Ấn Độ và Nepal có mối quan hệ ngoại giao bền chặt. Ảnh: Getty Images

Tác giả, Anbarasan Ethirajan

Vai trò, Phóng viên Thời sự Quốc tế

Nepal đã trở thành quốc gia thứ ba ở khu vực lân cận của Ấn Độ chứng kiến ​​cuộc nổi dậy bạo lực lật đổ chính phủ trong những năm gần đây.

Thủ tướng KP Sharma Oli đã từ chức sau khi hơn 20 người thiệt mạng trong các cuộc đụng độ với cảnh sát trong các cuộc biểu tình chống chính phủ do lệnh cấm mạng xã hội.

Lệnh giới nghiêm trên toàn quốc đã được áp dụng và quân đội đang cố gắng kiểm soát tình hình sau khi những người biểu tình xông vào tòa nhà quốc hội và đốt nhà của một số chính trị gia.

Đối với nhiều người, cảnh tượng ở Kathmandu gợi nhớ đến tình trạng hỗn loạn xảy ra ở Bangladesh năm 2024 và Sri Lanka năm 2022.

Mặc dù Bangladesh và Sri Lanka là những nước láng giềng gần Ấn Độ ở Nam Á, nhưng mối quan hệ giữa Delhi và Kathmandu lại đặc biệt vì mối quan hệ lịch sử giữa người dân với người dân, kinh tế và chiến lược.

Nepal có đường biên giới kéo dài hơn 1.750km với năm tiểu bang của Ấn Độ: Uttarakhand, Uttar Pradesh, Sikkim, Bihar và Tây Bengal.

Delhi đang theo dõi sát sao những diễn biến ở bên kia biên giới, trong khi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi nhanh chóng phản ứng với các sự kiện đang diễn ra.

"Bạo lực ở Nepal thật đau lòng. Tôi đau buồn khi biết nhiều người trẻ đã mất mạng", ông Modi viết trong bài đăng trên X ngày 9/9.

Hơn 20 người đã thiệt mạng trong các cuộc biểu tình chống chính phủ ở Nepal. Ảnh: Getty Images

Ông nhấn mạnh rằng "sự ổn định, hòa bình và thịnh vượng của Nepal là vô cùng quan trọng", và kêu gọi "tất cả anh chị em ở Nepal hãy ủng hộ hòa bình".

Ông Modi cũng chủ trì một cuộc họp an ninh khẩn cấp với các thành viên trong nội các vào hôm 9/9 để thảo luận về tình hình.

Giống như Ấn Độ bị bất ngờ trước cuộc nổi dậy ở Sri Lanka năm 2022 buộc tổng thống khi đó là ông Gotabaya Rajapaksa phải rời khỏi đất nước, các nhà phân tích cho biết Ấn Độ đã bị bất ngờ trước những diễn biến ở Nepal, khi ông Oli từ chức chỉ một tuần trước chuyến thăm dự kiến ​​tới Delhi.

Bất kỳ sự bất ổn nào ở quốc gia này cũng là nguyên nhân khiến Ấn Độ lo ngại vì vị trí chiến lược của Nepal.

Thiếu tướng (đã nghỉ hưu) Ashok Mehta, một chuyên gia về Nepal, nói với BBC, "Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Tây của Trung Quốc nằm ngay bên kia Nepal. Tuyến đường đến đồng bằng Ấn - Hằng đi thẳng qua Nepal".

Người Gurkha Nepal là một phần của quân đội Ấn Độ theo một thỏa thuận đặc biệt. Ảnh: Getty Images

Tình hình bất ổn cũng ảnh hưởng đến cộng đồng người Nepal di cư đông đảo tại Ấn Độ. Ước tính có khoảng 3,5 triệu người Nepal đang làm việc hoặc sinh sống tại Ấn Độ, nhưng các chuyên gia cho rằng con số thực tế có thể cao hơn nhiều.

Nepal là một quốc gia có đa số người dân theo đạo Hindu và các cộng đồng bên kia biên giới có quan hệ gia đình chặt chẽ.

Người dân có thể di chuyển giữa hai nước mà không cần thị thực hay hộ chiếu. Người Nepal cũng có thể làm việc tại Ấn Độ mà không bị hạn chế theo hiệp ước năm 1950 - quốc gia duy nhất trong khu vực, cùng với Bhutan, có thỏa thuận này.

Ngoài ra, 32.000 chiến binh Gurkha nổi tiếng của Nepal cũng phục vụ trong quân đội Ấn Độ theo một thỏa thuận đặc biệt kéo dài hàng thập kỷ.

Giáo sư Sangeeta Thapliyal thuộc Đại học Jawaharlal Nehru (JNU) ở Delhi cho biết: "Kể từ khi biên giới mở cửa, người dân được tận hưởng những trải nghiệm sống động. Các gia đình ở cả hai bên đều tương tác với nhau hàng ngày.”

