Dorothea Randall, thủ lĩnh thổ dân Anagu,  tạo dáng chụp ảnh tại cộng đồng Mutitjulu gần Uluru, thuộc Lãnh thổ Bắc Úc. (Hình ảnh AAP/Lukas Coch) Nguồn: AAP

AUSTRALIA - Có hàng nghìn địa điểm trên khắp đất nước là vùng đất linh thiêng đối với những chủ nhân truyền thống của Úc, thuộc các Quốc gia Thứ nhất, nhưng các bậc trưởng lão thổ dân nói rằng chúng thường xuyên bị tổn hại hoặc phá hủy. Một dự luật được đưa ra Nghị viện New South Wales nhằm mục đích ngăn chặn điều này.

Vào năm 2019, khách du lịch đã bị cấm leo núi Uluru ở Lãnh thổ phía Bắc.

Đó là một lệnh cấm mà những người thổ dân địa phương đã chờ đợi từ lâu.

Kiểm lâm Tijiangu Thomas đã nói chuyện với SBS News năm 2019 vào ngày leo núi cuối cùng.

"Những bậc trưởng lão đã chọn hành trình dài này trước khi tôi được sinh ra để 'kết thúc việc leo núi' và giờ họ không còn ở đây nữa. Thật hạnh phúc khi biết rằng việc leo Uluru sẽ kết thúc và mong muốn của Anangu được tôn trọng."

Một kết thúc có hậu cho người Anangu nhưng mọi việc thường không kết thúc như vậy.

Những bậc trưởng bối từ Puutu Kunti Kurrama và người Pinikura ở vùng Pilbara Tây Úc nói với một đoàn làm phim tài liệu rằng việc tiếp cận vùng đất của họ và khả năng bảo vệ nó đã bị xâm phạm trong nhiều năm.

"Hồi những năm 80, bạn có thể đi lại ở nhiều nơi. Bạn có thể đi thẳng qua, không giống bây giờ. Bây giờ mọi công trình hoàn thành, những người chăn nuôi gia súc và phía khai thác mỏ đã lấy đi tất cả đất đai từ người dân chúng tôi."

Quyền truy cập một số nơi đã bị thắt chặt khi các công ty khai thác mỏ và các lợi ích khác yêu cầu đất đai cho mục đích thương mại.

Điều đó xảy ra đồng nghĩa các địa điểm không được bảo vệ và những điểm linh thiêng cuối cùng sẽ bị phá hủy.

Giống như trường hợp của hai nơi trú ẩn bằng đá cổ ở Juukan Gorge ở Tây Úc bị Rio Tinto hủy hoại vào năm 2020 để mở rộng mỏ quặng sắt của họ.

“Người thổ dân và dân đảo Torres trên toàn quốc đã báo cáo với Ủy ban quan điểm của họ về sự bất cập của luật di sản văn hóa. Ủy ban thấy rõ rằng luật được thiết kế để bảo vệ di sản văn hóa, trong nhiều trường hợp đã góp phần trực tiếp vào thiệt hại và hủy diệt văn hóa.”

Việc phá hủy đã dẫn đến một sự phẫn nộ và một cuộc điều tra của nghị viện đã làm nổi bật những lỗ hổng trong sự bảo vệ pháp lý mà những địa điểm này có thể có.

Nghị sĩ Tự do Warren Entsch là chủ tịch Ủy ban của cuộc điều tra đó.

Những gì họ phát hiện không phải là tin tốt.

Ở cấp độ căn bản nhất, điều này có nghĩa là tất cả những thủ tục cần thiết để phá hủy hoặc gây hại một địa điểm của Người thổ dân là giấy tờ phù hợp.

Bảo vệ di sản văn hóa phần lớn là trách nhiệm của chính quyền tiểu bang và lãnh thổ. Tuy nhiên, có rất ít tiến bộ trong vài thập niên qua để cải thiện tình trạng này.

