Tác giả: Paul Krugman

Trúc Lam: Dịch sang tiếng Việt.

Tác giả: Paul Krugman là giáo sư kinh tế người Mỹ và là giáo sư của các vị giáo sư kinh tế nổi tiếng như Richard Baldwin, Gordon Hanson, Matthew Slaughter… Giáo sư Krugman từng giảng dạy tại các trường đại học nổi tiếng ở Mỹ như Princeton University, MIT, Yale University… Ông từng nhận được các giải thưởng cao quý cho những đóng góp của mình vào nền kinh tế thế giới, trong đó có giải Nobel Kinh tế hồi năm 2008. Sau đây là bài viết của GS Paul Krugman:

Và thế giới đang bắt đầu chú ý

Tên chính thức của đạo luật là ‘Đạo luật một dự luật lớn tuyệt đẹp’, vì đó là cách Trump gọi nó. Chúng ta có phải là một nước cộng hòa trưởng thành với một nguyên thủ quốc gia bình thường, hay chúng ta đang bị Kim Jong-un cai trị qua lớp trang điểm màu cam?

***

“Nếu tiếp tục giải thích thì bạn đang thua cuộc”. Câu nói này thường được cho là của Ronald Reagan. Bất kỳ ai nói ra câu đó chắc chắn đều có lý, và không chỉ về chính trị. Nếu quý vị cố gắng giải thích với mọi người, dù là cử tri hay nhà đầu tư trái phiếu, rằng quý vị không thật sự quá tệ hay không đáng tin cậy như vẻ bề ngoài của mình, thì quý vị gặp rắc rối lớn rồi.

Vì vậy, khi tôi thấy Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent tuyên bố hôm Chủ Nhật rằng “Hoa Kỳ sẽ không bao giờ vỡ nợ, điều đó sẽ không bao giờ xảy ra”, phản ứng của tôi là “Ồ, không ổn rồi”.

Và không chỉ riêng tôi. Trong nhiều thế hệ, các nhà đầu tư đã coi nợ của chính phủ Hoa Kỳ là tài sản an toàn tối thượng. Bất cứ khi nào thảm họa xảy ra — ngay cả khi thảm họa chủ yếu do Mỹ gây ra, như cuộc khủng hoảng cho vay dưới chuẩn năm 2008 — những người mua trái phiếu đổ xô vào Kho bạc Nhà nước, vì Hoa Kỳ là một quốc gia nghiêm túc và ý tưởng rằng chúng ta sẽ không trả nợ là điều không thể tưởng tượng được.

Nhưng liệu chúng ta vẫn còn là quốc gia như vậy không? Thị trường dường như đang nghi ngờ.

Hôm qua (ngày 2/06), báo Financial Times (FT) có một biểu đồ cho thấy, trước đây từng có mối quan hệ rõ ràng giữa lãi suất của Mỹ và giá trị quốc tế của đồng đô la. Thật ra, biểu đồ hơi quá gọn gàng: Khi tôi bắt đầu tái tạo biểu đồ, tôi thấy rằng FT đã chọn một khoảng thời gian mà mối quan hệ này có vẻ đặc biệt rõ ràng. Tuy nhiên, trước đây đúng là khi lãi suất của Mỹ tăng, thì đồng đô la cũng tăng, vì lãi suất cao hơn, thu hút vốn nước ngoài. Nhưng kể từ khi Donald Trump trở lại nắm quyền, mối quan hệ đó đã bị phá vỡ. Thay vào đó, chúng ta thấy sự kết hợp giữa lãi suất tăng và đồng đô la giảm:

Như nhiều người lưu ý, những gì chúng ta đã thấy trong những tháng gần đây, với lãi suất và đồng đô la di chuyển theo hướng ngược nhau, không giống như những gì chúng ta thường thấy ở Mỹ, hoặc nói chung là ở các nước tiên tiến. Ngược lại, đó là loại điều mà người ta thấy ở các thị trường mới nổi, nơi những chuyển động lớn của thị trường thường phản ánh các cuộc khủng hoảng niềm tin: Các nhà đầu tư quốc tế mất niềm tin, rút ​​tiền ra và tình trạng tháo chạy vốn khiến cả đồng tiền giảm giá và lãi suất tăng.

Ví dụ, đây là hình ảnh Mexico trong “cuộc khủng hoảng rượu tequila” năm 1994-1995, khi lãi suất tăng vọt và đồng peso giảm mạnh:

Tại sao thị trường bắt đầu xem nước Mỹ không đáng tin cậy? Không chỉ là số nợ. Đúng, chúng ta mắc nhiều nợ, nhưng chúng ta là một đất nước vô cùng giàu có, ngoài những thứ khác, có mức thuế trung bình thấp hơn hầu hết các nước ngang hàng. Do vậy, chắc chắn chúng ta có nguồn lực để trả nợ.

Nhưng chúng ta có ý chí chính trị không? Có lẽ quan trọng hơn, chúng ta có sự nghiêm túc về mặt chính trị không?

