Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Brasilia, Brazil, ngày 20/11/2024. AFP - EVARISTO SA

THẾ GIỚI - Trong những năm gần đây, nhiều chuyên gia về Trung Quốc đã đưa ra những phân tích về Tập Cận Bình và trật tự thế giới mới trong mắt của nhà lãnh đạo đảng Cộng Sản. Trong trật tự đó, Trung Quốc muốn đặt mình vào trung tâm, thúc đẩy một thế giới đa cực, và các mô hình thay thế, phù hợp với lợi ích của Trung Quốc.

Vào năm 2023, Bắc Kinh đã đưa ra Sáng kiến Văn minh toàn cầu (Global Civilization Initiative - GCI), ủng hộ một trật tự thế giới, mà ở đó đa dạng văn hoá được tôn trọng và cùng tồn tại một cách hài hoà, phản đối việc áp đặt giá trị của nước này đối với một nước. Theo Daniel Tobin, trong bài đăng trên trang mạng của Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS), sáng kiến ​​này nêu bật ý tưởng là các quốc gia nên vạch ra con đường riêng của mình để hiện đại hóa, theo hoàn cảnh của mình.

Bài phân tích của CSIS cũng đề cập đến các mục tiêu dài hạn của Trung Quốc, như Sáng kiến Một vành đai Một con đường (BRI), giúp Bắc Kinh xây dựng các liên hệ kinh tế chặt chẽ thông qua các đầu tư, hạ tầng, « tạo ra một mạng lưới phụ thuộc lẫn nhau ».

Theo chuyên gia nghiên cứu Tobin, « Cộng đồng chia sẻ chung vận mệnh » cũng là một trong những khái niệm mang tính trung tâm trong chính sách ngoại giao của Tập Cận Bình, nhấn mạnh đến sự gắn kết giữa các quốc gia, và sự phát triển của tất cả các nước phụ thuộc lẫn nhau, « tập trung vào lợi ích chung » ; « thịnh vượng chung », bác bỏ ý tưởng về một trật tự thế giới do một cường quốc thống trị. Qua ý tưởng này, Tập Cận Bình muốn thách thức trật tự của Tây phương, tạo ra một trật tự toàn cầu mới, trong đó Bắc Kinh đóng vai trò trung tâm, thể hiện sự tôn trọng đối với chủ quyền và con đường phát triển của các nước khác, nhưng đồng thời, cũng phản ánh các mục tiêu chiến lược của Trung Quốc nhằm tăng cường ảnh hưởng toàn cầu.

Trong cuốn sách “La Chine de Xi Jinping, menace pour la paix et l’ordre mondial “, tạm dịch « Trung Quốc của Tập Cận Bình, mối đe dọa đối với hòa bình và trật tự thế giới », vừa ra mắt độc giả Pháp gần đây, được Asialyst trích dẫn, cựu giảng viên tại Sciences Po và cựu cố vấn cho Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI) nêu ra “mong muốn của Trung Quốc là thiết lập một trật tự thế giới mới phù hợp hơn với lợi ích của mình. Giấc mơ Trung Hoa đó có thể trở thành cơn ác mộng của Tây phương, và việc đẩy nhanh quá trình hiện đại hoá trang thiết bị quân sự gần đây, không phải là điều ‘đáng an tâm (…) Tham vọng toàn cầu trong giấc mơ Trung Hoa của Tập Cận Bình là gì? Giấc mơ này không chỉ giới hạn ở việc vượt qua đối thủ Mỹ, mà mục tiêu cuối cùng là về mặt ý thức hệ, nhằm thiết lập một trật tự toàn cầu mới, chống Tây phương và lấy Trung Quốc làm trung tâm.»

RFI xin trích dịch cuộc phỏng vấn với ông Claude Meyer được đăng trên trang báo Asialyst hồi tháng Hai vừa qua.

--_--

Liệu Chế độ Trung Quốc có nguy cơ bị cực đoan hoá trước những tham vọng của mình?

Claude Meyer : Tập Cận Bình là một chính trị gia máu lạnh và tôi không nghĩ rằng ông ấy để cảm xúc lấn át, trái ngược với Donald Trump. Chúng ta đang chứng kiến một Trung Quốc trong tình trạng suy yếu về kinh tế rõ rệt, không giống như Hoa Kỳ. Dù có những điểm khác biệt, nhưng có thể thấy ở Trung Quốc những yếu tố giống như Nhật Bản trong những năm 1990. Đó là nổ bong bóng bất động sản, nợ nần chồng chất, giá cả giảm, chính phủ không thể cải thiện tình hình và giảm phát.

