Chân dung người chăn lạc đà trong đoàn thám hiểm Burke và Wills của William Strutt, 1860. Một số nguồn cho rằng đây chính là Dost Mahomet nhưng không có gì chắc chắn về điều này. (Thư viện Tiểu bang NSW)

 

AUSTRALIA - Nước Úc tự hào là một xã hội đa văn hóa, thế nhưng không phải lúc nào cũng như vậy. Mỗi nền văn hóa mới phát triển mạnh mẽ ở đây đều phải bắt đầu từ một cá nhân hoặc gia đình thích phiêu lưu, những người đã mạo hiểm vượt biến đến Úc. Trong loạt bài này về những người tiên phong đến Úc, đây là bài về Dost Mahomet, người Afghanistan đầu tiên coi nước Úc là quê hương.

 

Menindee là một thị trấn nhỏ hẻo lánh ở New South Wales, gần biên giới tiểu bang với Nam Úc.

 

Và đây là nơi có một ngôi mộ lẻ loi mang tên một người đàn ông Afghanistan, đến Melbourne năm 1860.

 

Đây là câu chuyện về Dost Mahomet, dường như là người Afghanistan di cư đầu tiên được ghi nhận đến Úc.

 

Không hiếm khi nhìn thấy lạc đà ở sa mạc Australia vào cuối thế kỷ 19, và những con lạc đà này được hộ tống bởi những người có biệt danh là "ghans", viết tắt của Afghanistan.

 

Nhiệm vụ tìm kiếm người Afghanistan đầu tiên di cư đến Úc gắn liền với câu chuyện về những người chăn lạc đà này.

 

Nhưng nó cũng đặt ra một câu hỏi thường gặp đối với những người di cư sớm: họ là ai và đến từ đâu?

 

Những người từ một khu vực rộng lớn trải dài từ Afghanistan đến Đông Ấn Độ sau đó được gọi bằng những thuật ngữ mơ hồ: ai là người Afghanistan?

 

Tiến sĩ Dave Phoenix, thuộc Đại học James Cook, nhận xét về từ "afghan":

"Đó là một thuật ngữ sau này không xuất hiện ở bất cứ đâu trong những năm 1860. Đó có thể là sepoys, sawas, lascars, asiatics, Indians, East Indians, Parsi, Sindians và Malays. Vì vậy, tìm ra nguồn gốc của từ này là rất khó."

 

Tiến sĩ Phoenix là một chuyên gia về chuyến thám hiểm Burke và Willis, chuyến thám hiểm sớm nhất sử dụng lạc đà vào năm 1861.

 

Trong đó có 2 người đàn ông, một trong hai người có thể đủ tiêu chuẩn là người Afghanistan di cư sớm nhất: Belooch Khan và Dost Mahomet.

 

Nhưng Dost Mahomet dường như mới là người thực sự đến từ nơi mà ngày nay chúng ta gọi là Afghanistan.

"Trong hợp đồng, họ đã viết tên và quê quán của họ. Mohamed Dost cho biết ông ta là con trai của Mullah Muhammad, đến từ zila của Ghasni, zila là quận hoặc khu vực, vì vậy Dost Mahomet đến từ Ghasni, hiện thuộc Afghanistan."

 

Iain là giám đốc của Hiệp hội Địa lý Hoàng gia, và ông cho chúng ta biết thêm về cách Dost Mahomet đến Úc.

"Dost Mahomet là người chăn lạc đà Afghanistan đầu tiên ở Úc, và ông đã được George Landells đưa đến đây, người mà đã ở Ấn Độ trong cuộc chiến Afghanistan và đóng quân tại Peshawar trên biên giới Ấn Độ-Afghanistan. Đó là khoảng thời gian chính quyền thuộc địa Victoria rất quan tâm đến việc dùng lạc đà. Landells đã đến Peshawar, mua 24 con lạc đà và thuê ba người đàn ông để chăm sóc chúng. Một trong ba người đó là Dost Mahomet."

