Tác giả, Jean Mackenzie

Vai trò, Phóng viên BBC tại Seoul

 

 

Biên giới giữa Bắc Hàn và Nam Hàn ngập tràn những lớp hàng rào thép gai dày đặc và hàng trăm trạm gác. Nhưng rải rác giữa chúng là một thứ thậm chí còn bất thường hơn: những chiếc loa khổng lồ ngụy trang màu xanh lá cây.

 

Khi tôi đứng nhìn về phía Bắc Hàn vào một buổi chiều tháng Tư, một trong những chiếc loa bắt đầu phát những bài hát nhạc pop của Nam Hàn xen kẽ những thông điệp phá hoại.

 

"Khi chúng ta đi du lịch nước ngoài, điều đó tiếp thêm năng lượng cho chúng ta," giọng nói của một người phụ nữ vang lên qua biên giới - một sự mỉa mai rõ rệt vì người Bắc Hàn không được phép rời khỏi đất nước.

 

Từ phía Bắc Hàn, tôi có thể nghe thấy loáng thoáng những bản nhạc tuyên truyền quân sự, khi chính quyền nước này cố gắng át đi những chương trình phát thanh mang tính tiêm nhiễm này.

 

Trên danh nghĩa, Bắc Hàn và Nam Hàn vẫn đang trong tình trạng chiến tranh, và mặc dù đã nhiều năm trôi qua kể từ khi hai bên pháo kích lẫn nhau, họ đang chiến đấu trên một mặt trận tinh vi hơn: một cuộc chiến thông tin.

 

 

Biên giới được bao phủ bởi nhiều lớp hàng rào thép gai dày đặc và lính canh. Ảnh: Getty Images

 

 

Nam Hàn cố gắng đưa thông tin vào Bắc Hàn, còn lãnh tụ Kim Jong-un thì ra sức ngăn chặn, nhằm bảo vệ người dân của mình khỏi các luồng thông tin từ bên ngoài.

 

Bắc Hàn là quốc gia duy nhất trên thế giới mà internet chưa từng xâm nhập.

 

Tất cả các kênh truyền hình, đài phát thanh và tờ báo đều do nhà cần quyền điều hành.

 

Ông Martyn Williams, chuyên gia về công nghệ và thông tin Bắc Hàn, hiện là nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington, nhận định: "Lý do cho sự kiểm soát này là vì rất nhiều huyền thoại xoay quanh gia tộc họ Kim là bịa đặt. Rất nhiều điều họ nói với người dân là dối trá."

 

Phanh phui những lời dối trá đó cho đủ nhiều người là có thể khiến chế độ sụp đổ — đó là cách mà Nam Hàn suy nghĩ.

 

Loa phóng thanh chỉ là một trong những công cụ mà chánh phủ Nam Hàn sử dụng. Đằng sau hậu trường, một phong trào ngầm tinh vi hơn đã phát triển mạnh.

 

Một số ít đài phát thanh và các tổ chức phi lợi nhuận truyền tải thông tin vào Bắc Hàn vào lúc nửa đêm, qua sóng radio ngắn và trung, để người dân Bắc Hàn có thể lén lút bắt sóng và nghe.

 

 

Các thẻ nhớ USB chứa đầy phim truyền hình nước ngoài và nhạc K-pop được tuồn lậu vào Bắc Hàn (trong ảnh là nhóm nhạc nam K-pop BTS). Ảnh: Getty Images

 

 

Hàng ngàn thẻ nhớ USB và thẻ nhớ micro-SD cũng được tuồn lậu qua biên giới mỗi tháng, chứa đầy thông tin từ nước ngoài — trong đó có phim ảnh, phim truyền hình, nhạc pop Nam Hàn, cũng như các bản tin, tất cả đều nhằm mục đích thách thức các nội dung tuyên truyền của Bắc Hàn.

 

Nhưng hiện nay, những người đang tham gia và các hoạt động này lo ngại rằng Bắc Hàn đang dần chiếm thế thượng phong.

 

Không chỉ vì Kim Jong-un đang mạnh tay trấn áp những ai bị bắt gặp sở hữu nội dung nước ngoài, mà tương lai của hoạt động này cũng đang bị đe dọa.

 

Phần lớn công việc này được chánh phủ Mỹ tài trợ và đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi các đợt cắt giảm viện trợ gần đây của Tổng thống Donald Trump.

 

Vậy điều này sẽ dẫn đến đâu, cho cả hai phía, trong cuộc chiến thông tin dai dẳng này?

 

 

Tuồn lậu nhạc pop và phim truyền hình

 

Mỗi tháng, một nhóm thuộc Unification Media Group (UMG) - một tổ chức phi lợi nhuận của Nam Hàn - sẽ chọn lọc những tin tức và chương trình giải trí mới nhất để lập các danh sách nội dung mà họ hy vọng sẽ tác động tới người dân miền Bắc.

 

Sau đó, họ lưu các nội dung này vào các thiết bị, được phân loại theo mức độ rủi ro khi xem.

