Việc "xén lông cừu" trên thị trường tài chính vừa qua không chỉ khiến nhà đầu tư mất tiền, mà còn mất một thứ lớn hơn, đó là niềm tin.

Qua mỗi một khoảng thời gian nhất định, thường thì người giàu lại càng giàu lên, người nghèo lại nghèo đi, đó có thể xem là kết quả của việc "xén lông cừu" sau một chu kỳ kinh tế.

Có thể nhận thấy rõ việc "xén lông cừu" qua những cuộc khủng hoảng hay suy thoái kinh tế như khủng hoảng kinh tế năm 2008, khủng hoảng kinh tế Thái lan 1997, … hay gần đây nhất là thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn vừa qua.

Theo thuật ngữ trong tài chính thì xén lông cừu (Fleecing of the flock) được sử dụng như một cách mô tả việc đa số nhà đầu tư hoặc tổ chức bị "cưỡng đoạt" tiền một cách tinh vi từ số ít "cá mập" có khả năng chi phối thị trường.

Nếu trong khủng hoảng kinh tế Thái Lan 1997, sự xuất hiện của dòng vốn ngoại tăng vọt, cùng với chính sách sai lầm của Ngân hàng Trung ương Thái Lan trong việc điều tiết nguồn vay nợ nước ngoài trong khi năng lực sản xuất hàng hóa trong nước chưa tăng tương xứng đã khiến đồng Bath giảm 50% giá trị so với trước.

Hệ lụy dẫn đến là nhà đầu tư bất động sản cá nhân và các chủ nhà máy khốn đốn vì phải gánh tỷ giá, trong khi doanh thu từ bất động sản, hàng hóa lại giảm, dẫn tới phá sản.

Điều này gây ra hiệu ứng domino làm cho ngân hàng thương mại chịu áp lực rút tiền từ người dân trong khi nợ thì không thu hồi được, dẫn tới phải đóng cửa, người dân Thái Lan mất số tiền gửi chưa rút được; công nhân thất nghiệp, sản xuất ngưng trệ.

Trong quá trình này, người dân Thái Lan, nhà đầu tư bất động sản Thái Lan hay chủ nhà máy phải đóng cửa của Thái Lan chính là những con cừu đã bị xén lông bởi số ít "cá mập" có dòng vốn rất lớn có thể chi phối được thị trường.

Quay sang thị trường chứng khoán Việt Nam, nói về tình huống xảy ra vào thời gian cuối năm (quý 4) 2022, chỉ số VN-Index từ vùng đỉnh 1.500 về tới vùng 900, tương đương giảm 40%, thanh khoản giao dịch đỉnh điểm từ trung bình 26-28 nghìn tỷ xuống quanh mức 10 nghìn tỷ, tương đương giảm 60-65%. Theo thống kê, nhà đầu tư cá nhân trong giai đoạn giảm vừa qua là những nhà đầu tư bị thiệt hại nhiều nhất.

Ngoài việc các nhà đầu tư cá nhân trong giai đoạn này hầu hết là các nhà đầu tư mới bắt đầu tham gia thị trường chứng khoán/người mới bắt đầu tìm hiểu về chứng khoán, thiếu kinh nghiệm, đa phần là mua bán cổ phiếu theo sự hô hào hay theo cảm tính, thì còn có những cái bẫy tinh vi được tạo ra trên thị trường nhằm "xén lông" lớp nhà đầu tư này. Những cái bẫy này được thiết lập dựa trên những quy luật về tâm lý con người và được ngụy trang rất kín đáo thông qua quá trình tăng giá của cổ phiếu, nhằm mục đích "xén" được càng nhiều "lông cừu" càng tốt.

Chính vì thế, trong giai đoạn chỉ số VN-Index giảm từ vùng 1.500 điểm về vùng 900 điểm, hầu hết thị giá của các cổ phiếu đều giảm mạnh, cá biệt một số cổ phiếu từng được nhiều nhà đầu tư bỏ tiền mua tại vùng đỉnh còn mất tới 90% giá trị, có cổ phiếu còn bị hủy niêm yết, khi đó cũng là lúc quy trình "xén lông cừu" hoàn thành.

Các bước "xén lông cừu" như thế nào?

Đầu tiên, các nhà đầu tư cá mập tiến hành "gom" cổ phiếu của doanh nghiệp, đến khi có số lượng cổ phiếu đủ lớn để có quyền tham gia điều hành hoặc tiếp cận với tin nội bộ của doanh nghiệp, từ đó bắt đầu quá trình "làm giá" cổ phiếu.

