Bài viết của Greg Torode, Ben Blanchard và Lý Nghệ Mưu

Ngày 8 tháng 8 năm 2025.

Biên dịch: BBT.

Một tàu chiến Trung Quốc tham gia cuộc tập trận quân sự ngoài khơi bờ biển Trung Quốc gần Phúc Châu, tỉnh Phúc Kiến, đối diện quần đảo Mã Tổ do Đài Loan kiểm soát, Trung Quốc, ngày 11 tháng Tư năm 2023. REUTERS/Thomas Peter/Ảnh lưu trữ Quyền mua bản quyền cấp phép

HƯƠNG CẢNG/ĐÀI BẮC, ngày 8 tháng Tám (Reuters) – Một cuộc tập trận giả định ra một tình huống đầy rủi ro: Quân đội Trung Quốc phong tỏa được Đài Loan bằng đường hàng không và đường biển, và các nước Đông Nam Á phải vật lộn để sơ tán tới 1 triệu công dân của họ bị mắc kẹt trên hòn đảo đang bị bao vây này.

Trong hơn hai ngày của tháng Tư vừa qua, tại một khách sạn ở Tân Gia Ba (Singapore), khoảng 40 người tham gia và quan sát cuộc tập trận, bao gồm các viên chức và sĩ quan quân đội khu vực Á Châu - Thái Bình Dương đang tại ngũ và đã nghỉ hưu, cũng như các học giả về an ninh, đã giả định phản ứng của họ trước cuộc phong tỏa giả định đang diễn ra, theo bốn nguồn tin thân cận với các cuộc thảo luận.

Nhiều giờ trôi qua khi một số nước tham gia, trong cuộc phong tỏa giả định này, cân nhắc hành động thống nhất thông qua Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), trong khi những nước khác liên lạc với các đại biểu giả định của Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bổn để đàm phán các hành lang hàng không và hàng hải đặc biệt nhằm sơ tán công dân nước ngoài. Cuối cùng, theo những người này, một kết luận rõ ràng đã được đưa ra: Các quốc gia Đông Nam Á cần một cầu hàng không của Tân Gia Ba (Singapore) để có cơ hội sơ tán người dân của họ.

Máy bay vận tải quân sự C-130 của Không quân Tân Gia Ba đến Phi trường Mutiara Sis Al-Jufri ở Palu, Trung Sulawesi, Nam Dương, ngày 8/10/2018. Reuters.

Một người tham gia sự kiện tại khách sạn Jen Singapore Tanglin cho biết: "Mọi việc vẫn chưa có gì tiến triển cho đến khi Singapore vào cuộc giả định vào phút chót. Họ đã tìm ra cách đưa người của mình ra ngoài, và cũng đề nghị đưa những người của nước khác ra ngoài."

Nnguồn tin trong cuộc này cho biết, nhờ sự hiện diện an ninh kín đáo và đã có từ nhiều thập niên tại Đài Loan, nơi lực lượng của họ được huấn luyện, Tân Gia Ba có thể tận dụng quyền xử dụng các phi trường và phi cơ. Tuy nhiên, cuộc tập trận đã kết thúc trước khi có bất kỳ cuộc thảo luận chi tiết nào về việc Tân Gia Ba đã đạt được thỏa thuận với Trung Quốc như thế nào để bảo đảm một tuyến đường sơ tán qua vùng phong tỏa, hoặc chính xác thì thỏa thuận này sẽ diễn ra như thế nào, ba trong số những người này nói với Reuters.  

Cuộc tập trận giả định này chưa từng được đưa tin trước đây diễn ra trong bối cảnh cuộc chiến leo thang giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc nhằm giành quyền thống trị ở khu vực Á Châu - Thái Bình Dương. Nó cung cấp một góc nhìn hiếm hoi về kế hoạch dự phòng liên quan đến Đài Loan, điều mà một số tùy viên quân sự và chuyên gia phân tách an ninh Á châu và Tây phương cho rằng ngày càng trở nên cần thiết bởi vì một cuộc tấn công vào hòn đảo này của Bắc Kinh có thể lôi kéo Hoa Kỳ vào cuộc và gây nguy hiểm cho các quốc gia khác.

Mặc dù kịch bản không phản ánh chính sách chính thức, nhưng bốn người tham gia đóng vai trò là bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng đã làm việc từ các vị trí đã biết của ít nhất chín chính phủ được mô tả trong mô phỏng, bốn người này cho biết. Giống như một số người khác, họ đã yêu cầu giấu tên để thảo luận về một vấn đề nhạy cảm. Ngoài Tân Gia Ba, Trung Quốc, Đài Loan và Hoa Kỳ, các nước còn lại bao gồm Nam Dương, Việt Nam và Phi Luật Tân.

