Các chủ sở hữu truyền thống của Barngarla đã giành chiến thắng trong cuộc chiến chống lại việc chính phủ liên bang xây dựng một khu lưu trữ chất thải hạt nhân gần Kimba. (ABC News)

NAM ÚC - Tuần này, tòa án liên bang đã ra phán quyết có lợi cho các chủ sở hữu truyền thống, những người đã đấu tranh chống lại kế hoạch xây dựng  cơ sở lưu trữ chất thải hạt nhân.

Chính phủ liên bang đã chọn một địa điểm ở Eyre Peninsula, ở tiểu bang Nam Úc, để lưu trữ chất thải phóng xạ ở mức độ thấp và trung bình, nhưng quyết định của tòa án đã khiến tương lai của dự án trở nên không chắc chắn.

Đây là những gì xảy ra cho đến nay.

Đề xuất ban đầu đã làm những gì?

Vào tháng 11 năm 2021, Napandee gần thị trấn Kimba, đã được mua lại để làm cơ sở lưu trữ chất thải hạt nhân cấp thấp và trung bình.

Khu đất rộng 211 héc-ta được chọn từ danh sách rút gọn gồm ba địa điểm, bao gồm thị trấn hẻo lánh Lyndhurst và Wallerberdina, một khu đất ở phía bắc dãy núi Flinders Ranges.

Vào thời điểm đó, ông Keith Pitt, bộ trưởng tài nguyên thuộc đảng Liên minh cho biết địa điểm này sẽ tạo ra 45 việc làm toàn thời gian trong cộng đồng Kimba.

Địa điểm Kimba được chọn vào năm 2021. (ABC News: Che Chorley)

Hôm 18/07, ông ấy nói tại Buổi họp báo buổi chiều của ABC, rằng ông  ấy "vô cùng thất vọng đối với người dân Kimba" sau phán quyết của tòa án.

Ông nói: "Mảnh đất đang được tranh luận tại tòa không có tên bản địa. Đó là một trang trại lúa mì trên một vùng đất khô hạn".

Ông cho biết hơn 60 phần trăm cộng đồng địa phương ủng hộ dự án, trích dẫn một cuộc bỏ phiếu qua đường bưu điện mà chỉ những người đóng thuế tại địa phương mới được phép bỏ phiếu.

Tại sao người Barngarla chống lại kế hoạch?

Người Barngarla có một địa điểm linh thiêng dành cho phụ nữ gần Kimba, nơi họ sợ rằng một cơ sở sẽ phá hủy sự linh thiêng.

Dawn Taylor, một phụ nữ Barngarla, nói "The Seven Sisters Dreaming đi qua khu vực đó,"

"Và Seven Sisters Dreaming có ý nghĩa rất lớn đối với tất cả chúng tôi là những phụ nữ, ở mỗi bộ lạc, trên khắp đất nước."

Những trưởng lão của Barngarla, Dawn Taylor, Harry Dare và Linda Dare tại địa điểm của cơ sở xử lý chất thải hạt nhân được đề xuất. (ABC North & West SA: Nicholas Ward)

Tập đoàn Thổ dân Xác định Barngarla (BDAC) đã đưa ra thách thức tại Tòa án Liên bang nhằm ngăn chặn hoàn toàn địa điểm tiếp tục phát triển.

Jason Bilney, là chủ tịch của tổ chức BDAC (Barngarla Determination Aboriginal Corporation) cho biết ông cảm thấy "rất xúc động" khi chiến thắng trong trận chiến "David đấu với Goliath".

Ông nói bên ngoài tòa án “Đó là cuộc chiến mà chúng tôi tiếp tục và bạn cảm nhận được điều đó từ trái tim cho dù chúng tôi ở đâu, cho dù đó là Quê hương của chúng tôi hay Quê hương của mọi người ”.

Tòa án đã tìm thấy gì?

Tòa án Liên bang đã giữ nguyên đơn khiếu nại của người dân Barngarla với lý do cựu bộ trưởng liên bang Keith Pitt đã có sự thiên vị trong quá trình ra quyết định trong việc lựa chọn địa điểm.

Khi đưa ra lập luận về sự thiên vị, Thẩm phán Natalie Charlesworth nhận thấy rằng bộ trưởng thuộc đảng Liên minh, người đã chính thức tuyên bố địa điểm này vào năm 2021, có thể được coi là có "tâm trí đóng khung" về vấn đề này "đơn giản vì những tuyên bố của ông ấy truyền tải mạnh mẽ ấn tượng rằng ông ấy đã có quyết định".

Nick Llewellyn-Jones, luật sư của người dân Barngarla, cho biết những phát hiện về việc một bộ trưởng có thành kiến nhận thức là "rất hiếm" và phán quyết này có ý nghĩa quan trọng về mặt tiền lệ pháp lý.