Lợi nhuận của các doanh nghiệp bị thao túng sẽ được "nấu" trên các báo cáo tài chính bằng những nghiệp vụ kế toán hoặc giới chủ có thể vẽ ra những dự án tiềm năng nhưng thực tế chưa hoàn thiện pháp lý, để làm nhà đầu tư nhìn nhận không đúng về doanh nghiệp.

Sau khi có những số liệu được "nấu" một cách đẹp đẽ, bằng nhiều kênh thông tin chính thức và không chính thức, họ sẽ bắt đầu "thổi" thị giá của cổ phiếu đi lên.

Các nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm trên thị trường chứng khoán lúc đầu do dự bỏ một số ít tiền mua cổ phiếu, đến khi cổ phiếu lên có lãi mà vẫn chưa thấy có dấu hiệu dừng lại sẽ tiếp tục bỏ thêm tiền.

Trong khoảng thời gian này, sẽ xuất hiện các nhóm trên mạng xã hội được lập ra hô hào về cổ phiếu, các KOLs liên tục nói về tiềm năng của cổ phiếu, mọi người bắt đầu rỉ tai nhau "tin nội bộ", "tin mật" về cổ phiếu và nâng dần số tiền mua cổ phiếu. Cho đến khi "đàn cừu" được nuôi cho "bộ lông dày và mượt" (nhà đầu tư đã bỏ nhiều tiền mua cổ phiếu ở vùng giá cao) thì cũng là lúc quá trình "xén lông cừu" bắt đầu. Số ít nhà đầu tư cá mập ban đầu sẽ bắt đầu bán ra cổ phiếu ở vùng giá cao một cách kín đáo.

Đến khi bán hết số lượng cổ phiếu họ nắm giữ, lúc đó cũng là lúc thị giá cổ phiếu không lên nữa, lực cầu bắt đầu xuống, các nhà đầu tư bỗng nhận ra mình đang cầm cổ phiếu với giá cao bắt đầu hoảng loạn tháo chạy và bán tháo cổ phiếu. Nhưng lúc này thì hàng cung ra thì rất nhiều, mà lực cầu không có, dẫn tới thị giá cổ phiếu giảm mạnh. Khi cổ phiếu giảm đến một ngưỡng nào đó đủ rẻ, số ít nhà đầu tư cá mập hoặc chủ doanh nghiệp đã bán cổ phiếu ở vùng giá trên đỉnh sẽ bắt đầu mua lại cổ phiếu, kết thúc một chu trình "xén lông cừu".

Điển hình trong việc "xén lông cừu" này có thể kể tới trường hợp cổ phiếu ROS (một cổ phiếu thuộc "họ" FLC) với chiêu trò tăng vốn ảo từ 1,5 tỷ đồng lên 4.300 tỷ đồng, đã được báo chí viết rất nhiều trong thời gian vừa qua khi cựu chủ tịch của tập đoàn FLC bị bắt. Nhưng chỉ khi ông cựu chủ tịch bị bắt, thị giá cổ phiếu giảm sốc thì các nhà đầu tư mới biết được câu chuyện như thế. Hiện nay cổ phiếu ROS đã bị hủy niêm yết.

Hoặc như câu chuyện cổ phiếu Lxx giảm từ vùng giá 400.000đ/ cổ phiếu xuống vùng 20.000đ/ cổ phiếu, hay cổ phiếu Dxx từ vùng giá 100.000đ/ cổ phiếu xuống vùng giá 10.000đ/ cổ phiếu với các tin đồn như "quỹ đất khủng, lợi nhuận khủng ở tương lai",... đã khiến rất nhiều nhà đầu tư thiệt hại lớn.

Hiện tại, chỉ số VN-Index đã giảm từ vùng 1.500 điểm xuống vùng 900 điểm, những ngày gần đây bắt đầu xuất hiện những dòng tiền bắt đáy từ khối ngoại, có thể 1 chu kỳ "xén lông" mới đang hình thành.

Việc xén lông cừu diễn ra theo chu kỳ 1 năm 1 lần, đấy là đối với cừu thật. Còn đối với việc "xén lông cừu" trên thị trường tài chính vừa qua thì ngoài việc nhà đầu tư mất tiền, thì còn là sự mất niềm tin. Cái giá của việc mất niềm tin rất đắt, muốn khôi phục lại sẽ cần nhiều thời gian để "vết thương" lành lại.