(Ảnh: nghiencuuquocte.org)
Nguồn: Robert A. Manning, “The Risk of Another Korean War Is Higher Than Ever,” Foreign Policy, 07/10/2024
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng (nghiencuuquocte.org)
Bình Nhưỡng đang chơi bài khiến Nga và Trung Quốc mâu thuẫn nhau – và đã từ bỏ mục tiêu bình thường hóa quan hệ với Mỹ.
Tháng Giêng năm nay, hai nhân vật quan sát Bắc Hàn giàu kinh nghiệm Robert Carlin và Siegfried Hecker đã khiến nhiều người ngạc nhiên khi viết rằng nhà lãnh đạo Kim Jong Un đang chuẩn bị cho chiến tranh. Quan ngại này có thể hơi thái quá, nhưng không phải là không có cơ sở. Tôi đã làm việc về vấn đề nguyên tử Bắc Hàn ở cả trong và ngoài chính phủ suốt 30 năm qua, và hiện tại, Bán đảo Triều Tiên dường như nguy hiểm và bất ổn hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ năm 1950.
Kể từ năm 2019, ba thay đổi chiến lược có liên quan đến nhau, xoay quanh vấn đề nguyên tử Bắc Hàn đã làm mất hiệu lực của các giả định cốt lõi vốn định hướng cho ngoại giao Mỹ và Nam Hàn kể từ năm 1992. Đầu tiên, sau hội nghị thượng đỉnh không thành công giữa Kim và cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump vào năm 2019 tại Hà Nội, Kim đã công bố một kế hoạch 5 năm vào năm 2021 – đặt mục tiêu tăng cường kho vũ khí nguyên tử và hỏa tiễn lớn, bao gồm ICBM nhiên liệu rắn, đầu đạn thu nhỏ, vũ khí nguyên tử chiến thuật, và hỏa tiễn siêu thanh. Việc Bắc Hàn đầu tư vào tổ hợp công nghiệp nguyên tử của mình, cùng với tuyên bố mạnh mẽ của Kim rằng họ sẽ không từ bỏ vũ khí nguyên tử (điều đã được thể hiện trong hiến pháp và học thuyết nguyên tử phủ đầu của họ) cho thấy một sự thay đổi tư thế chiến lược.
Những năng lực mới và ý định được nêu này đã làm thay đổi cán cân chiến lược ở Đông Bắc Á, đặt ra những câu hỏi mới về mức độ tin cậy của khả năng răn đe mở rộng của Mỹ, đồng thời thúc đẩy mong muốn sở hữu vũ khí nguyên tử của Nam Hàn.
Kế đến là việc Bình Nhưỡng tái định vị địa chính trị. Bắt đầu với việc Kim từ bỏ mục tiêu lâu dài của Bắc Hàn là bình thường hóa quan hệ với Mỹ, nhằm hướng đến cân bằng giữa các cường quốc. Điều này củng cố logic của ba thập niên ngoại giao nguyên tửn.
Cùng lúc đó, Bình Nhưỡng cũng hàn gắn quan hệ với Trung Quốc, vốn đã trở nên căng thẳng sau khi Bắc Kinh ủng hộ các lệnh trừng phạt kinh tế của Liên Hiệp Quốc nhắm vào Bắc Hàn sau khi nước này tiến hành các vụ thử nguyên tử vào năm 2016 và 2017. Kim đã đến thăm Bắc Kinh vào tháng 1/2019, và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến thăm đáp lễ tới Bình Nhưỡng vào tháng Sáu cùng năm. Từ đó đến nay, Trung Quốc và Nga đã ngăn chặn các nỗ lực của Mỹ nhằm áp đặt các lệnh trừng phạt mới đối với các cuộc thử nghiệm ICBM của Bắc Hàn.
