Le Van Vu biên dịch theo The Economist, “America and China return to fierce trade conflict”

(Dan Viet phụ đính)

Donald Trump đe dọa đánh thuế thêm 100% khi khoáng sản đất hiếm gây ra tranh cãi mới.

Ảnh: AFP via Getty Images 

Một trong những điều bất ngờ nhất của năm nay là rất ít quốc gia quyết định trả đũa thuế quan của Donald Trump bằng các biện pháp thuế quan của riêng họ. Nhiều người cho rằng tốt hơn hết là nên xoa dịu tổng thống Trump hơn là mạo hiểm đối đầu tốn kém. Trung Quốc là một ngoại lệ. Họ cũng đáp trả tương tự như những lời đe dọa ăn miếng trả miếng của ông Trump cho đến khi hai bên đạt được một thỏa thuận đình chiến vào phút chót của mùa xuân.

Hòa bình đó giờ đã bị phá vỡ. Vào ngày 9 tháng Mười, Trung Quốc đã ban hành một loạt biện pháp kiểm soát xuất cảng đất hiếm mới, loại khoáng sản cần thiết để sản xuất hầu hết các thiết bị điện tử tiêu dùng và quân sự. Ngày hôm sau, ông Trump trả đũa bằng cách tuyên bố áp thuế thêm 100% lên Trung Quốc và kiểm soát xuất cảng "bất kỳ và tất cả các phần mềm quan trọng".

Thị trường chứng khoán lao dốc khi tin tức về đòn trả đũa được công bố. Chỉ số  S&P500 của các công ty lớn tại Mỹ đã giảm gần 3%, làm gián đoạn đà tăng kéo dài hàng tháng trời nhờ sự phấn khích về trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, vẫn còn thời gian để hai siêu cường lùi bước. Đòn trả đũa của ông Trump sẽ không có hiệu lực cho đến ngày 1 tháng Mười một, một tháng trước khi các biện pháp kiểm soát sâu rộng nhất của Trung Quốc có hiệu lực. Tổng thống thừa nhận rằng việc trì hoãn một thời gian dài một phần là một nước cờ đàm phán, để lại thời gian cho các cuộc đàm phán. Ông nói, "Đó là lý do tại sao tôi chọn ngày 1 tháng 11, chúng ta hãy chờ xem điều gì sẽ xảy ra”.

Kiểu chờ đợi thận trọng như vậy đang chứng tỏ là một cách ứng xử khôn ngoan đối với quan hệ Trung-Mỹ, vốn đã trở nên khó quản lý và khó dự đoán. Ông Trump, giống như nhiều người khác, đã bị bất ngờ trước sự leo thang của Trung Quốc. "Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng mọi chuyện sẽ đi đến mức này", ông viết trên mạng xã hội của mình. Hai siêu cường dường như đã giải quyết được tranh chấp đất hiếm vào tháng 6. Sau các cuộc đàm phán tại London, Trung Quốc đã hứa sẽ khai thông dòng chảy các khoáng sản quan trọng, và Mỹ đã rút lại các biện pháp hạn chế mà họ đã đe dọa đối với các mặt hàng xuất cảng như động cơ phản lực và phần mềm quan trọng đối với thiết kế chip. Người ta cũng rất hy vọng rằng ông Trump và lãnh đạo Trung Quốc, Tập Cận Bình, có thể xoa dịu căng thẳng tại một cuộc họp dự kiến diễn ra tại Nam Hàn vào cuối tháng này.

Sự thù địch của Trung Quốc "xuất hiện một cách bất ngờ", ông Trump viết. Nhưng điều đó không thể đúng theo nghĩa đen. Có thể phân biệt ba động cơ: chuẩn bị, gây áp lực và khiêu khích. Các quy định mới của Trung Quốc có thể xuất phát từ cả ba lý do này.

Hãy chuẩn bị trước. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc từ lâu đã nhận ra rằng đất hiếm là võ khí lợi hại nhất của họ trong thời đại chiến tranh kinh tế. Do đó, họ rất muốn xây dựng một khuôn khổ pháp lý cho phép họ khai thác tối đa võ khí này, nếu cần.

Các quy định mới phù hợp với dự án đó. Chúng mở rộng phạm vi hoạt động của võ khí vượt xa các biện pháp kiểm soát trước đây. Các yêu cầu về giấy phép áp dụng, ít nhất là trên giấy tờ, cho bất kỳ sản phẩm nào có chứa một lượng nhỏ đất hiếm Trung Quốc, ngay cả khi sản phẩm đó được một công ty nước ngoài bán cho khách hàng nước ngoài. Chúng cũng áp dụng cho các sản phẩm không chứa đất hiếm Trung Quốc, nếu chúng được sản xuất bằng kỹ nghệ khai thác, luyện kim hoặc chế tạo nam châm của Trung Quốc. Các quy định này sẽ vô cùng khó khăn để giám sát và thực thi. Nhưng về nguyên tắc, chúng tuyên bố quyền tài phán "dài hạn" khiến Trung Quốc vô cùng tức giận khi Mỹ viện đến.

Một khi các quy định được áp dụng, Trung Quốc có thể quyết định mức độ nhanh chóng và tự do trong việc cấp phép, và mức độ mạnh tay trong việc giải quyết những người vi phạm quy định. Trong thời bình, Trung Quốc có thể cấp phép nhanh chóng, giảm thiểu gián đoạn cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhưng nếu quan hệ thương mại trở nên xấu đi, họ cũng có thể gia tăng gián đoạn bằng cách từ chối cấp phép, giải quyết chậm các đơn xin cấp phép và tăng cường thực thi. Các quy định mới, dù thuận lợi hay khó khăn, sẽ làm tăng thêm “chi phí quản lý” mà các công ty trên toàn chuỗi cung ứng kỹ nghệ phải gánh chịu. Tuy nhiên, theo cách hiểu này, chúng được coi là một bước chuẩn bị chứ không phải là một bước leo thang.