 

George Landells là mối liên hệ đầu tiên giữa Dost Mahomet và nước Úc, và hai người đàn ông dường như có quan hệ tốt.

 

Iain nói Landells là một nhân vật đầy màu sắc.

"Chuyện kể rằng khi lên bờ ở Port Melbourne, ông đã mặc trang phục của người Afghanistan, cùng những người chăn lạc đà đi qua các đường phố."

 

Vậy Dost Mahomet là ai?

 

Iain Hay nhận xét rằng ông ta xuất thân từ một gia đình có địa vị nhất định.

"Ông ấy là con trai của một Mullah, và vào thời điểm làm việc cho Landells, ông ấy đã 45 tuổi. Trên thực tế, văn phòng hồ sơ công cộng Victoria có bản hợp đồng lao động gốc được viết bằng tiếng Dari vào tháng 3 năm 1860 và một bản dịch tiếng Anh."

 

Một tài liệu khác đề cập đến ngày sinh của ông là năm 1839, điều này có thể khiến ông trẻ hơn nhiều, 22 tuổi khi đến Úc.

 

Ông ấy đến như một phần của nhóm tám người đàn ông, chỉ có bốn người ở lại, con số này nhanh chóng giảm xuống còn hai người, như Tiến sĩ Phoenix nói với chúng tôi.

"Một chàng trai trẻ tên là Samla, là người theo đạo Hindu và không thể ăn khẩu phần mà đoàn thám hiểm cung cấp nên anh ta chỉ ở được vài ngày, và anh ta quay trở lại Ấn Độ. Có Isa Khan đã ở lại cùng đoàn thám hiểm đến tận Swan Hill trước khi bị bệnh, ông trở về Melbourne rồi trở lại Ấn Độ."

 

Hai người chăn lạc đà duy nhất đi theo đoàn thám hiểm của Burke và Wills là Belooch Khan, người đến từ Uttar Pradesh ở Ấn Độ, và Dost Mahomet.

 

Nhưng cuộc thám hiểm không được cho là thành công, như Tiến sĩ Jono Lineen, Người phụ trách tại Bảo tàng Quốc gia Úc giải thích.

"Cuộc thám hiểm là một thảm họa, và có lịch sử về những thất bại lớn trong lịch sử Úc bắt đầu với Burke và Wills. Thế kỷ 19, có rất nhiều sự cạnh tranh giữa các thuộc địa xung quanh ý tưởng khám phá này. "

 

Tiến sĩ Lineen cho rằng hai người chăn lạc đà, Dost và Belooch, đang ở giữa cuộc cạnh tranh chinh phục các lục địa.

 

Belooch được đánh giá cao, còn Dost đã bị nhà thám hiểm Burke coi thường. Burke là một kỵ sĩ ngay từ đầu đã không thích ý tưởng về lạc đà.

 

George Landells thì ủng hộ Dost Mahomet.

 

Nhưng Tiến sĩ Lineen nói rằng Landells đã bị loại khỏi cuộc thám hiểm, đây có lẽ là một tổn thất lớn đối với Dost

"Khi Burke ban đầu được bổ nhiệm làm lãnh đạo, Landells là chỉ huy thứ hai của ông ta, nhưng khi họ đến Menindee, thực sự đã xảy ra một cuộc đối đầu giữa Lendell và Burke, và Burke đã sa thải ông ta. Landells đã dành 12 năm ở Ấn Độ nên lẽ ra ông ta phải giao tiếp với các lính bộ binh Ấn Độ, nhưng ai đã giao tiếp với họ sau chuyện này? "

 

Dave Phoenix cho biết trong chuyến thám hiểm, Dost Mahomet bị bỏ lại ở Cooper's Creek và được thay thế bởi một người chăn lạc đà khác tên là John King.