Tình hình địa chính trị càng trở nên biến động khi Nga thiết lập quan hệ đối tác an ninh mới với Bắc Hàn sau cuộc xâm lược Ukraine, sử dụng viện trợ kinh tế và quân sự để đổi lấy đạn dược và hỏa tiễn. Động thái này khiến Trung Quốc cảm thấy không thoải mái, như được thể hiện trong các cuộc thảo luận riêng giữa các quan chức Trung Quốc với giới nghiên cứu. Họ lo ngại Tổng thống Nga Vladimir Putin đang trở thành đòn bẩy thay thế Bắc Kinh và tạo ra một tình huống giống như hồi thập niên 1950-1960, khi ông nội của Kim Jong Un, Kim Il Sung, đã khiến hai cường quốc cộng sản chống lại nhau.
Thay đổi thứ ba cũng không kém phần sâu sắc: Vào tháng Một, Kim đã từ bỏ chính sách thống nhất vốn được áp dụng trong vòng 70 năm qua, trong đó Bắc Hàn và Nam Hàn được định nghĩa là một quốc gia có chung huyết thống nhưng bị chia cắt bởi lịch sử, đồng thời tuyên bố Nam Hàn là “kẻ thù chính.” Ông kêu gọi thay đổi hiến pháp của Bắc Hàn – xóa bỏ cam kết thống nhất – giải thể các cơ quan phụ trách quá trình hòa giải Bắc-Nam và phá bỏ tượng đài thống nhất ở Bình Nhưỡng mà cha ông đã xây dựng.
Các sự kiện gần đây củng cố những thay đổi này. Đối với Kim, các chu kỳ bầu cử của Mỹ thường là những cơ hội thú vị để truyền tải thông điệp. Vào tháng Chín, Bình Nhưỡng đã tiến hành một loạt các cuộc thử hỏa tiễn đạn đạo tầm ngắn, và Kim đã thề sẽ chuẩn bị lực lượng nguyên tử của mình để chiến đấu với Mỹ. Sau đó, như một lời bảo đảm, ông đã công bố một bức ảnh hiếm hoi ghi lại cảnh ông đang đi dạo qua một nhà máy làm giàu uranium tuyệt mật và cam kết chế tạo thêm vũ khí nguyên tử. Nhưng đây chỉ là khúc dạo đầu của những gì chúng ta có thể mong đợi.
Tại sao tất cả những điều này lại quan trọng? Chí ít là ở hiện tại, Kim đã loại bỏ cả phi nguyên tử hóa lẫn thống nhất Bắc-Nam khỏi bàn đàm phán – bất chấp sự thật rằng đây vẫn là mục tiêu chính sách của Mỹ và Nam Hàn.
Vấn đề Bắc Hàn hiện đang nằm trong cuộc cạnh tranh có tổng bằng không giữa các cường quốc. Nhiều khả năng nó sẽ tạo ra hai khối đối lập ở Đông Bắc Á: khối thứ nhất là Trung Quốc, Nga, và Bắc Hàn, và khối còn lại là Mỹ, Nam Hàn, và Nhật Bản. Những mối quan tâm chung về phổ biến vũ khí nguyên tử từng khiến Trung Quốc và Nga chịu hợp tác trong các cuộc đàm phán sáu bên (bao gồm Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Nam Hàn và Bắc Hàn) giờ đây đã không còn. Kim hiện đang trở nên táo bạo hơn bao giờ hết nhờ kho vũ khí nguyên tử và hỏa tiễn đang phát triển của Bắc Hàn, sự ủng hộ từ Putin, và tệ nhất, là sự thờ ơ từ Trung Quốc.
Nhưng đừng vội tin lời tôi nói. Một báo cáo năm 2023 của Hội đồng Tình báo Quốc gia về Bắc Hàn đã phác thảo một môi trường rủi ro mới. Kết luận của báo cáo là:
Bắc Hàn rất có thể sẽ tiếp tục sử dụng tình trạng vũ khí nguyên tử của mình để hỗ trợ cho chính sách ngoại giao cưỡng chế, và gần như chắc chắn sẽ cân nhắc các hành động cưỡng chế ngày càng nguy hiểm hơn khi chất lượng và số lượng kho vũ khí nguyên tửn và hỏa tiễn đạn đạo của nước này tăng lên.