 

Trên các thẻ USB có mức rủi ro thấp là phim truyền hình Nam Hàn và nhạc pop - gần đây họ đã đưa vào một loạt phim tình cảm trên Netflix có tên Khi đời cho bạn quả quít (When Life Gives You Tangerines) và một ca khúc rất được yêu thích của ca sĩ kiêm rapper nổi tiếng Jennie.

 

Những lựa chọn có mức rủi ro cao hơn bao gồm những gì nhóm này gọi là "chương trình giáo dục" — thông tin nhằm dạy người Bắc Hàn về dân chủ và nhân quyền, nội dung được cho là khiến Kim Jong-un lo sợ nhất.

 

Các thiết bị lưu trữ này sau đó được gửi đến biên giới Trung Quốc, nơi các đối tác đáng tin cậy của UMG sẽ mạo hiểm vượt sông đưa chúng vào Bắc Hàn.

 

 

Thông tin trên các thẻ USB có mức rủi ro thấp gần đây bao gồm một bài hát nổi tiếng của ca sĩ kiêm rapper nổi tiếng người Nam Hàn Jennie. Ảnh: AFP via Getty Images

 

 

Phim truyền hình Nam Hàn có vẻ vô hại, nhưng chúng tiết lộ nhiều điều về cuộc sống thường nhật ở đó - người dân sống trong các căn hộ cao tầng, lái xe hơi tốc độ cao và ăn uống tại những nhà hàng sang trọng.

 

Điều này cho thấy rõ cả về tự do của người Nam Hàn và về việc Bắc Hàn còn tụt hậu nhiều năm.

 

Điều này thách thức một trong những điều bịa đặt lớn nhất của ông Kim: rằng những người ở miền Nam nghèo khổ và bị áp bức tồi tệ.

 

Ông Lee Kwang-baek, Giám đốc UMG, cho biết: "Một số người nói với chúng tôi rằng họ đã khóc khi xem những bộ phim này và rằng lần đầu tiên họ nghĩ về ước mơ của chính mình."

 

Khó mà biết chính xác có bao nhiêu người có được các USB này, nhưng lời khai từ người đào tẩu gần đây dường như cho thấy thông tin đang lan rộng và có ảnh hưởng.

 

Ông Sokeel Park, người đứng đầu tổ chức Tự do ở Bắc Hàn (Liberty in North Korea) chuyên phân phối nội dung này, cho hay, “Hầu hết người đào tẩu và tị nạn Bắc Hàn gần đây đều nói rằng chính nội dung nước ngoài đã thúc đẩy họ liều mạng để bỏ trốn."

 

Ở Bắc Hàn không có phe đối lập chánh trị, cũng không thấy có những người bất đồng chánh kiến, và việc tụ tập biểu tình là quá nguy hiểm - nhưng ông Park hy vọng một số người sẽ được truyền cảm hứng để thực hiện những hành động phản kháng cá nhân.

 

 

Cuộc vượt biên khỏi Bắc Hàn.

 

Kang Gyu-ri, 24 tuổi, lớn lên ở Bắc Hàn, nơi cô điều hành một cơ sở đánh cá. Rồi vào cuối năm 2023, cô đã trốn sang Nam Hàn bằng thuyền.

 

Cô nói rằng việc xem các chương trình truyền hình nước ngoài một phần đã truyền cảm hứng cho cô ra đi.

"Tôi cảm thấy rất ngột ngạt và đột nhiên tôi có thôi thúc phải rời đi."

 

Khi chúng tôi gặp nhau ở một công viên vào một buổi chiều đầy nắng ở Seoul hồi tháng Tư, cô hồi tưởng về việc nghe các chương trình phát thanh cùng mẹ khi còn nhỏ.

 

Cô lần đầu tiên xem phim truyền hình Nam Hàn khi mới 10 tuổi.

 

Nhiều năm sau, cô biết rằng các thẻ USB và SD được tuồn lậu vào trong nước bên trong những hộp trái cây.

 

Cô càng xem nhiều thì càng nhận ra nhà cầm quyền đang nói dối cô.

 

Cô giải thích, "Tôi từng nghĩ rằng việc nhà nước kiểm soát chúng tôi chặt chẽ như vậy là chuyện bình thường. Tôi nghĩ các nước khác cũng sống trong sự kiểm soát như vậy. Nhưng rồi tôi nhận ra điều đó chỉ có ở Bắc Hàn thôi."

 

 

Theo một số người, tác động của một số chánh sách của Tổng thống Donald Trump có thể vô tình giúp Bắc Hàn có lợi thế trong cuộc chiến thông tin. Ảnh: AFP via Getty Images

 

 

Gần đây, ông Kim cũng đã mạnh tay trấn áp các hành vi có thể liên quan đến việc xem phim Nam Hàn.

 

Năm 2023, ông ban hành luật hình sự hóa việc người dân sử dụng các cụm từ Nam Hàn hoặc nói với giọng Nam Hàn.

 

Các thành viên của "đội đặc nhiệm truy quét thanh niên" tuần tra trên đường phố có nhiệm vụ giám sát hành vi của giới trẻ. Cô Kang nhớ lại rằng trước khi trốn thoát, cô thường xuyên bị chặn lại và bị khiển trách vì ăn mặc và làm tóc theo phong cách Nam Hàn.

