tính toán lại ba điều sẽ định hình tương lai của đất nước theo những cách dài lâu hơn.

Điều đầu tiên là giữa người Israel và các nhà lãnh đạo của họ.

Cuộc tấn công của Hamas diễn ra khi chánh phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu mới lên nắm quyền hơn chín tháng. Và dù một số nhân vật chủ chốt trong quân đội và giới tình báo đã từ chức, nhưng chánh phủ đó vẫn nắm quyền, giám sát các hành động của Israel ở Gaza, Bờ Tây, Iran, Lebanon, Syria và Yemen.

Netanyahu và chánh phủ của ông vốn không được lòng dân, và hầu hết người dân Israel phần nào cũng đổ lỗi cho họ vì đã không ngăn chặn được cuộc tấn công ngày 07/10. Tuy nhiên, Netanyahu đã liên tục lập luận rằng không nên có bất kỳ sự truy cứu trách nhiệm, đổ lỗi, hay thậm chí là bầu cử nào, chừng nào các con tin Israel vẫn còn ở Gaza và chiến tranh vẫn tiếp diễn. Cho đến nay, lập luận của ông vẫn có tác dụng. Dù cảm thấy chánh phủ bỏ rơi mình, nhưng hàng trăm nghìn người Israel đã xuống đường trước ngày 07/10 để phản đối cải cách tư pháp của Netanyahu, và những người đã xuống đường sau ngày 07/10 để thể hiện tình đoàn kết với các con tin và gia đình họ vẫn ngần ngại không thực hiện một chương trình nghị sự mang tính chánh trị công khai.

Điều này giờ đây sẽ chấm dứt. Người Israel có thể sẽ yêu cầu chánh phủ này từ chức, và Netanyahu sẽ rất khó để giữ chân các thành viên liên minh cực hữu của mình trong một thỏa thuận mà họ cho là sự đầu hàng Hamas. Cuộc bầu cử sắp tới sẽ là quan trọng nhất trong lịch sử Israel, mở đường cho một chính phủ không chỉ phải giải quyết hậu quả từ Gaza và giúp người dân Israel chữa lành những vết thương về thể chất và tinh thần, mà còn phải xây dựng lại giao ước cơ bản giữa công dân và chánh phủ của họ.

Chánh quyền Netanyahu đã phớt lờ mong muốn của người Israel về vấn đề con tin và chiến tranh, đồng thời cũng không đáp ứng được những yêu cầu cơ bản đối với vụ tấn công ngày 07/10. Điều này buộc xã hội dân sự Israel phải vào cuộc để tái thiết cộng đồng, bảo vệ hầm trú ẩn, cung cấp hỗ trợ khẩn cấp, và tổ chức một nỗ lực ngoại giao dân sự thay mặt cho gia đình các con tin.

Chánh phủ tiếp theo sẽ phải chứng minh rằng họ có thể thực hiện các chức năng cơ bản, đồng thời quản lý giai đoạn tiếp theo ở Gaza và hàn gắn quan hệ đang xấu đi của Israel với các quốc gia Âu châu và Ả Rập. Trên hết, họ sẽ phải chống lại những lời chỉ trích liên tục từ cánh hữu Israel, rằng họ đang đầu hàng khủng bố và tạo điều kiện cho sự ra đời của một nhà nước Palestine thù địch giữa lòng dân tộc Israel. Đây sẽ là một gánh nặng rất lớn ngay cả trong những hoàn cảnh tốt nhất, đặc biệt là đối với một liên minh rất có thể sẽ trải rộng trên một loạt ý thức hệ và bất đồng về một vài trong số những vấn đề gai góc nhất liên quan đến người Palestine.

Tính toán thứ hai liên quan đến thái độ của Israel đối với người Palestine. Khoảng 1.200 người Israel đã thiệt mạng và hơn 250 người khác bị bắt cóc vào ngày 07/10, nhưng mọi người dân Israel đều cảm nhận được tác động. Bài học mà hầu hết mọi người rút ra là không thể có hòa bình lâu dài với người Palestine và không có cách nào để xây dựng một nhà nước Palestine có thể cùng tồn tại hòa bình với Israel. Kết quả là, thái độ của người Israel đối với người Palestine đang ở mức thấp nhất, bị thúc đẩy bởi sự thù địch chưa từng có.

Tuy nhiên, kế hoạch 20 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump kêu gọi Israel can dự với Palestine theo nhiều cách, không chỉ trong việc hợp tác về Gaza sau chiến tranh, mà còn trong việc xây dựng “một con đường đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và một nhà nước của Palestine.” Kế hoạch này cũng cam kết Mỹ sẽ tổ chức các cuộc đàm phán giữa người Israel và người Palestine về một tầm nhìn chánh trị cho hòa bình – nói cách khác, một tiến trình hòa bình Israel-Palestine được làm mới. Đây là những điều khó có thể nuốt trôi đối với người Israel.

Giờ đây, người Israel sẽ bước vào giai đoạn mới trong quan hệ với người Palestine dưới bóng đen của sự mất lòng tin, ngờ vực, và giận dữ. Sẽ có một chính quyền Palestine mới ở Gaza, trong khi Chính quyền Palestine (PA) vẫn đang hiện diện ở Bờ Tây, và hàng triệu người Palestine vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Israel ở một mức độ nào đó và muốn nối lại cuộc sống cũ, đòi hỏi sự tương tác hàng ngày với người Israel và chánh phủ của họ. Người Israel cần xác định quan hệ hậu 07/10 của họ với tất cả những thực thể này trước khi giai đoạn đó bắt đầu.