Dù báo cáo đánh giá rằng Kim sẽ không sử dụng vũ khí nguyên tử trừ khi ông “tin rằng chế độ đang gặp nguy hiểm,” nó đã ám chỉ nguy cơ xảy ra tính toán sai lầm khi tuyên bố, “Ông ta có thể sẵn sàng chấp nhận rủi ro quân sự thông thường lớn hơn, vì tin rằng vũ khí nguyên tử sẽ ngăn chặn được một phản ứng dữ dội không thể đáp trả được của Mỹ hoặc Nam Hàn.”
Báo cáo nhận định “một chiến lược tấn công nhằm chiếm giữ lãnh thổ và đạt được sự thống trị chính trị trên Bán đảo Triều Tiên” bằng vũ lực “ít có khả năng xảy ra hơn so với một chiến lược cưỡng chế,” nhưng báo cáo cũng đưa ra một cảnh báo quan trọng mà tôi cho rằng hội đồng có lẽ sẽ xem xét lại:
Chiến lược tấn công sẽ có khả năng xảy ra hơn nếu Kim tin rằng ông ta có thể đánh bại quân đội Nam Hàn, đồng thời ngăn chặn sự can thiệp của Mỹ và duy trì sự ủng hộ của Trung Quốc, hoặc nếu ông ta kết luận rằng một cuộc khủng hoảng trong nước hoặc quốc tế là cơ hội cuối cùng để thực hiện các mục tiêu xét lại.
Những kịch bản nào có thể xảy ra từ một chiến lược như vậy? Một điểm nóng có thể dẫn đến leo thang là Ranh giới phía Bắc (Northern Limit Line - NLL), tức biên giới trên biển giữa hai miền Nam-Bắc Triều Tiên. NLL đã được Bộ Tư lệnh Liên Hiệp Quốc phân định vào khoảng thời gian đình chiến năm 1953, nhưng nó đã bị Bắc Hàn tranh chấp và trở thành nguồn gốc của những bất bình âm ỉ kéo dài và các đợt đụng độ quân sự rải rác. Năm 2010, Bình Nhưỡng đã nổ súng vào Đảo Yeonpyeong, một trong năm hòn đảo mà NLL xác định là của Nam Hàn. Cuộc tấn công đã giết chết hai lính Thủy quân Lục chiến Nam Hàn và đánh chìm một tàu của nước này. Bắc Hàn đã một lần nữa bắn đạn pháo gần hòn đảo này vào đầu năm nay.
Trong cùng bài phát biểu vào tháng Một, khi Kim kêu gọi thay đổi hiến pháp và tuyên bố Nam Hàn là “kẻ thù chính” của mình, ông cũng ám chỉ đến việc sửa đổi các yêu sách đối với NLL tại một cuộc họp trong tương lai của Hội đồng Nhân dân Tối cao (SPA): “Vì biên giới phía nam của đất nước chúng ta đã được vạch ra rõ ràng, nên ‘ranh giới phía bắc’ bất hợp pháp và bất kỳ ranh giới nào khác sẽ không bao giờ được dung thứ, và nếu Nam Hàn vi phạm dù chỉ 0,001 mm vùng đất, vùng trời, và vùng biển của chúng ta, thì điều đó sẽ bị coi là hành động kích động chiến tranh.” Kim đã lên lịch họp cho SPA vào ngày 07/10.