 

Cô nói thêm rằng những đội này còn tịch thu điện thoại của cô và đọc tin nhắn để kiểm tra xem cô có dùng các từ ngữ Nam Hàn hay không.

 

Vào cuối năm 2024, một chiếc điện thoại di động của Bắc Hàn đã được Daily NK – dịch vụ tin tức của tổ chức truyền thông UMG có trụ sở tại Seoul - tuồn lậu ra khỏi đất nước.

 

Chiếc điện thoại này đã được lập trình sao cho khi người dùng nhập một từ theo cách dùng của Nam Hàn, từ đó sẽ tự động biến mất và được thay thế bằng một từ tương đương theo kiểu Bắc Hàn – một hành động kiểm soát cực đoan mà Orwell từng mô tả.

 

ông Williams nói, "Điện thoại thông minh giờ đây đã trở thành một phần không thể thiếu trong cách mà Bắc Hàn nhồi sọ người dân."

 

Sau tất cả các biện pháp đàn áp này, ông tin rằng Bắc Hàn hiện đang "bắt đầu chiếm thế thượng phong" trong cuộc chiến thông tin này.

 

 

Cắt giảm tài trợ và hiệu ứng Trump

 

Sau khi Donald Trump trở lại Tòa Bạch Cung hồi đầu năm nay, nguồn tài trợ đã bị cắt hoàn toàn đối với một số tổ chức viện trợ, bao gồm cả những tổ chức làm công việc cung cấp thông tin cho người dân Bắc Hàn.

 

Ông Trump cũng đình chỉ tài trợ cho hai cơ quan truyền thông được chính phủ Mỹ cấp ngân sách là Đài Á Châu Tự Do (Radio Free Asia) và Tiếng Nói Hoa Kỳ (Voice of America – VOA), vốn phát sóng vào Bắc Hàn mỗi tối.

 

Trump cáo buộc VOA là một tổ chức "cực đoan" và "chống Trump", trong khi Tòa Bạch Cung tuyên bố rằng động thái này sẽ " bảo đảm rằng người nộp thuế không còn phải chi trả cho những nội dung tuyên truyền cực đoan."

 

Tuy nhiên, Steve Herman, cựu trưởng văn phòng của VOA tại Seoul, phản biện:

"Đây là một trong rất ít cánh cửa để người dân Bắc Hàn có thể nhìn ra thế giới – và giờ nó đã bị bịt kín mà không có lời giải thích nào cả."

 

UMG vẫn đang chờ để biết liệu nguồn tài trợ của họ có bị cắt vĩnh viễn hay không.

 

Ông Park từ tổ chức Tự do ở Bắc Hàn cho rằng ông Trump đã "vô tình" giúp Kim Jong-un và gọi quyết định đó là "thiển cận".

 

Ông lập luận rằng Bắc Hàn, với kho võ khí nguyên tử ngày càng mở rộng, là một mối đe dọa an ninh nghiêm trọng – và rằng trong bối cảnh các biện pháp trừng phạt, ngoại giao và áp lực quân sự đều đã thất bại trong việc thuyết phục Kim từ bỏ nguyên tử, thì thông tin chính là vũ khí còn lại hiệu quả nhất.

 

Ông lập luận, "Chúng tôi không chỉ cố gắng kiềm chế mối đe dọa từ Bắc Hàn mà chúng tôi còn cố gắng giải quyết nó. Để làm được điều đó, bạn cần thay đổi bản chất của đất nước ấy."

"Nếu tôi là một vị tướng Mỹ, tôi sẽ nói rằng: 'Chi phí cho việc này là bao nhiêu, và thực ra đây là một cách sử dụng ngân sách rất hợp lý'."

 

 

Ai nên trả tiền?

 

Câu hỏi còn lại là ai sẽ tài trợ cho công việc này.

 

Một số người thắc mắc tại sao gần như toàn bộ gánh nặng lại đè lên vai Mỹ.

 

Một giải pháp là để Nam Hàn chi trả — nhưng vấn đề về Bắc Hàn ở Nam Hàn lại bị chính trị hóa rất nặng nề.

 

Đảng đối lập theo xu hướng tự do thường cố gắng cải thiện quan hệ với Bình Nhưỡng, đồng nghĩa với việc tài trợ cho chiến tranh thông tin là điều không thể chấp nhận. Ứng cử viên hàng đầu của đảng này trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới đã từng cho biết nếu được bầu sẽ tắt các loa phát thanh.

 

Tuy nhiên, ông Park vẫn giữ hy vọng, ông nói:  "Điều tốt là nhà cầm quyền Bắc Hàn không thể kiểm soát được suy nghĩ của người dân và loại bỏ được những thông tin đã tích lũy trong nhiều năm."

 

Và khi công nghệ phát triển, ông tin rằng việc lan truyền thông tin sẽ trở nên dễ dàng hơn, ông nói, "Về lâu dài, tôi thực sự tin rằng đây sẽ là thứ thay đổi được Bắc Hàn."

 

 

 

(Theo BBC)