 

King không có kinh nghiệm với lạc đà nhưng Burke không mấy tôn trọng loài vật này và cho rằng bất kỳ ai biết cưỡi ngựa đều có thể xử lý lạc đà.

"Dost Mahomet đã đi xa nhất trong chuyến thám hiểm cùng với Burke và Wills, anh ấy đã đến Cooper's Creek. Burke có rất ít thời gian dành cho Dost Mahomet và kiến thức chuyên môn về lạc đà của ông. Và vì vậy khi Burke đến Vịnh Carpentaria, ông ấy giao cho John King phụ trách đàn lạc đà và để Dost Mahomet ở lại. Họ đã trải qua hơn ba tháng trong suốt mùa hè nóng bức, bụi bặm và ruồi nhặng."

 

Theo Tiến sĩ Phoenix, mọi thứ trở nên tồi tệ đối với Dost Mahomet khi ông bắt đầu tranh cãi với người đàn ông phụ trách kho hàng, William Brahe.

"Có vẻ như mối quan hệ giữa William Brahe và Dost Mahomet đã thất bại. Dost Mahomet rất thích bắn vịt và chim và cung cấp thức ăn trong vài ngày đầu tiên, nhưng việc bắn súng liên tục khiến lũ vịt sợ hãi bỏ chạy và chúng trở nên khá hiếm. Dost Mahomet trở nên khá hướng nội, ông mắc bệnh còi xương và khá ốm yếu, và có lúc, Wiliam Brahe đã đấm vào miệng ông và làm gãy một chiếc răng của ông, sau đó lôi ông đi khắp nơi và bắt ông làm việc, rõ ràng là mối quan hệ giữa William Brahe và Dost Mohamet không được tốt."

 

Cuối cùng, Brahe và Dost là thành viên của một nhóm khởi hành đến Melbourne.

 

Nhưng vào ngày 3 tháng 1 năm 1862, khi đang ở Menindee, một sự cố với lạc đà khiến ông bị tàn tật.

"Họ tin rằng một trong những con lạc đà đực to lớn, Nero, đã nhấc cánh tay hoặc khuỷu tay của anh ta lên, lắc anh ta như mèo lắc chuột, làm trật khớp khuỷu tay và làm gãy cánh tay của anh ta, khiến anh ta mất khả năng sử dụng cánh tay của mình, họ tin rằng anh ấy sẽ chết, đó là một cuộc tấn công dữ dội đến nỗi họ nghĩ rằng Dost Mohamet có thể chết ở Menindee. Anh ấy được một bác sĩ chăm sóc và cuối cùng khi anh ấy đủ khỏe để đi xa, anh ấy đột nhiên không thể cưỡi ngựa vì cánh tay của anh ấy rất tệ. Họ đặt con ngựa lên một chiếc xe kéo và đưa anh ta xuống và đặt anh ta lên một chiếc xe hơi, rồi một chiếc xe la chở đến Melbourne."

 

Anh ấy may mắn hơn chính Burke và Wills, những người đã chết trước khi họ có thể quay trở lại sau chuyến thám hiểm của mình.

 

Belooch, người chăn lạc đà khác, đã tìm được cuộc sống ở Úc và Dost vẫn là bạn của ông ta.

 

Dave Phoenix đã tìm thấy dấu vết của việc anh ta kết hôn và quyết định ở lại, thậm chí đổi tên thành Beloch.

"Tôi có giấy đăng ký kết hôn của ông ấy và Dost Mahomet là nhân chứng hoặc phù rể của ông ấy trong đám cưới. Họ kết hôn tại một nhà thờ gần Cầu Princess ở giữa Melbourne. Belooch Khan rõ ràng là rất có duyên với Úc và ông được nhiều nhà thám hiểm kính trọng."

 

Về phần Dost, câu chuyện kể rằng anh ta quay trở lại Menindee, nơi ông ta làm việc trong tiệm bánh của một người đàn ông tên là William Ah Chee, có khả năng ông ta là người gốc Hoa.