Chúng cũng có thể là một thủ thuật ngoại giao. Trung Quốc được cho là đang cố gắng gia tăng áp lực lên ông Trump trước cuộc gặp dự kiến của ông với ông Tập bên lề hội nghị thượng đỉnh APEC vào cuối tháng này. Việc kiểm soát đất hiếm không phải là cách duy nhất để tạo đòn bẩy đàm phán. Các cơ quan chống độc quyền của Trung Quốc gần đây đã điều tra các vụ mua lại của hai hãng thiết kế chip của Mỹ, Nvidia và Qualcomm. Trung Quốc có thể đã hy vọng xử dụng những biện pháp này cùng với nhiều “củ cà rốt”, chẳng hạn như lời hứa mua đậu nành của Mỹ hoặc đầu tư vào các nhà máy sản xuất của Mỹ. Theo cách giải thích này, Trung Quốc coi cuộc họp sắp tới là cơ hội để bắt gặp ông Trump đang trong tư thế đàm phán. Có lẽ họ nghĩ rằng một sự kết hợp giữa đe dọa và phần thưởng có thể thúc đẩy ông cắt giảm thuế quan hiện có đối với Trung Quốc và nới lỏng hơn nữa các biện pháp kiểm soát xuất cảng chip tân tiến của Mỹ.

Cách diễn giải thứ ba là các quy định này nhằm mục đích trả đũa chứ không phải leo thang căng thẳng. Chúng có thể là một phản ứng giận dữ đối với cái gọi là "quy tắc 50%" mà Mỹ đưa ra vào cuối tháng trước. Các viên chức Mỹ cho biết bất kỳ hạn chế thương mại nào họ áp đặt đối với một công ty nước ngoài cũng áp dụng cho các công ty con của công ty đó, nếu công ty mẹ sở hữu ít nhất 50% cổ phần. Người Mỹ coi quy tắc 50% là một bước đi vô hại để bịt lỗ hổng pháp lý. Tuy nhiên, Trung Quốc, vốn rất nhạy cảm với các biện pháp như vậy, có thể coi đó là một sự vi phạm tinh thần của các cuộc đàm phán thương mại gần đây giữa hai nước.

Cho dù các biện pháp kiểm soát xuất cảng mới của Trung Quốc được coi là một bước chuẩn bị, một thủ thuật gây áp lực hay một biểu hiện của sự tức giận, chúng không nhằm mục đích khơi mào kiểu trả đũa giận dữ mà ông Trump đã tuyên bố. Tổng thống Mỹ đã đe dọa hủy bỏ cuộc gặp với ông Tập, điều này sẽ làm đảo lộn các tính toán ngoại giao của Trung Quốc. Và ngành công nghiệp bán dẫn của Trung Quốc sẽ khó có thể xoay xở trong tương lai gần nếu không có phần mềm thiết kế chip của Mỹ.

Các quan chức lãnh đạo Trung Quốc cũng sẽ không vui mừng trước viễn cảnh mức quan thuế cao hơn nữa, mặc dù họ có thể tính toán rằng mức thuế ba chữ số sẽ gây hại cho nền kinh tế Mỹ nhiều hơn là cho chính nền kinh tế của họ. Các mức quan thuế hiện tại của ông Trump đã không đẩy nền kinh tế lớn nhất thế giới vào tình trạng đình lạm. Trong nhiều trường hợp, các công ty Mỹ đã ngần ngại chuyển các khoản thuế cho khách hàng của họ. Nhưng các công ty sẽ không thể chịu nổi mức thuế trên 100%. Nếu thời hạn chót vào tháng Mười một của ông Trump được giữ nguyên, giá cả sẽ tăng cao ngay trước khi mùa mua sắm Giáng sinh bắt đầu. Ông già Noel có thể là đồng minh bất ngờ của Trung Quốc trong các cuộc đàm phán sắp tới.

Do đó, cả hai siêu cường đều không muốn xung đột thương mại đang diễn ra. Nhưng cả hai bên đều sẽ không dễ dàng nhượng bộ. Mặc dù Trung Quốc có thể sẵn sàng đưa ra những bảo đảm về cách thức hoạt động của chế độ cấp phép mới trên thực tế, nhưng họ cũng có thể ngần ngại bãi bỏ một quy định dưới áp lực từ bên ngoài. Về phần mình, ông Trump sẽ không muốn tỏ ra yếu thế. Và những người đồng cấp tỉnh táo hơn của ông, chẳng hạn như Scott Bessent, Bộ trưởng Tài chánh, và Jamieson Greer, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ, sẽ cảm thấy bị xúc phạm, vì đã đầu tư quá nhiều công sức vào các cuộc đàm phán thương mại liên tục với các đối tác Trung Quốc.

Sau cuộc gặp đầu tiên tại Geneva, ông Bessent cho biết những leo thang ban đầu trong chiến tranh thương mại có thể đã được ngăn chặn nếu hai bên thiết lập liên lạc thường xuyên sớm hơn. Tuy nhiên, những diễn biến trong vài ngày qua cho thấy ngay cả khi đàm phán, hai siêu cường thế giới vẫn dễ xảy ra xung đột và tính toán sai lầm. Ngay cả khi gắn kết với nhau bởi sự phụ thuộc lẫn nhau, họ vẫn bị chia rẽ bởi sự nghi ngờ lẫn nhau.

(Dan Viet - Theo boxitvn blogspot)