Ông Llewellyn-Jones nói: “Tôi tin rằng nó đã tạo tiền lệ cho các nhóm Thổ dân thể hiện lập trường, nó cũng tạo tiền lệ về các tiêu chuẩn cần có đối với các bộ trưởng của chính phủ liên bang.”

“Những gì chúng tôi có ở đây là một phát hiện về sự nhận thức thiên vị, chúng tôi chưa xem xét quyết định đầy đủ, nhưng rõ ràng đây là những hậu quả về hành vi mà bộ trưởng đã làm vào thời điểm đó và nó cũng sẽ có một số tiêu chuẩn thẩm quyền từ điều đó.”

"Thân chủ của chúng tôi đã thắng và đó rõ ràng là một chiến thắng lớn đối với họ nhưng trên thực tế, đó là bằng chứng cho toàn bộ hệ thống mà chúng tôi có, rằng, mọi người ngoài kia có các lựa chọn khi chính phủ ảnh hưởng đến cuộc sống của họ."

Thẩm phán Charlesworth cũng nhận thấy có sự sai sót về luật, nhưng kết luận rằng nó không có "ảnh hưởng quan trọng" đến kết quả của việc tuyên bố địa điểm.

Chính phủ đã phản ứng như thế nào?

Madeleine King, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên thuộc đảng Lao động Liên bang, đã đưa ra tuyên bố rằng quyết định của tòa án sẽ được xem xét chi tiết nhưng từ chối bình luận thêm.

Bà nói: “Đảng Lao động đã làm việc với người dân Barngarla trong nhiệm kỳ trước của Nghị viện để bảo đảm họ có quyền yêu cầu tòa án xem xét lại quyết định mua lại địa điểm cho cơ sở lưu trữ.”

"Nguyên tắc phúc thẩm là một quy trình quan trọng mà Chính phủ Albania hoàn toàn ủng hộ."

Kerri Cliff nói rằng Kimba không cần phải phụ thuộc vào nông nghiệp. (ABC News)

Những người ủng hộ cơ sở lưu trữ chất thải đã nói gì?

Kerri Cliff, một nông dân Kimba, cho biết kết quả của tòa án là "hủy hoại đối với phần lớn cộng đồng" và bày tỏ lo ngại về tương lai kinh tế của thị trấn.

Cô nói "Đó là quyết định được đưa ra về Kimba, nhưng không phải bởi những người sống ở đây."

Ngoài việc làm tại cơ sở, một báo cáo đánh giá tác động kinh tế của Chính phủ Úc cho thấy dự án sẽ mang lại hơn 95 triệu đô-la cho Kimba và Flinders Ranges trong 33 năm đầu tiên.

Điều gì xảy ra vào lúc này?

Tương lai của dự án đang bị nghi ngờ và chi phí pháp lý cũng chưa được xác định.

Chính phủ liên bang vẫn chưa cho biết liệu họ có kháng cáo quyết định của tòa án hay xem xét một địa điểm khác để lưu trữ chất thải hạt nhân hay không.

Dave Sweeney nói rằng quyết định này là một kết quả tuyệt vời cho người dân Barngarla. (Tin tức ABC)

Rowan Ramsey, thành viên liên bang địa phương, nói với Jules Schiller của Đài ABC Radio, rằng Cơ quan An toàn Hạt nhân và Bảo vệ Bức xạ Úc (Australian Radiation Protection and Nuclear Safety Agency) cho biết sẽ không còn chỗ để chứa chất thải hạt nhân tại địa điểm Lucas Heights của Sydney "sau năm 2028".

Ông Ramsey nói: “Cho rằng bây giờ chính phủ phải tìm một địa điểm mới và xây dựng một cơ sở mới trong 5 năm, bạn cũng có thể bị phản đối”.

Nhưng Dave Sweeney, một người vận động của Tổ chức Bảo tồn Úc (Australian Conservation Foundation) cho biết 95 phần trăm chất thải phóng xạ đã được lưu trữ an toàn tại cơ sở Lucas Heights và "chất thải phóng xạ có thể được lưu trữ an toàn ở đó trong nhiều thập kỷ tới".

Ông nói rằng ông hy vọng chính phủ liên bang có thể sử dụng quyết định này để thảo luận về cách quản lý chất thải hạt nhân tốt hơn ở Úc.

Ông nói "Đó là một kết quả hy vọng sẽ vạch ra một ranh giới trong nhiều thập kỷ quản lý kém chất thải phóng xạ và mang lại một số trách nhiệm, một số tôn trọng và một số công nhận trong các cuộc thảo luận trong tương lai.”

"Bây giờ đã quá chậm trễ, và đặc biệt là trong bối cảnh tàu ngầm hạt nhân trong hiệp ước AUKUS và suy đoán về năng lượng hạt nhân trong nước, chúng ta cần phải nghiêm túc, và ngừng trò chơi chính trị, và ngừng tìm kiếm một cộng đồng dễ bị tổn thương để đổ chất thải phóng xạ vào đó."