 

Iain Hay cho rằng Dost sẽ không thích quay trở lại Afghanistan, nơi mà tình trạng tàn tật của ông ấy sẽ khiến ông ấy gặp khó khăn trong việc kiếm sống, và do đó ông ấy thích sự thoải mái tương đối ở Úc.

"Ông ấy đã được trả 200 bảng tiền bồi thường, và tôi cho rằng 200 bảng là một động lực để ở lại Úc vào thời điểm đó, so sánh tiền lương ở Afghanistan mà anh ấy có thể nhận được khi là một người chăn lạc đà tật nguyền."

 

Ủy ban Thám hiểm cũng cấp cho Dost Mahomet 60 bảng mỗi năm làm việc, bằng đúng một nửa lương của một công nhân Âu châu.

 

Trong một bức thư gửi cho Thống đốc tiểu bang Victoria, Dost phàn nàn rằng Landells muốn anh ta được trả lương giống như những người châu Âu.

 

Ngày nay, một ngôi mộ ở vùng lân cận Menindee mang tên Dost Mohamet, đề cập rằng ông qua đời vào năm 1880.

 

Nó đã được người dân địa phương gọi là "ngôi mộ của người Ả Rập" ít nhất là từ cuối thế kỷ 19, một lần nữa minh họa mức độ mơ hồ của thuật ngữ được sử dụng vào thời điểm đó để xác định nguồn gốc của con người.

 

Điều này sẽ khiến Dost Mahomet trở thành người Afghanistan đầu tiên được ghi nhận di cư vĩnh viễn.

 

Nhưng Dave Phoenix không tin câu chuyện về ngôi mộ.

"Đến năm 1881, 20 năm sau, có ngôi mộ này bên ngoài Menindee, trong 70 năm được gọi là ngôi mộ của người Ả Rập, đến năm 1880 có rất nhiều người điều khiển lạc đà Afghanistan ở Úc, và sau đó đến năm 1951, họ quyết định khôi phục lại ngôi mộ và Frank Clune, người đã viết một cuốn sách về Burke và Wills, Frank Clune, một nhân vật khá nhiều màu sắc, người không bao giờ để sự thật cản trở một câu chuyện hay, vào năm 1951, khi hội đồng Darling Shire trùng tu ngôi mộ, anh ta đột nhiên được đổi tên thành Dost Mohamet."

 

Tiến sĩ Phoenix cho rằng trải nghiệm của Dost Mahomet tồi tệ đến mức có thể ông ấy muốn trở về nhà. ÔngÔng tìm thấy một lá thư từ Dost yêu cầu chính quyền gửi anh ta về nhà, nhưng không thể chứng minh rằng anh ta đã thực sự rời đi.

"Anh ta nhờ người khác viết thay, anh ta xin về nhà, họ cho anh ta tiền, họ cho anh ta một vé, tại sao anh ta lại đổi ý? Anh ấy đã trả 300 bảng, vì vậy anh ấy khá giàu có, họ mua vé tàu hơi nước vào thứ Sáu, và tàu hơi nước khởi hành vào thứ Bảy, họ đưa vé cho Dost Mahomet vào tối thứ Sáu, nhưng anh ấy không xuất hiện trên danh sách hành khách! Đó là thông tin duy nhất tôi tìm thấy! Tên của Dost Mahomet không xuất hiện trong danh sách hành khách!"

 

Dost Mahomet dường như là người Afghanistan đầu tiên được xác nhận có trải nghiệm sống đáng kể ở Úc.

 

Nhưng câu chuyện của ông cũng nhắc nhở chúng ta rằng thật khó để khẳng định ai ở lại và ai ra đi.

 

Ký ức của ông ấy vẫn là một bằng chứng quan trọng về cuộc sống của những người di cư sớm, và câu hỏi ai là người đầu tiên định cư vĩnh viễn từ Afghanistan đến Úc có thể vẫn còn bỏ ngỏ.