Sau vụ Rio Tinto, luật pháp đã được đưa ra ở Tây Úc, chủ nhân truyền thống của Úc và phát ngôn nhân của Bộ Kế hoạch và Di sản Glenn Evans cho biết điều này có nghĩa là người thổ dân có nhiều tiếng nói hơn về những gì xảy ra tại các địa điểm

"Điều này sẽ quyết định di sản là gì, tầm quan trọng của nó và nên được bảo vệ như thế nào... Người thổ dân sẽ là trung tâm của hệ thống mới. Người sử dụng đất sẽ được yêu cầu tham khảo ý kiến, đàm phán và ký kết các thỏa thuận với những người phù hợp đại diện cho đất nước đó. Không có sự ép buộc, không có hợp đồng  và không có lệnh bịt miệng."

Hiện có một sự thúc đẩy cho thay đổi tương tự ở New South Wales.

Nghị sĩ độc lập New South Wales Fred Nile đã giới thiệu một dự luật cá nhân trước Nghị viện, lấy cảm hứng từ các sự kiện ở Tây Úc.

Nghị sĩ độc lập New South Wales Fred Nile nói “Tôi đã lắng nghe cộng đồng Thổ dân trong hơn 40 năm và họ muốn có quyền tự quyết. Dự luật về bản sắc văn hóa cung cấp quyền giám sát di sản văn hóa của Thổ dân cho cộng đồng Thổ dân thay vì các chính trị gia ở Macquarie Street và các bộ phận của họ.”

Dự luật đã là chủ đề của một cuộc điều tra với ủy ban thượng viện trong vài tháng qua.

Chủ tịch ủy ban Sue Higginson nói: "Tóm lại, đó là việc cung cấp một khuôn khổ mới để công nhận, bảo vệ và bảo tồn di sản văn hóa của Thổ dân và tầm quan trọng của nó đối với người Thổ dân.”

“Một trong những cách để thực hiện điều này là thông qua việc thành lập một hội đồng di sản văn hóa của Thổ dân, bộ phận có thể nói liệu một nơi có nên bị phá hủy hay không."

Người giám sát Truyền thống Gomeroi từ Narrabri Karra Kinchela đã nói với cuộc điều tra rằng Hội đồng có thể đưa ra giải pháp cho các vấn đề xung quanh việc ai được ủy quyền phát ngôn cho người Thổ dân địa phương.

"Ngay bây giờ, người dân của chúng tôi không biết chính xác ai đang quản lý di sản văn hóa của chúng tôi nói chung.”

“Vì vậy, nếu có điều đó, tôi nghĩ nó sẽ an ủi rất nhiều người dân của chúng tôi trên khắp đất nước, khi biết rằng các tạo tác và địa điểm thiêng liêng của chúng tôi đang được xử lý và ghi chép đúng cách, điều đó không chỉ được thực hiện bởi một tổ chức trong một thị trấn."

Ủy ban hiện đã chuẩn bị một báo cáo để các thành viên của nghị viện có thể xem xét lập trường của họ trước khi tiến hành bỏ phiếu.

Bà Higginson nói rằng cuộc bỏ phiếu cần sớm được diễn ra.

"Nghị viện Tiểu bang New South Wales sẽ họp lần cuối vào giữa tháng 11 trước cuộc bầu cử tiểu bang vào năm 2023. Chắc chắn sẽ có những quan điểm khác nhau về dự luật. Một số có thể ủng hộ, những người khác có thể phản đối. Một số có thể ở đâu đó ở giữa."

Không rõ liệu dự luật cá nhân của một nghị sĩ có thể nhận được tất cả các hỗ trợ cần thiết để thông qua hay không.

Chính phủ New South Wales cho biết họ cũng đang tiến hành cải tổ di sản văn hóa riêng biệt với Bộ Thổ dân và điều đó có thể sẽ được ưu tiên hơn.