Nguồn: Susannah Patton, “A border skirmish and leaked phone call sees the Thailand-Cambodia dispute surge back to life”, The Interpreter, 20/06/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy (nghiencuuquocte.org)

Khi các cuộc chiến ở Trung Đông và Âu Châu leo thang và mang một chiều hướng mới, và khi một thỏa thuận ngừng bắn được duy trì giữa Ấn Độ và Pakistan, một cuộc đối đầu cũ ở biên giới đất liền Thái Lan-Campuchia có nguy cơ làm tăng thêm danh sách các cuộc xung đột giữa các quốc gia.

Giống như nhiều cuộc xung đột, tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia, trên khu vực đất xung quanh quần thể đền Preah Vihear rộng lớn thời Angkor, có nguồn gốc từ việc tranh chấp bản đồ thời thuộc địa. Mặc dù Tòa án Công lý Quốc tế đã phán quyết vào năm 1962 rằng Preah Vihear thuộc về Campuchia, nhưng 195 km đường biên giới đất liền phía bắc khu phức hợp này vẫn chưa được phân định.

Tranh chấp bùng lên gần đây nhất là từ năm 2008 đến 2011, khi Campuchia nộp đơn xin đưa ngôi đền vào danh sách Di sản Thế giới của UNESCO. Điều này đã đổ thêm dầu vào ngọn lửa các cuộc biểu tình chống chánh phủ ở Thái Lan, đẩy nhanh sự sụp đổ của chánh phủ do Thaksin Shinawatra kiểm soát. Chánh quyền của Đảng Dân chủ do Thủ tướng Abhisit Vejjajiva lãnh đạo sau đó đã có lập trường cứng rắn với Campuchia (nước đã bổ nhiệm kẻ thù của Abhisit là Thaksin làm cố vấn kinh tế). Các cuộc giao tranh có đổ máu tiếp tục diễn ra từ năm 2008 đến cuối năm 2011, khi cả hai bên đồng ý rút quân khỏi khu vực tranh chấp. Thỏa thuận này được hỗ trợ bởi ngoại giao con thoi của Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia Marty Natalegawa.

Vậy tại sao tranh chấp lại bùng phát trở lại vào năm 2025, gần 15 năm sau?

Bề ngoài, giới quan sát có thể hy vọng một cách hợp lý rằng việc gia đình Shinawatra trở lại Phủ Thủ tướng ở Bangkok sẽ mang lại mối quan hệ hữu nghị, do mối liên hệ gần gũi giữa Thaksin và Hun Sen (cháu gái của Thaksin thậm chí còn kết hôn với người thân của Hun Sen). Điều này có thể đã xảy ra, nếu triều đại Shinawatra có vị trí chánh trị trong nước tốt hơn ở Thái Lan. Nhưng như tôi đã viết năm ngoái, Thủ tướng hiện tại Paetongtarn Shinawatra (con gái của Thaksin, một người mới tham gia chánh trường 38 tuổi) phải điều hành một liên minh khó quản lý và dễ chia rẽ, với nguy cơ can thiệp phi dân chủ từ các lực lượng bảo thủ của đất nước luôn hiện hữu.

Trong bối cảnh này, có vẻ rất hợp lý khi cuộc giao tranh hiện tại – khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng vào tháng trước – đã được các lực lượng chống Shinawatra ở Thái Lan chỉ đạo hoặc khuyến khích theo một cách nào đó. Các nhóm này đã lớn tiếng phàn nàn về viễn cảnh Paetongtarn bán rẻ lợi ích của đất nước mình trong các cuộc đàm phán về các yêu sách trên biển chồng lấn của hai nước ở Vịnh Thái Lan.

Sự thiếu kinh nghiệm của Paetongtarn đã được phơi bày rõ ràng trong tuần này, với việc rò rỉ một cuộc điện thoại giữa bà và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen, người vẫn chỉ đạo mọi việc ở Campuchia từ vị trí kép là Chủ tịch Thượng viện và cha của Thủ tướng hiện tại Hun Manet. Trong cuộc gọi, Paetongtarn đã chỉ trích chỉ huy quân sự địa phương ở Thái Lan là một đối thủ chánh trị và liên tục yêu cầu sự hỗ trợ của Hun Sen để giảm leo thang, khiến bà trông yếu thế. Hun Sen có mọi động cơ để làm rò rỉ cuộc gọi (ông thừa nhận đã chia sẻ nó với 80 quan chức Campuchia): gây khó dễ cho Thái Lan để lấy lòng dân và làm chệch hướng sự chú ý khỏi sự yếu kém của Phnom Penh so với người láng giềng lớn khác là Việt Nam.