Những rủi ro phát sinh từ tình hình thực tế trên Bán đảo Triều Tiên và tình hình địa chính trị ở Đông Bắc Á dẫn đến một số kịch bản nguy hiểm, nhưng hoàn toàn có thể xảy ra. Đầu tiên là kịch bản nguyên tử đã được báo trước trong báo cáo của Hội đồng Tình báo Quốc gia và bởi các chuyên viên phân tích Nam Hàn:
Sau khi lên án cuộc tập trận quân sự Mỹ-Hàn, Bình Nhưỡng có thể bắt đầu một cuộc tập trận bắn đạn thật gần hai hòn đảo, sau đó bắn một loạt đạn pháo, và kế đến là đổ bộ lên Đảo Yeonpyeong. Những nỗ lực của Mỹ nhằm kiềm chế Nam Hàn có thể thất bại và Seoul sẽ gửi lực lượng không quân và hải quân đến khu vực này, bắn phá các tàu của Bắc Hàn và đổ bộ Thủy quân Lục chiến lên đảo. Khi giao tranh xảy ra, Bình Nhưỡng sẽ bắn một vũ khí nguyên tử chiến thuật vào một hòn đảo không có người ở gần đó.
Liệu Mỹ hay Nam Hàn sẽ có phản ứng quân sự và dẫn đến nguy cơ leo thang? Liệu Trung Quốc sẽ phủ quyết một nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đối với vụ sử dụng vũ khí nguyên tử đầu tiên kể từ Hiroshima, hay sẽ hợp tác với Mỹ để kiềm chế tình hình? Vào thời điểm mà cả Mỹ và Nam Hàn đều thiếu các kênh liên lạc ngoại giao hoặc quân sự đáng tin cậy với Bình Nhưỡng, tình hình có thể dễ dàng trở nên mất kiểm soát.
Kịch bản đáng báo động hơn là một cuộc chiến hai mặt trận ở Á châu nếu khủng hoảng đồng thời xảy ra ở cả Bắc Hàn và Đài Loan. Trong một báo cáo chuyên sâu năm 2023 dựa trên kết quả từ các trò chơi chiến tranh, các cuộc phỏng vấn với các quan chức, và các hội thảo chuyên đề, Markus Garlauskas, cựu sĩ quan tình báo quốc gia Mỹ về Bắc Hàn, đã nêu chi tiết cách mà chính sách răn đe có thể thất bại, cũng như những logic và động lực có thể khiến Kim tấn công Nam Hàn nếu Trung Quốc xâm lược Đài Loan và Mỹ can thiệp quân sự, theo đó chuyển hướng sự tập trung và nguồn lực. Hoặc ngược lại, khả năng xảy ra các cuộc tấn công đồng thời được phối hợp, trong đó Trung Quốc và Bắc Hàn n cùng lúc tấn công Đài Loan và Nam Hàn.
Ba quốc gia sở hữu vũ khí nguyên tử cùng tham gia xung đột (có thể suy đoán Putin sẽ hành động như thế nào) là một điều nghe thật kỳ lạ, hoặc như một số người lo sợ, là dấu hiệu rằng chúng ta đã tiến tới ngày tận thế. Dù những kịch bản tồi tệ nhất khó có thể xảy ra trong tương lai gần, nhưng sự tái định vị về mặt địa chính trị của Bắc Hàn đã làm dấy lên khả năng Bình Nhưỡng sẽ có động thái mạnh mẽ trong 6 đến 18 tháng tới.
Cả Mỹ và Trung Quốc đều không thể hiện cảm giác cấp bách cần thiết trong vấn đề Bán đảo Triều Tiên. Các quan chức Trung Quốc nói với tôi rằng Bắc Kinh xem hành động của Bình Nhưỡng là hậu quả do lệnh trừng phạt của Mỹ – chứ không phải vấn đề của Trung Quốc. Xét đến những cuộc xung đột đang diễn ra ở Ukraine và Trung Đông, cũng như ưu tiên dành cho cuộc cạnh tranh có tổng bằng không với Trung Quốc trong chương trình nghị sự, vấn đề Bắc Hàn có lẽ sẽ tiếp tục bị xếp sau. Nhưng Kim Jong Un có thể thay đổi điều đó.
Robert A. Manning là nghiên cứu viên của Trung tâm Dự báo Chiến lược tại Trung tâm Stimson, nơi ông làm việc về các chương trình dự báo toàn cầu và Trung Quốc.
(nghiencuuquocte.org)