Liệu Israel có duy trì khuôn khổ của Netanyahu là tuyên bố không có sự khác biệt thực sự nào giữa Hamas và PA, hay sẽ khôi phục lại quan hệ hợp tác mà họ đã có với PA chỉ vài năm trước? Liệu việc sáp nhập Bờ Tây có tiếp tục là mối đe dọa thường trực trong tương lai gần, hay áp lực từ các chính phủ Ả Rập và các quốc gia Âu châu hiện công nhận Palestine sẽ buộc phải có một thay đổi?

Nếu Israel chịu khuất phục trước áp lực và đưa ra bất kỳ tầm nhìn chánh trị nào cho nhà nước Palestine, nhiều người Israel sẽ cho đó là phần thưởng cho sự kiện ngày 07/10, tạo ra sự phản đối chánh trị nội bộ to lớn. Ngược lại, nếu Israel kiên quyết loại trừ hợp tác với bất kỳ thực thể Palestine nào và tiếp tục thảo luận về nhà nước Palestine bằng những lời lẽ mang tính tận thế, cũng như tiếp tục việc tước đoạt tài sản của người Palestine ở Bờ Tây, thì bối cảnh quốc tế sẽ ngày càng trở nên thù địch. Kết quả sẽ là nhiều lệnh cấm vận võ khí nhà nước hơn, nhiều doanh nghiệp bị cấm tham gia triển lãm thương mại hơn, và nhiều khách du lịch Israel bị quấy rối và thậm chí bị tấn công khi đi du lịch nước ngoài. Điều này sẽ trực tiếp dẫn đến nền kinh tế tự cung tự cấp mà Netanyahu đã đề cập gần đây.

Và tính toán thứ ba là giữa Israel và Mỹ. Chiến tranh Gaza đã mang đến một thay đổi chấn động trong quan hệ của người Mỹ với Israel. Các cuộc thăm dò cho thấy đa số cử tri Mỹ hiện phản đối việc hỗ trợ quân sự cho Israel, trong khi một số lượng lớn hơn lại đồng cảm với người Palestine hơn người Israel và tin rằng Israel cố tình giết hại thường dân. Trong số các đảng viên Dân chủ, yêu cầu hạn chế hỗ trợ an ninh cho Israel ngày càng trở nên phổ biến. Và những nhân vật có ảnh hưởng nhất trong thế giới MAGA – từ Tucker Carlson đến Steve Bannon đến Candace Owens – đều nói về Israel bằng những lời lẽ tiêu cực, xem họ như một sự lãng phí tài nguyên của Mỹ. Rõ ràng là quan hệ Mỹ-Israel đã thay đổi. Câu hỏi duy nhất là thay đổi đến mức nào.

Trong lúc cuộc chiến Gaza còn đang diễn ra, người ta dễ dàng bác bỏ vị thế lung lay của Israel, nói rằng nó chỉ là sự suy giảm ngắn hạn do hình ảnh tin tức hàng ngày thúc đẩy, và lập luận rằng mọi thứ sẽ trở lại nguyên trạng khi chiến tranh kết thúc. Giờ đây, khi chiến tranh đã kết thúc, người Israel có thể sẽ nhận ra rằng những quan điểm hình thành trong tâm trí nhiều người Mỹ suốt hai năm qua sẽ không dễ dàng tan biến. Người Israel sẽ phải tìm ra những cách mới để giải thích về đất nước mình với người Mỹ, những lập luận mới để cho thấy tại sao Israel là một đồng minh quan trọng và xứng đáng, và những sách lược mới để hoạt động trong một thế giới mà sự hỗ trợ của Mỹ không còn dồi dào hay tự động như trước.

Israel có thể thuyết phục được một số người hoài nghi về giá trị sách lược của nước này. Điều này đặc biệt đúng nếu quan hệ được cải thiện giữa Israel và các nước láng giềng cho phép Mỹ giảm bớt sự hiện diện ở Trung Đông và nếu Israel được xem, như trường hợp của Nga trong Chiến tranh Lạnh, là một thành trì quan trọng chống lại Trung Quốc.

Sẽ khó khăn hơn để thuyết phục những người hoài nghi về các giá trị dân chủ và việc Israel tham gia vào trật tự dựa trên luật lệ trong bối cảnh các cáo buộc diệt chủng, cáo trạng của Tòa án Hình sự Quốc tế đối với các nhà lãnh đạo Israel, và nỗ lực không ngừng của cánh hữu ở Israel nhằm theo đuổi việc sáp nhập và chuyển giao Bờ Tây. Nếu các nhà lãnh đạo Israel cứ dựa vào những câu nói cũ rích rằng Israel là nền dân chủ duy nhất ở Trung Đông, hay Lực lượng Phòng vệ Israel là quân đội đạo đức nhất thế giới, mà không thực sự thay đổi chánh sách, họ sẽ chỉ làm trầm trọng thêm những vấn đề mà đất nước đang phải đối mặt.

Người Israel sẽ trải qua những ngày và tuần sắp tới để tập trung vào sự trở về của các con tin sau thời gian bị giam cầm tàn bạo và để thương tiếc những người đã mất mạng. Nhưng họ sẽ nhanh chóng phải đối mặt với những thách thức mới đang chờ đón và chèo lái đất nước theo những hướng đi mới để đương đầu với những biến động dữ dội mà ngày 07/10 để lại.

Michael J. Koplow là giám đốc chánh sách của Diễn đàn Chánh sách Israel và là nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Shalom Hartman.