Có vẻ khó có thể rằng Paetongtarn sẽ sống sót qua giai đoạn này. Sau đó bà đã tuyên bố rằng giọng điệu trong cuộc gọi chỉ là một chiến thuật đàm phán. Các thủ tướng Thái Lan đã bị buộc phải rời nhiệm sở vì những tội danh ít nghiêm trọng hơn nhiều (trong đó có người vì tham gia một chương trình nấu ăn). Và liên minh của Paetongtarn có thể tan rã, với đảng Bhumjai Thai rút lui vì tranh chấp về việc ai sẽ kiểm soát Bộ Nội vụ quyền lực. Việc Đảng Pheu Thai của Paetongtarn có thể đề cử một thủ tướng khác và giữ vững liên minh cho đến cuộc bầu cử năm 2027 dường như rất không chắc chắn. Nhưng cũng không rõ chánh phủ nào có thể thay thế được, với thành phần quốc hội hiện tại.

Đối với tình hình ở biên giới, có những lý do để lo ngại. Một số diễn biến có thể khiến cuộc xung đột khó quản lý hơn so với năm 2011.

Một là, Campuchia đã nhận được hỗ trợ quân sự quy mô lớn của Trung Quốc trong thập kỷ qua, nghĩa là nước này có thể cảm thấy tự tin hơn để gây sức ép quyết liệt hơn với người láng giềng lớn hơn của mình. Thứ hai, mạng xã hội đã tăng cường sự giám sát và thổi bùng cảm xúc ở cả hai bên, khiến việc thỏa hiệp trở nên khó khăn hơn. Cuối cùng, vào năm 2025, sẽ không có “Pak Marty” (người từng đóng vai trò trung gian) để giúp dàn xếp xung đột; Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia là trợ lý thân cận của Tổng thống Prabowo, chứ không phải một viên chức ngoại giao chuyên nghiệp. Mức độ quan tâm của Prabowo vẫn chưa rõ ràng.

Thái Lan, với tư cách là quốc gia lớn hơn, có những đòn bẩy kinh tế mà nước này có thể xử dụng và các hạn chế của nước này đối với việc qua lại biên giới đã làm Campuchia khó chịu, nước này đã đe dọa hành động trả đũa. Nước này lập luận rằng hai nước nên theo đuổi việc giảm leo thang thông qua ủy ban biên giới chung song phương, một ủy ban hành chánh tập trung vào việc quản lý các vấn đề biên giới. Trong khi đó, chiến thuật của Campuchia là tiếp tục nộp đơn lên Tòa án Công lý Quốc tế, nơi họ đã thành công vào các năm 1962 và 2013.

Cuộc xung đột diễn biến như thế nào phụ thuộc phần lớn vào chánh trị trong nước Thái Lan. Chừng nào Pheu Thai còn chật vật trong chánh phủ, việc thổi bùng tranh chấp với Campuchia sẽ vẫn là một mục tiêu hấp dẫn của các đối thủ chánh trị bảo thủ. Trong khi đó, Hun Sen, như mọi khi, dường như vẫn tiếp tục vượt trội và tồn tại lâu hơn các đối thủ của mình. Ông dường như đã đọc vị đúng tình hình chánh trị ở Thái Lan và quyết định rằng mối liên hệ với gia tộc Shinawatra không còn quan trọng.

Susannah Patton là Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Học Viện Lowy và là Trưởng dự án Chỉ số Sức mạnh Á Châu, đánh giá hàng năm dựa trên dữ liệu của Viện nhằm thể hiện sự phân bố quyền lực đang thay đổi trong khu vực. Nghiên cứu của bà về Đông Nam Á tập trung vào động lực liên kết chiến lược và vai trò của các cường quốc bên ngoài bao gồm Mỹ, Trung Quốc và Úc.