Theo Cơ quan Di trú Quốc gia Đài Loan, người Đông Nam Á chiếm khoảng 94% trong tổng số gần 1 triệu công dân nước ngoài cư trú tại Đài Loan. Người Nam Dương, Việt Nam và Phi Luật Tân chiếm đại đa số trong số những người nước ngoài này, với một số lượng tương đối nhỏ là người Nhật Bổn và người Mỹ.

Bộ Quốc phòng Tân Gia Ba cho biết họ không tham gia "hội thảo" này và không có viên chức nào của họ tham dự với bất kỳ tư cách nào. Cả Bộ Quốc phòng lẫn Bộ Ngoại giao đều không trả lời các câu hỏi của Reuters về sự hiện diện quân sự của Tân Gia Ba tại Đài Loan và các câu hỏi về việc lập kế hoạch cho các tình huống xung đột tại Đài Loan, bao gồm cả việc sơ tán.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết họ "luôn kiên quyết phản đối các quốc gia, mà họ có quan hệ ngoại giao, có bất kỳ hình thức quan hệ chính thức nào với khu vực Đài Loan, bao gồm cả đối thoại và hợp tác quân sự", đồng thời nói thêm rằng họ không biết về sự kiện cuộc tập trận giả định được nhắn đến bên trên.

Tổ chức Nghiên cứu Sách lược Quốc tế (International Institute for Strategic Studies - IISS) có trụ sở tại Luân Đôn, đơn vị tổ chức cuộc tập trận giả định này, đã nói với Reuters trong một tuyên bố rằng những người tham gia đã tham dự với tư cách cá nhân và họ không thể bình luận về "các cuộc thảo luận, người tham dự hoặc bất kỳ yếu tố nào khác".

Bộ Quốc phòng Đài Loan và Ban Thư ký ASEAN tại Thủ đô Jakarta đã không trả lời các câu hỏi. Một viên chức của Ngũ Giác Đài cho biết họ không biết Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ có tham gia chánh thức vào sự kiện này hay không. Viên chức này cho biết: "Chúng tôi thường xuyên hợp tác với các đồng minh và đối tác để bảo đảm sẵn sàng cho nhiều tình huống bất ngờ, nhưng sẽ không phù hợp nếu thảo luận về kế hoạch tác chiến hoặc các phương thức sơ tán giả định".

Vài tuần sau cuộc tập trận giả định, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth phát biểu tại một hội nghị an ninh ở Tân Gia Ba rằng mối đe dọa Trung Quốc sử dụng võ lực để chiếm Đài Loan là "sắp xảy ra" trong bối cảnh quân đội Trung Quốc, tức Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (People's Liberation Army), đang tăng cường các hoạt động trên không và trên biển xung quanh Đài Loan.

Các quan chức Trung Quốc cho biết ông Hegseth và các viên chức khác trong chánh quyền Trump đang thổi phồng "cái gọi là mối đe dọa Trung Quốc", với việc Đại sứ quán Trung Quốc tại Tân Gia Ba cho biết bài phát biểu của ông "đầy rẫy những lời khiêu khích và xúi giục".

Trung Quốc tuyên bố Đài Loan là lãnh thổ của mình và chưa bao giờ từ bỏ việc sử dụng võ lực để chiếm giữ hòn đảo này. Tổng thống Đài Loan, là ông Lại Thanh Đức, và chánh phủ của ông phản đối mạnh mẽ các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, cho rằng tương lai của Đài Loan là do người dân Đài Loan quyết định.

Drew Thompson, một học giả về an ninh tại Tân Gia Ba, cho biết điều quan trọng đối với các nước Đông Nam Á là phải vượt ra ngoài các cuộc tập trận giả định và thảo luận tình huống khẩn cấp để xây dựng mối quan hệ có ý nghĩa, không chính thức với Đài Loan, đặc biệt là với quân đội của Đài Loan. Các quốc gia này có quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh và không chính thức công nhận Đài Bắc.

Thompson, thuộc Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam, người không tham gia vào cuộc tập trận giả định, nói: "Điểm mấu chốt ở đây là một kế hoạch là một chuyện, nhưng cần có kế hoạch và các mối quan hệ để đưa nó vào thực tế. Tân Gia Ba từ lâu đã có những mối quan hệ này, Phi Luật Tân đang xây dựng một kế hoạch như vậy, nhưng vẫn còn là một câu hỏi bỏ ngỏ liệu các quốc gia khác ở Đông Nam Á có các mạng lưới không chính thức để can dự một cách có ý nghĩa với Đài Loan trong một cuộc xung đột hay không."

Bộ Ngoại giao Phi Luật Tân nói với Reuters rằng chính phủ có các kế hoạch dự phòng cho tình huống khẩn cấp ở Đài Loan, nhưng không đưa ra chi tiết cụ thể. Bộ này nói thêm rằng Manila có "lợi ích chính đáng tại Đài Loan do vị trí địa lý gần và sự hiện diện của công dân Phi Luật Tân tại đó".

