Biển cảnh báo “Cẩn thận! Thiết bị nổ!” tại tỉnh Kharkiv, Ukraine. Nguồn: Getty / Global Images Ukraine/Global Images Ukraine via Getty

 

 

Gần ba thập niên sau khi Hiệp ước Cấm Mìn được cộng đồng quốc tế thông qua, người dân tại gần 70 quốc gia vẫn phải sống trong nỗi lo thường trực về mìn sát thương.

 

Trước chiến tranh, cô từng là giáo viên, giờ đây, Maryna Kupchenko, 34 tuổi, dành tới 10 tiếng mỗi ngày để rà phá bom mìn trên những cánh đồng hoang tàn vì chiến sự ở vùng ngoại ô Mykolaiv, miền nam Ukraine.

 

Cô chia sẻ rằng, việc gỡ mìn là một công việc vừa nguy hiểm, vừa đòi hỏi sự tỉ mỉ đến từng chi tiết.
 

“Chúng tôi phải duy trì sự tập trung cao độ trong suốt thời gian dài, vì chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể phải trả giá bằng mạng sống.”
 

Ukraine hiện được xem là nơi nguy hiểm nhất thế giới về bom mìn chưa nổ.
 

Tình nguyện viên người Úc Nick Parsons đã thiệt mạng hồi tháng Năm trong một vụ tai nạn khi đang thực hiện nhiệm vụ gỡ mìn tại miền đông Ukraine.
 

Ước tính có hàng triệu vật liệu nổ đã rải khắp các chiến trường Ukraine kể từ khi Nga phát động cuộc xâm lược vào năm 2022.
 

Gần một phần tư lãnh thổ Ukraine đang có nguy cơ bị ô nhiễm bởi bom mìn, và có thể phải mất hàng thập niên mới có thể loại bỏ hoàn toàn những “kẻ thù vô hình” này.
 

Bảo đảm an toàn cho người dân hiện tại và cả thế hệ tương lai chính là lý do khiến cô Kupchenko – một người mẹ hai con – quyết định trở thành chuyên gia gỡ mìn.
 

“Tôi quyết định rằng mình phải làm điều gì đó cho đất nước. Đôi khi cũng có chút sợ hãi, nhưng tôi hiểu công việc này là điều tôi phải làm, vì nó rất quan trọng.”

 

Mìn sát thương là di sản chết người của chiến tranh, nơi kết thúc giao tranh không đồng nghĩa với chấm dứt thương vong.
 

NATO ước tính hiện có khoảng 110 triệu thiết bị nổ đang rình rập trên khắp thế giới, ảnh hưởng đến gần 70 quốc gia, hệ quả của cả các cuộc xung đột cũ và mới.
 

Chiến tranh Việt Nam kết thúc từ năm 1975, nhưng trong nửa thế kỷ qua, đã có hơn 40.000 người thiệt mạng vì bom mìn sót lại.
 

Khoảng 60.000 người khác may mắn sống sót nhưng phải mang thương tật suốt đời.
 

Tại Syria, kể từ sau sự sụp đổ của chính quyền Assad hồi tháng Mười Hai, hơn 600 người đã thiệt mạng do vật liệu nổ.
 

Nhiều gia đình trở về sau chiến tranh, chỉ để phát hiện quê hương của họ nay đầy rẫy bom mìn ẩn dưới mặt đất.
 

Từng là Đại sứ Úc tại Ukraine, ông Bruce Edwards, hiện cũng đang có mặt tại Mykolaiv, đang làm việc cho The HALO Trust, tổ chức từ thiện gỡ mìn lớn nhất thế giới.
 

“Giám đốc điều hành của chúng tôi từng mô tả mìn sát thương là ‘người lính gác vĩnh cửu’, và điều đó được thể hiện rõ nhất ở những nơi như Angola, một trong những chương trình lớn nhất của chúng tôi. Tại Campuchia, Afghanistan, Sri Lanka… vẫn còn người thiệt mạng và nhiều khu vực bị cô lập vì những cuộc chiến mà với nhiều người, đã trở thành ký ức xa xôi.”

 

Công tác gỡ mìn vẫn diễn ra chậm đến nhức nhối.

 

Các thiết bị hiện tại chủ yếu phát hiện kim loại, điều này dẫn đến hàng trăm lần báo động giả, do các khu vực từng là chiến trường đầy rẫy mảnh đạn, phế liệu và kim loại đủ loại.

 

Trong khi đó, nhiều loại mìn ngày nay được chế tạo bằng nhựa, một phần vì chúng khó bị phát hiện.