Ngoài những chỉ trích gay gắt về chính sách Zero-Covid, còn có những cuộc phản kháng trong các tầng lớp xã hội khác nhau, về những chủ đề khác nhau, ví dụ thất nghiệp trong giới trẻ, các doanh nghiệp tư nhân gặp khó khăn, hay các vấn đề trong quân đội mà trong định chế này, chiến dịch chống tham nhũng được thực hiện một cách tàn bạo, ở cấp cao nhất. Đó là cuộc tranh giành quyền lực. Trong quân đội, rõ ràng có những vấn đề lớn, như tham nhũng, hoặc trung thành với Đảng hoặc cả hai, và điều này chưa rõ ràng.  Tôi cho rằng có thể việc kiểm soát, đấu đá trong nội bộ sẽ ngày càng căng thẳng hơn.

Về đối ngoại và địa chính trị, Tập Cận Bình có thể gây áp lực với Hoa Kỳ, bằng những bước nhỏ về những vấn đề tại Á Châu -Thái Bình Dương và đặc biệt là Đài Loan.

Theo tôi, những bài phát biểu của ông Tập rất đáng được theo dõi khi chuẩn bị kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Hoa (PLA) vào năm 2027. Ông Tập từng nói rằng, đến năm 2027, quân đội sẽ sẵn sàng chiến đấu. Liệu ông ấy có gây thêm áp lực trước ngày đó không

Liệu nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump mở ra một trận chiến thương mại mới giữa Hoà Kỳ và Trung Quốc? 

Claude Meyer : Không ai rõ chính xác về quyết định của tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ như thế nào về thuế quan mà ông có ý định áp đặt đối với hàng nhập từ Trung Quốc. Nhưng cần phải hiểu là cuối cùng thì người tiêu dùng Mỹ sẽ là những người phải trả giá.

Điều này có thể làm chậm lại tham vọng của Donald Trump. Trung Quốc chắc chắn có các biện pháp trả đũa nhưng tương đối hạn chế. Ví dụ hạn chế xuất cảng sang Hoa Kỳ các mặt hàng mà nền kinh tế Mỹ cần: thiết bị, phụ tùng thay thế, v.v., đặc biệt là đất hiếm (gali, germani...)

Bắc Kinh cũng còn một đòn bẩy khác nhưng hiếm khi được thảo luận, và điều này làm tôi ngạc nhiên. Đó là việc Trung Quốc tài trợ cho thâm hụt của Hoa Kỳ. Bắc Kinh hiện nắm giữ từ 850 đến 950 tỷ đô-la trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ sau khi đạt đỉnh lên đến 1300 tỷ đô-la.

Tuy nhiên, tôi không tin vào việc sử dụng công cụ này. Bởi vì để vũ khí này có hiệu quả, doanh số bán trái phiếu của kho bạc Mỹ sẽ phải rất lớn. Điều này sẽ khiến giá trị trái phiếu sụt giảm đáng kể và kết quả là Bắc Kinh sẽ chịu tổn thất lớn. Một phản ứng khó xảy ra khác là mối đe dọa lớn về một cuộc xâm lược Đài Loan: Tập Cận Bình sẽ từ từ và chọn thời điểm tối ưu của ông ấy. 

Liệu Âu Châu có rơi vào tình trạng cấp bách, phải tổ chức lại để kháng cự trước một bên là Trung Quốc muốn bành trướng và bên kia là một Hoa Kỳ bảo hộ?

Claude Meyer : Trong cuốn sách, tôi cũng đã đề cập đến tính lạc quan, trên thực tế, là đến từ việc tự nguyện và hành động theo đức tin, hơn là việc phân tích các yếu tố quyền lực toàn cầu và cá c chính sách được thực hiện tại Liên Hiệp Âu Châu.

Đã có những tiến triển về việc này, nhưng những tháng gần đây, Ủy Ban Âu Châu có vẻ thờ ơ và tôi thấy rất đáng lo ngại. Chủ tịch Ủy Ban, bà von der Leyen, dù đã cố gắng tách mình khỏi cựu uỷ viên Thierry Breron, làm sao bà lại có thể không nhắc đến sự im lặng đáng sợ của định chế này về Trung Quốc và Hoa Kỳ, không nhắc đến những thách thức mà hai nước này đặt ra cho Âu châu.

Thái độ của Ủy Ban Âu Châu đối với những chỉ trích từ bên kia bờ Đại Tây Dương thể hiện rất nhiều điều. Âu Châu tự để bị bôi nhọ khi Elon Musk gần đây, miệt thị ủy viên Âu châu, Thierry Breton : “Này, chàng trai của tôi, nếu người Mỹ không đến, thì ngày nay anh sẽ nói tiếng Đức hay tiếng Nga !”

