Mọi người tham gia cuộc biểu tình phản đối bãi chứa rác thải nguyên tử tại Kimba, bên ngoài Tòa án Liên bang Úc ở Adelaide, Thứ Hai, ngày 6 tháng 3 năm 2023. Những người sở hữu truyền thống Barngarla bắt đầu phiên điều trần tại Tòa án Liên bang để phản đối một bãi chứa rác thải phóng xạ liên bang theo kế hoạch tại Kimba. (Hình ảnh AAP/Matt Turner). Ảnh: MATT TURNER/AAPIMAGE

AUSTRALIA - Thỏa thuận AUKUS của Úc với Hoa Kỳ và Vương quốc Anh sẽ mở đường cho tàu ngầm chạy bằng năng lượng nguyên tử và rác thải nguyên tử. Nhưng một số chuyên gia cho rằng chính phủ vẫn chưa rút ra được bài học từ ba nỗ lực trước đây để xử lý vật liệu đó.

Những người biểu tình tại thị trấn Port Augusta, Nam Úc năm 2018 đã phản đối đề xuất của chính phủ về bãi chôn lấp rác thải nguyên tử gần thị trấn Kimba.

Họ đã đấu tranh đến tận Tòa án Liên bang, buộc Đảng Lao động cuối cùng phải từ bỏ kế hoạch.

Nhưng rác thải nguyên tử ở Úc vẫn là một vấn đề gây tranh cãi.

Giáo sư danh dự Ian Lowe cho biết hiện tại, phần lớn rác thải nguyên tử của Úc được lưu trữ gần lò phản ứng duy nhất của quốc gia tại Lucas Heights ở phía tây nam Sydney, chủ yếu được sử dụng để sản xuất thuốc, vật liệu khai thác và nghiên cứu.

Rác thải nguyên tử cấp thấp cũng đang được lưu trữ trong hàng trăm tủ, phòng thí nghiệm và bệnh viện trên toàn quốc.

Giáo sư Lowe cho hay.

“Rác thải cấp độ trung gian thì còn kinh khủng hơn nữa. Về cơ bản, rác thải cần được lưu trữ vĩnh viễn theo thời gian địa chất, và có lẽ cần được lưu trữ sâu dưới lòng đất vì các đồng vị ở đó có thể gây hại trong hàng ngàn năm. Hiện tại, chúng đang được lưu trữ tạm thời tại Lucas Heights gần lò phản ứng nghiên cứu. Công suất ở đó có thể đủ dùng trong khoảng 10 năm, nhưng sớm hay muộn chúng ta cũng sẽ phải tìm cách xử lý vĩnh viễn rác thải cấp độ trung gian. Đó là vấn đề nghiêm trọng hơn so với rác thải cấp độ thấp. Nó cần phải được lưu trữ sâu dưới lòng đất và tại địa điểm được thiết kế phù hợp. Chuyện này tốn rất nhiều tiền.”

Rác thải đó hiện tại vẫn an toàn và bảo mật, nhưng Cơ quan Rác thải Phóng xạ Úc cho biết đây không phải là giải pháp bền vững lâu dài.

Chính phủ, phe đối lập và Giáo sư Lowe đều đồng ý với ý kiến này.
 

Nhân vật vận động của Quỹ Bảo tồn Úc, Dave Sweeney, cho biết những nỗ lực xây dựng bãi chôn lấp r nguyên tử mới tập trung nhiều hơn vào vấn đề quan hệ công chúng.
 

“Vấn đề này đã gây tranh luận suốt 30 năm, về những nỗ lực cưỡng ép áp đặt rác thải phóng xạ, chủ yếu là ở Lãnh thổ phía Bắc và Nam Úc, nơi các cộng đồng bị ảnh hưởng, đặc biệt là cộng đồng thổ dân đã phản đối rất gay gắt.”

Phát ngôn nhân của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên Madeleine King cho biết chính phủ đang xem xét lại những bài học kinh nghiệm từ các quy trình định vị trước đây khi đánh giá các phương thức xử lý rác thải nguyên tử một cách an toàn.

Nhưng Tiến sĩ Lowe cho biết chính phủ vẫn chưa rút ra được những bài học từ lịch sử.

Hiện giờ, các cuộc tranh luận lại tiếp tục diễn ra vì rác thải sẽ đến từ các lò phản ứng trên tàu ngầm AUKUS.

Đây sẽ là rác thải cấp cao – một dạng nguy hiểm hơn mà Úc hiện không có.

Chính phủ có kế hoạch xử lý rác thải cấp vũ khí này trên đất quốc phòng, và Bộ trưởng Quốc phòng, Richard Marles, cho biết chúng ta có thời gian để xử lý đúng cách.