 

Nhưng nếu ta có thể xác định chính xác vật liệu nổ thì sao?

 

Phương pháp này đã được thử nghiệm suốt nhiều thập niên, nhưng phần lớn đều thất bại.

 

Tuy nhiên, một công ty khởi nghiệp của Úc có thể đã tìm ra lời giải.

 

Nick Cutmore là Giám đốc Công nghệ tại MRead, công ty có trụ sở tại Sydney.

“Hiện không có công nghệ nào trên thế giới có thể nhìn xuyên qua lòng đất và khẳng định chắc chắn rằng có chất nổ ở đó, thậm chí đếm được số lượng phân tử chất nổ hiện diện. Đó chính xác là điều mà chúng tôi đang làm. Suốt 20 năm qua, người ta đã theo đuổi phương pháp này. Đây được xem là ‘chén thánh’ trong lĩnh vực dò tìm chất nổ.”

 

Công ty MRead đã phát triển một thiết bị cầm tay trông giống như máy dò kim loại, nhưng thực chất sử dụng công nghệ cộng hưởng từ để phát hiện các hợp chất nổ.

 

“Công nghệ mà chúng tôi sử dụng dựa trên sóng vô tuyến. Cách so sánh gần gũi nhất trong cuộc sống hàng ngày là chụp cộng hưởng từ (MRI) trong bệnh viện, khi sóng vô tuyến được truyền vào cơ thể và sóng phản hồi lại giúp tạo nên hình ảnh quét. Chúng tôi làm điều tương tự.”

 

Năm ngoái, bước đột phá đầu tiên đã được ghi nhận tại Angola, một trong những quốc gia bị ô nhiễm bom mìn nặng nề nhất thế giới.

 

Các cuộc thử nghiệm trên bãi mìn thật – cũng chính là nơi Công nương Diana từng đặt chân tới vào cuối những năm 1990 – đã cho kết quả khả quan.

 

Thực hiện cùng với tổ chức The HALO Trust, thử nghiệm cho thấy thiết bị có thể phát hiện hợp chất nổ RDX.

 

Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu mới chỉ đi được nửa chặng đường.

 

TNT – loại chất nổ phổ biến nhất trong mìn sát thương – mới là mục tiêu lớn hơn.

 

Và trong một cuộc thử nghiệm trong phòng thí nghiệm tại Úc hồi tháng trước, một bước đột phá khác đã xảy ra – thiết bị đã xác định được cả TNT.

 

Ông Bruce Edwards từ The HALO Trust cho biết đây là một tiến bộ có ý nghĩa đặc biệt.

 

“Tôi luôn tin rằng trong công việc này không hề tồn tại một ‘viên đạn bạc’ – tức là không có giải pháp nào có thể giải quyết triệt để mọi vấn đề. Mọi người vẫn thường hỏi đâu là bước ngoặt thật sự. Và nếu chúng ta có thể chế tạo được một thiết bị có thể phát hiện cả hai loại chất nổ RDX và TNT – dù được giấu trong mìn kim loại hay mìn nhựa, thì đó hẳn là điều tiệm cận với một cuộc cách mạng thực sự.”

 

Nhóm nghiên cứu kỳ vọng kết quả trong phòng thí nghiệm sẽ sớm được hiện thực hóa ngoài thực địa.

 

Một nguyên mẫu mới – có thể phát hiện cả TNT và RDX, hai loại chất nổ được cho là có mặt trong khoảng 90% số lượng mìn trên toàn cầu – hiện đang được phát triển, với các cuộc thử nghiệm tại bãi mìn thật dự kiến bắt đầu vào năm 2026.

 

“Như tôi đã nói, không có ‘viên đạn bạc’, nhưng đây chắc chắn là một bước đột phá. Thật sự rất đáng mừng. Và với tư cách là một người Úc, tôi phải nói rằng thật tự hào khi thấy một sáng kiến của Úc đang được đóng góp cho thế giới – và tôi rất mong công nghệ này sẽ được khai triển ở Ukraine.”

 

Tổ chức The HALO Trust tin rằng công nghệ mới có thể rút ngắn thời gian rà phá mìn tới 30% – một con số đáng kể khi hàng ngàn sinh mạng đang bị đe dọa từng ngày.

 

Trung bình mỗi năm có khoảng 6.000 người (cụ thể là 5.757) trên toàn cầu thiệt mạng hoặc bị thương vì mìn và vật liệu nổ còn sót lại sau chiến tranh.

 

 

 

(Theo SBS)