Bộ Ngoại giao Nam Dương và Việt Nam đã không trả lời yêu cầu bình luận. Bộ Quốc phòng Nhật Bổn từ chối bình luận.

'CƠ HỘI HỮU ÍCH'

Với các cuộc tập trận ngoài đời thực gần đây, trong đó tàu Trung Quốc vây xung quanh Đài Loan, một số tùy viên quân sự và chuyên gia phân tách cho rằng bất kỳ nỗ lực nào của Bắc Kinh nhằm chiếm Đài Loan đều có thể bắt đầu bằng một cuộc phong tỏa, điều này sẽ bị coi là hành động chiến tranh theo luật pháp quốc tế.

Những rủi ro này được cảm nhận rõ rệt ở Tân Gia Ba, một trung tâm tài chánh và vận tải biển, nơi có chiến hạm  và phi cơ giám sát của Hải quân Hoa Kỳ, nhưng, vẫn duy trì mối quan hệ văn hóa, ngoại giao và kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc.

Các lực lượng Tân Gia Ba đã tiến hành huấn luyện quân sự tại Đài Loan từ năm 1975, theo một thỏa thuận được gọi là Dự án Starlight (Project Starlight). Sự hiện diện này hiếm khi được các viên chức Tân Gia Ba, quốc gia không có quan hệ ngoại giao chính thức với Đài Loan, thừa nhận công khai. Tuy nhiên, theo bảy nhà ngoại giao và học giả an ninh am hiểu vấn đề, nó vẫn đóng vai trò quan trọng đối với lực lượng quốc phòng Tân Gia Ba.

Theo năm trong số bảy người này, Tân Gia Ba luân chuyển tới 3.000 lính bộ binh và lính biệt kích hàng năm thông qua ba trại huấn luyện ở miền nam Đài Loan, nơi có địa hình núi non và rừng rậm tương tự như Bán đảo Mã Lai (Malay Peninsula).

Một viên chức an ninh Tây phương cho biết: "Điều này mang lại cho Tân Gia Ba một vị trí thuận lợi để quan sát cả Eo biển Đài Loan và phần phía trên phần Biển Nam Hải (South China Sea)".

Trung Quốc từ lâu đã phản đối thỏa thuận này. Tuy nhiên, ba học giả nói với Reuters rằng Tân Gia Ba vẫn kiên quyết giữ vững lập trường, một phần vì việc rút quân sẽ làm thay đổi cán cân sách lược và ngoại giao mong manh xung quanh Đài Loan.

Lực lượng của Tân Gia Ba cũng thường xuyên huấn luyện tại Úc, Pháp, Brunei (Văn Lai) và Hoa Kỳ. Theo một cuộc khảo sát thường niên về lực lượng vũ trang thế giới do Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) thực hiện, Tân Gia Ba có quân đội được trang bị tốt nhất Đông Nam Á.

Tuy nhiên, theo một số chuyên gia phân tách và tùy viên quân sự, một cuộc chiến tranh bùng nổ ở Đài Loan có thể khiến lực lượng Tân Gia Ba bị mắc kẹt tại đó, hoặc trở thành con bài mặc cả, tạo lợi thế quân sự và ngoại giao cho Trung Quốc đối với Tân Gia Ba.

Ngeow Chow Bing, một học giả về an ninh tại Mã Lai Á, đã viết trong một nghiên cứu được công bố năm ngoái bởi Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế (Carnegie Endowment for International Peace) rằng, trong một cuộc xung đột, chính phủ các nước ở khu vực Đông Nam Á sẽ phải đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là sơ tán công dân khỏi Đài Loan.

Tuy nhiên, Ngeow viết, Bắc Kinh có động cơ rõ ràng để bảo đảm rằng hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả, các thành viên ASEAN đều giữ thái độ trung lập.

Ông nói, "Nếu Bắc Kinh quan tâm đến cách nhìn nhận của mình ở Đông Nam Á trong một cuộc khủng hoảng Đài Loan, thì điều đó có nghĩa là Bắc Kinh sẽ coi việc sơ tán công dân Đông Nam Á là rất quan trọng đối với lập trường ngoại giao của chính mình".

Bài viết của Greg Torode tại Hương Cảng, và của Ben Blanchard và Yimou Lee tại Đài Bắc. Có thêm thông tin của văn phòng Singapore, Laurie Chen tại Bắc Kinh, Phil Stewart tại Washington, Mikhail Flores tại Manila, Faith Hung tại Đài Bắc, Khanh Vu tại Hà Nội, Tim Kelly tại Đông Kinh (Tokyo), và Ananda Teresia tại Giang Lưu Ba |(Jakarta). Biên tập bởi David Crawshaw.