Giống như nhiều nhà kinh tế khác, tôi dành nhiều thời gian để phân tích bản chất thuế quan của Trump — chúng có khả năng làm tăng giá và giảm khối lượng thương mại bao nhiêu. Tôi cũng đã viết về tác động của sự không chắc chắn về chính sách, về việc các doanh nghiệp khó khăn như thế nào để lập kế hoạch khi họ không biết mức thuế sẽ là bao nhiêu ngay cả sau vài tháng nữa, chứ đừng nói đến trong vài năm tới.

Nhưng tôi tự hỏi, liệu chúng ta đã dành đủ thời gian để xem xét quy trình chính sách hay chưa — cách các quyết định được đưa ra ở nước Mỹ của Trump. Hãy cân nhắc: Vào ngày 2 tháng 4 là “Ngày giải phóng”, Trump công bố mức thuế rất cao đối với nhiều nước, mức tăng thuế lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ. Mức thuế — khác nhau rất nhiều giữa các nước — được xác định theo một công thức mà mọi người đều cho là ngu ngốc và lố bịch. Và thông báo về mức thuế này được đưa ra mà không có nhiều kế hoạch và cân nhắc trước, đến mức nó bao gồm cả thuế đối với hàng nhập khẩu từ các đảo xa xôi, nơi chỉ có chim cánh cụt sinh sống.

Rồi một tuần sau, các mức thuế này đã được thay thế bằng một mức thuế hoàn toàn khác. Điều đó đã xảy ra như thế nào? Hai thành viên nội các của Trump có thể đã đối mặt với ông tại Phòng Bầu dục trong khi Peter Navarro, người chịu trách nhiệm về mức thuế ban đầu, đang họp ở một nơi khác.

Nghe có giống như việc hoạch định chính sách ở một quốc gia nghiêm túc không?

Sau đó là dự luật ngân sách đang được Quốc hội thông qua. Thật là một điều tồi tệ, áp đặt các khoản cắt giảm tàn khốc đối với các chương trình xã hội (và tàn phá nền khoa học của Mỹ) trong khi lại cắt giảm thuế rất lớn như vậy cho những người giàu có đến mức sẽ làm bùng nổ thâm hụt [ngân sách]. Nhưng ngoài nội dung, hãy lưu ý rằng đạo luật hết sức quan trọng này đang được thông qua mà về cơ bản không có phiên điều trần hoặc phân tích nào.

Và khi những người ngoài cuộc, gồm Văn phòng Ngân sách Quốc hội và nhiều nhóm nghiên cứu — bảo thủ và trung dung, cũng như cấp tiến — đưa ra các phân tích mà những người bảo trợ dự luật sẽ không đưa ra, chỉ ra những tác động có thể xảy ra đối với nợ công, bảo hiểm y tế, v.v… thì phản ứng của đảng Cộng hòa về cơ bản là cáo buộc tất cả các nhà phân tích độc lập là một phần của âm mưu toàn cầu hóa.

Chưa hết, mọi thứ còn tồi tệ hơn nữa. Tên của đạo luật — không phải biệt danh, mà là tên chính thức — là ‘Đạo luật một dự luật lớn tuyệt đẹp’, (One Big Beautiful Bill Act) vì đó là cách Trump gọi nó. Chúng ta có phải là một nước cộng hòa trưởng thành với một nguyên thủ quốc gia bình thường, hay chúng ta đang bị Kim Jong-un cai trị với lớp trang điểm màu cam (orange makeup)?

Tại sao, điều tiếp theo quý vị sẽ nói với tôi là các quyết định chính sách quan trọng, dẫn đến việc sa thải hàng trăm ngàn nhân viên liên bang và nhiều cái chết xảy ra trên khắp thế giới, đã được đưa ra bởi một người bạn thân của tổng thống, là người có hành vi bất thường, có thể thấy người này sử dụng quá nhiều ketamine, thuốc lắc (ecstasy) và nấm ảo giác (psychedelic mushroom). Ồ, chưa đâu, từ từ đã…

Hãy tưởng tượng quý vị là một người nước ngoài đang cân nhắc đầu tư tiền bạc vào nước Mỹ. Quý vị có thể biết rằng ‘Đạo luật một dự luật lớn tuyệt đẹp’ có điều khoản “đáp trả” (nguyên văn là “revenge” – trong ngữ cảnh này, từ “revenge” có nghĩa là đáp trả - không có nghĩa  “trả thù” – Báo Nam Úc savietnews.com.au), cho phép chính phủ Mỹ áp thêm thuế đối với các nhà đầu tư nước ngoài, những người đến từ đất nước có chính sách mà Mỹ không thích. Quý vị có thể biết rằng, một trong những cố vấn của Trump đã đề nghị chuyển đổi bắt buộc nợ ngắn hạn thành trái phiếu thời hạn 100 năm (century bond). Ngày xửa ngày xưa, mọi người coi những điều này là điều không thể xảy ra ở Mỹ. Bây giờ thì sao? Ai mà biết được?

Theo một cách nào đó, điều đáng kinh ngạc là chúng ta chưa thấy nhiều dòng vốn tháo chạy hơn nữa. Có lẽ các nhà đầu tư vẫn không thể tin rằng Hoa Kỳ đã thay đổi quá nhiều so với một đất nước có trách nhiệm và đáng tin cậy mà họ từng có cách đây vài tháng.

Nhưng tôi nghĩ họ đang hướng đến một sự thức tỉnh không lấy gì làm dễ chịu.