Bộ trưởng Quốc phòng Úc Richard Marles nói “Chúng ta sẽ không phải loại bỏ lò phản ứng đầu tiên từ tàu ngầm chạy bằng năng lượng nguyên tử của mình cho đến những năm 2050. Tôi muốn bảo đảm với Quốc hội rằng sẽ có sự tham vấn công khai phù hợp, đặc biệt là với các cộng đồng Các Quốc gia Đầu tiên để tôn trọng và bảo vệ di sản văn hóa của họ.”

Vào tháng Ba năm ngoái, ông Marles đã nói với quốc hội rằng chính phủ sẽ đưa ra quy trình lựa chọn địa điểm trong vòng 12 tháng, nhưng đã 17 tháng trôi qua mà các chi tiết đó vẫn chưa được công bố.
 

Giáo sư Lowe đã chỉ trích thỏa thuận lưỡng đảng AUKUS là vô trách nhiệm nếu không có kế hoạch quản lý rác thải.
 

“Tôi nghĩ nếu chúng ta được yêu cầu phê duyệt lò phản ứng điện nguyên tử hoặc tàu ngầm chạy bằng năng lượng nguyên tử, chúng ta có quyền được thấy một giải pháp rõ ràng về mặt trí tuệ, đạo đức và chính trị. Thật vô trách nhiệm khi tạo ra một vấn đề và nói rằng, chúng ta hy vọng các thế hệ sau tìm ra cách giải quyết các vấn đề này.”

Trong khi đó, công ty Tellus Holdings đã mở ra một hướng đi mới cho rác thải cấp thấp, thành lập một bãi xử lý ở Tây Úc, và là công ty tư nhân đầu tiên được cấp phép để làm như vậy.

Tổng giám đốc điều hành Nate Smith cho biết công ty đã xử lý 6.000 mét khối vật liệu phóng xạ kể từ khi cơ sở của công ty mở cửa cách đây một năm rưỡi, sau 10 năm tham vấn.
 

“Với Kimba và những khu vực khác, chính phủ đã công bố trang mạng và thực hiện cam kết. Tôi nghĩ điều đó khiến mọi người phải nhượng bộ.  Tất cả bắt đầu bằng lòng tin. Chúng tôi đã chia sẻ tầm nhìn về những gì chúng tôi muốn làm, cũng như thực sự hiểu quan điểm và nguyện vọng của cộng đồng. Tôi nghĩ một trong những điều lớn nhất chúng tôi đã làm trái ngược hoàn toàn với chính phủ là chúng tôi đã trao cho Chủ sở hữu truyền thống quyền phủ quyết. Chúng tôi đã nhận thức ngay từ đầu rằng đây là đất của họ.”

Tellus Holdings sẽ không chấp nhận rác thải trung gian hoặc rác thải cấp cao, nhưng ông Smith cho biết công ty rất mong muốn tiếp nhận thêm vật liệu cấp thấp, với lý do điều này sẽ giải phóng không gian lưu trữ tạm thời tại Lucas Heights.

“Điều này sẽ cho phép ANSTO và ARWA cùng các bên khác tập trung vào thách thức thực sự hiện nay, đó là rác thải cấp trung gian và cấp cao, vì nó đi kèm với AUKUS và hiện đã tồn tại trong Lò phản ứng Lucas.”

Kế hoạch của Liên đảng cho ngành công nghiệp điện nguyên tử cũng sẽ tạo ra nhiều rác thải cấp cao hơn nếu nó được tiến hành.
 

Trong một tuyên bố với SBS, phát ngôn nhân của phe đối lập Susan McDonald cho biết Liên đảng dự đoán rằng rác thải phóng xạ sẽ được lưu trữ tại chỗ, cùng với các lò phản ứng điện nguyên tử được đề xuất và cuối cùng sẽ được xử lý vĩnh viễn cùng với vật liệu AUKUS.

Tuy nhiên, Giáo sư Ian Lowe cho biết công chúng cần nhiều thông tin hơn.

“Điều chúng ta biết về lò phản ứng phân hạch là chúng tạo ra rác thải cấp độ cao phải được quản lý theo thời gian địa chất. Nếu chúng ta tiếp tục xây dựng 7 lò phản ứng nguyê tử vào năm 2035, thì đến năm 2036, chúng ta sẽ tạo ra rác thải phóng xạ cấp độ cao. Vì vậy, chúng ta thực sự cần nghe Liên đảng đề xuất cách họ giải quyết vấn đề đó.”