Nepal cũng là nơi có nhiều thánh địa quan trọng của đạo Hindu, bao gồm đền Muktinath trên dãy núi xuyên Himalaya. Hàng ngàn tín đồ Hindu từ Ấn Độ hành hương đến thăm ngôi đền này mỗi năm.

Trong khi đó, Kathmandu phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu của Ấn Độ, đặc biệt là dầu mỏ và thực phẩm, với kim ngạch thương mại song phương hàng năm giữa Ấn Độ và Nepal ước tính đạt 8,5 tỷ USD.

Nepal là nơi có nhiều địa điểm linh thiêng quan trọng của đạo Hindu, trong đó có đền Muktinath. Ảnh: Getty Images

Trong khi cảm giác thanh bình mong manh đã trở lại Kathmandu vào ngày 10/9, các chuyên gia cho biết Ấn Độ sẽ phải đi dây ngoại giao, vì sự phẫn nộ lan rộng trong những người biểu tình Nepal ở cả ba đảng chính trị lớn đang cai trị đất nước.

Và Ấn Độ đã duy trì liên lạc chặt chẽ với tất cả các đảng này - Đảng Cộng sản Nepal (CPN – UML) do ông Oli đứng đầu, Đảng Quốc đại Nepal của ông Sher Bahadur Deuba và Đảng Cộng sản Nepal (Trung tâm Maoist) do ông Pushpa Kamal Dahal, còn được gọi là Prachanda, đứng đầu.

Do vị trí chiến lược của quốc gia Himalaya này, cả Ấn Độ và Trung Quốc đều đang tranh giành ảnh hưởng ở quốc gia này, dẫn đến cáo buộc hai gã khổng lồ châu Á này đang can thiệp vào công việc nội bộ của Nepal.

Không rõ chính quyền nào sẽ thay thế ông Oli và được người biểu tình chấp nhận.

Vì hình hài của chính phủ hoặc ban lãnh đạo mới vẫn chưa rõ ràng, "Ấn Độ sẽ thận trọng", Giáo sư Thapliyal nói. "Họ không muốn một tình huống tương tự Bangladesh xảy ra ở Nepal."

Delhi có mối quan hệ thân thiện với thủ tướng Bangladesh bị lật đổ - ông Sheikh Hasina, nhưng mối quan hệ với chính quyền lâm thời hiện tại đang căng thẳng sau quyết định của Ấn Độ cho Hasina tị nạn tại nước này.

Nepal và Ấn Độ cũng có những khác biệt - và giờ đây cần phải giải quyết chúng một cách thận trọng hơn.

Năm 2019, Nepal vô cùng tức giận sau khi Ấn Độ công bố một bản đồ bao gồm các khu vực mà Kathmandu tuyên bố chủ quyền, ở khu vực phía tây gần biên giới với Trung Quốc, là một phần lãnh thổ của nước này.

Cuộc tranh cãi ngoại giao leo thang sau khi Nepal công bố bản đồ riêng của mình, trong đó có những khu vực tranh chấp đó.

Gần đây, Ấn Độ và Trung Quốc đã đồng ý nối lại hoạt động thương mại tại một trong những khu vực biên giới mà Nepal tuyên bố chủ quyền. Trong chuyến thăm Trung Quốc tháng trước, ông Oli đã nêu vấn đề này với lãnh đạo Trung Quốc, phản đối việc sử dụng đèo Lipulekh làm tuyến đường thương mại.

Các chuyên gia cho biết Ấn Độ sẽ phải tiếp cận chính quyền mới để giải quyết mọi bất đồng, đồng thời phải tiếp cận những người Nepal trẻ tuổi đang tức giận với hệ thống chính trị của họ.

Giáo sư Thapliyal cho biết: "Giới trẻ Nepal có ít cơ hội hơn. Ấn Độ nên tích cực xem xét tăng học bổng cho sinh viên Nepal và cung cấp thêm nhiều cơ hội việc làm".

Với Hiệp hội hợp tác khu vực Nam Á (SAARC), một nhóm khu vực vẫn chưa hoạt động, Ấn Độ sẽ phải đối mặt với thách thức trong việc giải quyết những thay đổi chính trị và bất ổn ở khu vực lân cận.

Cuộc khủng hoảng ở Nepal bùng nổ khi quan hệ với Pakistan đang ở mức thấp, quan hệ với Bangladesh vẫn căng thẳng và Myanmar đang chìm trong nội chiến.

Ông Mehta nói, "Ấn Độ đã không để mắt đến khu vực lân cận vì tham vọng trở thành cường quốc. Nhưng để đạt được mục tiêu đó, cần phải có một khu vực lân cận an toàn và ổn định”.