Trước sự ra đi của Thierry Breton, tôi đã rất phẫn nộ khi chứng kiến ​​một Ủy Ban mới cực kỳ yếu kém so với Washington và Bắc Kinh. Đối với Hoa Kỳ, điều này có thể được giải thích bằng mong muốn duy trì mối quan hệ trong tương lai với Donald Trump.

Về tình hình Đài Loan, Hoa Kỳ có thể đưa ra chính sách như thế nào dưới chính quyền Trump?

Claude Meyer : Như ông Trump đã từng nói, tôi không nghĩ rằng ông ấy sẵn sàng bảo vệ Đài Loan. Sự mơ hồ mang tính chiến lược của Hoa Kỳ về vấn đề này có thể đã được làm rõ. Người tiền nhiệm, tổng thống Joe Biden đã tỏ thái độ rõ ràng khi tuyên bố Hoa Kỳ sẽ bảo vệ Đài Loan nếu bị Trung Quốc tấn công. Nhưng liệu Washington có gửi quân đến không? Tôi cho rằng theo Trump, đây không phải vấn đề đáng bàn cãi.

Mặc dù Trung Quốc đã đạt được nhiều tiến bộ trong quân sự, nhưng Bắc Kinh vẫn gặp nhiều trở ngại lớn khi muốn tiến hành một cuộc tấn công vào Đài Loan. Quân đội Trung Quốc không hề có kinh nghiệm trong các cuộc chiến gần đây, không có các thiết bị cần thiết thể thực hiện một chiến dịch phức tạp như đánh chiếm Đài Loan, ngay cả khi Bắc Binh gần đây đã đạt được những tiến bộ đáng kể về các chiến đấu cơ tàng hình thế hệ hệ thứ Sáu. Tuy nhiên, theo tôi, hỗ trợ quân sự cho Đài Loan có thể bị ảnh hưởng, nhất là do Elon Musk đã trõ mũi vào chi tiêu quốc phòng liên bang, với những phân tích sâu sắc của ông ấy.

Tất cả những điều này cho thấy về lâu về dài, sự phát triển trong lịch sử Đài Loan có thể bị tác động nếu Bắc Kinh phải đưa ra quyết định về hồ sơ này ngay trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump. 

Theo ông, cặp đôi Trung Quốc – Nga có thể tồn tại dài lâu?

Claude Meyer : Dĩ nhiên là có dù mối quan hệ này có những lúc thăng trầm và tôi khó có thể dám chắc về lâu về dài. Hiện, tôi cho rằng sự can dự của Bắc Hàn vào Ukraine không hề làm hài lòng Bắc Kinh. Tuy nhiên, dự án lớn mà theo tôi quan trọng hơn cả là mong muốn của Tập Cận Bình thiết lập một kỷ nguyên mới theo điều kiện mà ông ta đặt ra, nghĩa là một hệ thống quốc tế mới mà Trung Quốc đứng đầu. Trong hệ thống này, duy trì liên minh thực tế với Nga vẫn rất quan trọng. Nhưng điều quan trọng nhất theo tôi, vẫn là mong muốn chung của Tập Cận Bình và Vladimir Putin, cùng lên án Tây phương làm mọi cách gây hại cho Bắc Kinh và Moscow (Mạc Tư Khoa).

Trung Quốc có mục đích là dần dần nắm bắt các phương tiện để thay đổi trật tự thế giới theo lợi ích của mình. Tôi coi đó là chìa khoá hành động của Tập Cận Bình, để Trung Quốc cuối cùng có thể tìm thấy vị trí thật sự. 

Liệu ông có cho rằng giới tinh hoa Pháp, Âu châu hay Mỹ có một mức độ ngây thơ nào đó khi nhìn vào vấn đề Trung Quốc?

Claude Meyer : Tôi cho rằng động thái của Uỷ Ban Âu Châu vào năm 2019 liên quan đến Trung Quốc, phản ánh sự thay đổi lớn về tư duy. Giới tinh hoa ở Âu châu hiện nay phần lớn đã sáng suốt hơn nhiều, không còn thái độ chỉ trích Trung Quốc thái quá nữa. Nhưng tôi nghĩ cần phải có thời gian, với vô số lần sa thải và đóng cửa nhà máy, để đạt được điều đó.

Chúng ta đã hiểu rõ ý nghĩa những khẩu hiệu của Trung Quốc về sự trỗi dậy hòa bình hay cộng đồng cùng chung vận mệnh và không còn ai thực sự tin vào chúng nữa.

Tuy nhiên, việc chuyển từ nhận thức sang hành động quyết liệt có thể sẽ mất rất nhiều thời gian. Nhưng ở đây chúng ta đề cập đến sự phức tạp của các cơ chế trong hệ thống quốc tế để thực hiện một số biện pháp nhất định.

(Theo RFI)